Tibagi
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Tibagi (téa Tyba'y avañe'ẽme) táva Pindoramagui (téa Vrasilgui) koápe tetãvore Parana ha ko mirĩ táva 200km Kuri'ytýva. Ojekuaa guáicha "iporavéva mirĩ táva Pindoramagui". Ha'e osasu'akue arýpe 1872. Oreko távayguakuéra 19.983 ava javeve oheka 2010-pe.
Ñe'ẽ ojapo mandu'a yrysýpe Tyba'y, mba'e osasu'a Campos Gerais-pe, okurusu yvy távagui ha opoi iy Paranapanéma yrysýpe. Héra tapo ha'e itupiñe'ẽ, "tibagy": tyba+y - karaiñe'ẽme "mucha água" teva poytugañe'ẽme "muita água".
Ha’e itembiasa ohechauka mboyve japogue tendape, Tyba'y yrysy henda jejokuáikuéra ha bandeirantes tape, ko guataavakuéra oraha py’aguasukuéra ipýpe okárape.
Tyba'y yrysy orekokue itaju ha hepy itakuéra marandu omboguerukue henda avakuéra ndive ndahasýi tembiasosẽ otemimo'ã tendape. Upéi sanpabloguakuéra tapeguasu, henda kuri'ytývaguakuéra oguatakue tapeguasu tendagui, jepe mba’eve óga téa táva japo pépe.
Javeve Provicia de Misiones (1585-1896) yvy ra'anga tembiasagui ha tetãnguéragui, hesuava (jesuita) pa’ikuéra ojapokue henda “reducciones” taju Tetã Guayrape (ko ára Tetãvore Parana) ha kóva mba’e Españagui javeve de Tratado de Tordesillas - mba’e Poytuga ha España oteraguapykue arýpe 1494. Oimeraẽ reducciones ha’e jogapopapyre tembe’ype Tyba'yyrysygui ha, japo táva ha porombo'e Hesu Kirito rupi ko añetegua pa’ikuéragui. Reducciones de San José, San Javier ha Encarnación orekokue guasu tembiasa.
Tenonderã ava tyba’ygua ojukue São Paulope ha, ha’e ihasýva ha aruru henda arýkuperape ñemomba'engue tendape, peve poravopapyre táva anãtegua tenda.
Guasu tenonderã távagui, Antonio Machado Ribeiro máva ojapokue Táva Tyba’y. Ha’e peteĩ sãopaulogua ha og̃uahekue ndive ha’e iogaygua. Ha’e kompáyre ha tembiapohára guasu yvy jára tendagui, José Felix da Silva Passos. Ko jára mitãkuñã Onistarda ha’e karai, orekokue irundy kuã asúpe pope ha pa akatúa po, avei jekutu tetyma mba’e po’ỹ. José Felix rairõ vítima japopyre ha’e ikuñã, máva oroyrõgue karai. Ko kuñã mbopagapapyre porojukáva Comarca de Castro-pe. Ne'ĩra arýpe 1808 ñyrõ kuatia'arandu ojukue ha'e ikaraipe.
Ha'ekuéra iyvy amo Alegre yrysype, okurusukue pa Tyba'y ha og̃uahekue Cástrope. Ha'e Monte Alegre (Hory Ka'aguy), Fortaleza (Itaokyke), Bela Vista (Porã Hecha) ha ambuekuéra oñemboyvy jára. Omba'apokue mba'éicha mburuvichágui oúva akãava ha ekombo'eha akãava Castrope, ha omba'apokue tuvicha mohendagui Piraí ha Furnaspe. Jere 1796, José Felix angirũ oñandukue Oñemboyvy Fortalezape, kóa 17km ko'ãgagua táva. Brígido Alvares ndopotai ha'e iangirũ nepytyvõ jere ha'e ihóga Castrope. Peteĩ ary rire ombohu'y ha'e ihesape ha akã yvyra rakã michĩme okẽme Fazenda Fortaleza. Jehepy oñemboyvyjára omohendakue ha'e itembiapoava Antonio Machado Ribeiro ñeha'ã ava kaingánge apoha, ha'ekuéra máva tapiã okovekue amo yvype. [...]
Táva oreko pa 3.108,746 km² yvy, ha'e iguasuve táva paranagua ha oreko 10 rembe'y tavakuéra. Oreko 1,5597% yvy tetãvoregui paranagua, 0,5516% yvy tetãmirĩgui ha 0,0366% pa yvy vrasilgua.
Opavave: 20.714
Índice de Desenvolvimento Humano (IDH-M) - Papaha Yvypóragui Aguerojera: 0,686
Tyba'y oguereko ta'angambyry mbohasahára katuete:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
