Tetãvore Amambái
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Amambay ha’e peteĩ tetãvore Paraguái-pe. Tavapy ha’e Pedro Juan Caballero. Ko tetãvore réra ha'e peteĩ tero oñemboja'óva mbohapy hendape, peteîhápe Ama(y ho'ava yvategui oky jave), mokoîhápe Mba(peteî mba'e opáva) ha Y(hei'se ry, rykue, rykuere, [oñemombyky]), he'ise upéicharõ ama opa ha osyry.(http://www.abc.com.py/edicion-impresa/suplementos/escolar/amambay-decimo-tercer-departamento-de-la-republica-del-paraguay-984691.html) Españagua ñe'eme oñe'eva he'i amambái. Oî avéi peteî ka'avo herava amambái oĩva ka’aguýre he’õva rupi heta oĩva ko tendáre. Oñemomba’eguasúva Kordillera Ka'aguasugua ojekuaáva “Cordillera de Amambay” ramo.
Estadísticas  , | |
|---|---|
| Tavaguasu: | Pedro Juan Caballero |
| Apé tuichakué: | 12,933 km² |
| Ava oikóva upépe: | 125.746 (2013) |
| Densidad: | 9,72 hab./km² |
| ISO 3166-2: | PY-13 |
| Mapa | |
 |
  |
Ko tetãvore oñepehe’ã po táva-pe:
Heta ary, ko’ã yvy rupi oiko indígena, oñandúva bandeirante-kuèra jeike ohekáva te’ỹi guaraníeme, ko’ãva ikatu oñemo’ã ha okañy chuguikuéra ka’aguy ñúre, avave ndikatúiva oike ipype.
Opávo Guerra de la Triple Alianza, ko’ã yvy kakuaa ojeipysóva ohasa umi empresario pytaguáva oñemomba’e yvýre, ha omba’apo maderera yerbatera, ramo.
Ary 1893 jave omopyenda Pedro Juan Caballero ha 1902 arýpe Bella Vista. Omoheñói 1945 jave X távaguasu oñehenóiva Amambái, upéi, oñemohenda táva rembe'y, ha ojedeklara XIII departamento ramo tetã Paraguáipe, ko'ã límite ha superficie, orekóva ko'ágã.
Población ko táva reheguáva, omopyenda colonización agrícola ha asentamiento colonias agropecuarias. Pedro Juan Caballero, távaguasu Amambáipe, ojekuaa gueteri Punta Porã-me, oiporuetéva umi karretero ogueraháva ka'a Matto Grosso guive, Concepción puerto peve.
Távaguasu Amambái oime yvy yvate Paraguái Región Oriental-pe, oime geográfica-mente: umi paralelo 55º 28´ ha 57º 00´ ipukukue kuarahy reikévo ha umi meridiano 22º 05´ ha 23º 05´ latitud yvy gotyo.
Temperatura media 21ºC, ojupíva arahaku jave 35ºC ha mínima araro'y jave -1ºC. Umi ára okyetereíha ha'e jasyteĩ ha jasyrundy.
Ko'ã tendáre ojeguerekóve yvy yvate ha yvy gotyo, areniscas eólicas. Kóva ha'e peteĩ franja ojapóva derrame basáltico kuarahy resẽ gotyo, itaty guasu heta oĩva.
Ko távaguasu Amambái yvatékue opu'ã ha ojupi paraguái yvý okaháre, ohupytýva 300 ha 400 m rupi, Cerro Punta Porã oguahẽ 700 m. Kordillera Amambái ha upe límite natural ojoajúva Brasil ndive, pévagui osẽ Serranía Cerro Corá, Takurupytã, Guasu, Alambique, Tuna ha Tangaró. Cerro oiméva mombyry ha'eñómi: Tranquerita, Takuara, Verón Kue, kuatia.
Ysyry Apa ojoajúha, yvate gotyo, oime Arroyo Estrella oiméva joajuhápe Brasil ndive. Ysyry Aquidabán ha umi afluente osẽ ysyry guasu Tapirakuái, ysyry Aquidabán-mi, ysyry Kavaju, ha ysyry Guasu.
Kuarahy reike gotyo ojeréva ko departamento rehe ha'e ysyry Ypané, ha umi afluente Tujutĩ, Aguaray Veve, Puente de la Tabla Puendy ha Ypanémi.
Ko táva guasu oike Ecoregion Amambáipe. Yvyramáta jeity ho’a tukumbóicha ko’ã tendáre péva ka’aguy porãitereígui ha umi yvyra poguasu ojeity ha ojehepyme’ẽ, péicha yvyra rehe oñemba’apo ha ojehepyme’ẽ. Ko’ã yvyramáta ipokãva ohóvo ha’e palmito, karanda’y, arary, amambái, kumare, yvyra paje, ka’i kygua. Péicha avei umi mymba mimi ipokãva ohóvo ha’e, gua’a sa’yju, jakareita, guasutĩ.
Umi área oñeñangarekóva ha’e:
Ko territorio ohechauka ecosistema “Oñembotýva”, mymba ha ka’avo opaichaguáva.
Amambái ha’e peteĩ departamento ojehovasáva iporãitereígui tekoha. Péicha Kordillera Amambáigua omokoni yvyty ombojeguáva Cerro Corá, Takuru Pytã, Guasu ha Alambíke. Umi yvyty oñemomba’eguasuvéva ha’e: Cerro Corá, mbytetépe oiméva Parque Nacional, Akua, Lorito, Guasu, Muralla, Sarambi.
Tenda Cerro Corápe, omano Mcal. Francisco Solano López upe ysyry Aquidabán Nigui rembe’ýre, tembiasa ymaite guare; Panadero ha Zanja Hũ, ko'ápe mburuvicha López omopyenda imbaretékue péva ejército aliado campamento provisorio. Péicha avei Cerro Corá, Parque Nacional orekóva monumento Mcal. López ha Cerro Guasúpe, Yasuka Vera, orekóva itakua ha umi kanguekue ohechaukáva oĩ hague yvypóra 2.500 a 3.800 ary rupi.
Tape Tuja, ohasáva ejército paraguayo mbovymi campaña 1869–1870. Péicha ko’ã tendáre, colonia indígena oúva ógayguava Tupi Guarani, Pa'i Tavyterã ha Ava Guarani. Peteĩ yvyty ojegueroviáva ha’ehague tenda sagrado etnia Ava Guarani omomba’eguasúva, ogueroviáva hikuái ha’éha uvuy ñe’ãite, omoheñóiva mundo ha heñóiha kuimba’e ha kuña ypykue.
Pedro Juan Caballero, oreko umi tenda ojejahúha ysyry Aquidabán ári, la Negra, techapyrã ojeguereko, ha’e peteĩ tenda iporãitereíva ha ndaijojaháiva. Avei távaguasúpe, umi centro comercial oipe'áva hokẽ mbohupárõ umi turista omba’ejogua haguã.
Umi tenda ojejahu ha ojepytu'u haguã Bella Vista gotyo ojeho meméva arahakúpe.
300px|thumb|left|Tumba del Mcal. López
Ko yvy comercio fronterizo, oiméva ha ojoajúva tetã oĩva ijykére ha'éva Brasil. Economía, oreko poteĩha tenda ko távaguasu ganado vacuno-pe, ha omba’apo 2% mandyju producción nacional. Ko’ã mba’erepy agrícola upe tendáre ha’e: aho, mandyju, arro, arveha, pakova, jety, kafe, takuare'ẽ, sevói, girasol, havilla, limõ, lokote, avati, mandarína, mandi'o, manduvi, menta, naranja hai, he'ẽva, papa, piña, greifo, kumanda, soha, sorgo, petỹ, mba'ysyvo, tomate, avati mirĩ, parral, ka'a ha sanaoria.
Mymba, oiméva ganado vacuno ñemoña, so’o ha kamby, ganado porcino, ovino, caprino, equino, mymba ovevéva, ryguasu, guinea, ype, pavo ha ganso.
Industria, omomba’apo ko’ã rubro ha’éva: hi’upyrã, kamby, chacinado, molino oñemontenondéva ka’a ha aserradero rupi. Colonia Itapopo, peteĩ fábrica cerámica-pe ome’ẽva mercado guasúpe.
Jasypa oguahẽ katuete, Expo Amambái, feria ganadería, industria, comercio ha servicio-kuéra; oikóva Exposición ha Feria reheguáva “Marcos Paredes Ramírez”.
Umi vía de comunicación terrestre oñemomba’eguasúva, Ruta V “Gral. Bernardino Caballero”, ombojoajúva Concepción, ha oempalmáva Ruta III “Gral. Elizardo Aquino”, ombojoajúva Asunción guive Cnel. Oviedo peve, peteĩ ramal Bella Vista-pe. Ruta XI “Juana de Lara”, oguahẽva Capitán Bado-pe. Departamento orekóva ruta pavimentada, terraplenada ha ripio. Tape internacional ombojoajúva Pedro Juan Caballero – Capitán Bado tetã Brasil ndive, ojeporúva ñemuhárã.
Ojeguereko peteĩ aeropuerto “Dr. Augusto R. Fuster”; kóva táva Pedro Juan Caballero-pe oikuave’ẽ servicio aéreo regular Asunción, guive.
Oime avei peteĩ emisora Amambáipe ipúva:AM, La voz del Amambay, Radio Mcal. López; ha FM, Pantanal, Cerro Corá, Frontera, Capitán Bado, Sin Frontera. Avei upe tendápe oĩ, canal de televisión ha central telefónica.
Umi 23.921 óga mimi oikóva upe tendáre, 16.174 ha’éva zona urbana avei 7.747 táva okaháre. Oreko ko’ã servicio:
Oreko 55 institución tekombo'e reheguáva ha ome'ẽva mbo'epy nivel inicial, 188 institución Educación Escolar Básica ha 28 institución Educación Media, reheguáva.
Táva Amambáipe ojeguereko 22 institución sanitaria, umíva ha'e tasyo, centro ha puesto de salud.
 |
Tetãvore Paraguái | |
|---|---|---|
|
Alto Paraguái | Alto Parana | Amambái | Paraguay | Boquerón | Ka'aguasu | Ka'asapa | Kanindeju | Central | Concepción | Cordillera | Guaira | Itapúa | Misiones | Ñe'ẽmbuku | Paraguari | Presidente Hayes | San Pedro | ||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
