France Prešeren

'S e bàrd Romansach Sloibhiniach a tha ann an France Prešeren (aithnichte anns a’ Ghearmailtis mar Franz Prescheren). Is ann iomraiteach a tha e mar bhàrd nàiseanta na Sloibhìnia. Ged nach robh a chuid sgrìobhaidh glè phailt, bhrosnaich e a h-uile litreachas Sloibhiniach na dhèidh. Rugadh e ann an Vrba sa bhliadhna 1800, agus chaochail e ann an Kranj ann an 1849. Tha e ainmeil gu h-àraidh airson a dhàin fhada Sonetni Venec (Blàth-fhleasg Shonaidean),^[1] anns a bheil gràdh a’ bhàird da dhùthaich agus da phoball air an riochdachadh ann an samhladh a ghràidh mhì-shona da leannan Iulia.

France Prešeren
Beatha
Breith	Vrba (en) , 3 dhen Dùbhlachd 1800
Dùthaich	Impireachd na h-Ostaire Illyrian Provinces Habsburg monarchy
Bàs	Kranj (en) , 8 dhen Ghearran 1849
Nàdar a’ bhàis	adhbharan nàdarra
Teaghlach
Cèile	no value
Càraid	Ana Jelovšek (en)
Clann	liosta Ernestina Jelovšek
Sinnsirean	liosta Anton Vovk (en) (grandnephew (en) )
Foghlam
Foghlam	Oilthigh Vienna
Cànain	Slòbhainis Gearmailtis
Dreuchd
Dreuchd	bàrd, neach-lagha, sgrìobhadair agus neach-lagha a tha na b(h)àid
Obraichean comharraichte	Baptism on the Savica (en)
Buaidh	Virgil, Friedrich Schlegel (mul) , Friedrich Schiller, Johann Wolfgang von Goethe, Luís Vaz de Camões agus Adam Mickiewicz (mul)
Gluasad	romantaigeachd

Tha cruth an dàin seo gu math iomadh-fhillte. Is e co-chruinneachadh de chòig sonaidean deug (gach tè le 14 sreathan) a tha ann. Tha a’ chiad sreath den chiad rann air aithris anns an t-sreath dheireannaich den 14mh sonaid, agus mar a’ chiad shreath den 15mh sonaid (ris an canar ann an Sloibhinis “Magistrale”). Mar an ceudna, is ann a tha a t-sreath deireannach de gach sonaid air aithris anns a’ chiad shreath den ath shonaid. Mu dheireadh, tha an 15mh sonaid air a cruthachadh às na sreathan a thòisich gach tè de na 14 sonaidean eile. Air an dòigh seo, tha na sreathan ro-aithnichte air an ath-aithris trì uairean san dàn gu lèir, agus gach àm ann an co-theacs eadar-dhealaichte.

Chan eil e furasda eadar-theangachadh math fhaotainn air son an fhacal “Magistrale”. Is dòcha gun dèan am facal Gàidhlig “ùrlar” an gnothach, ged nach eil e dìreach ceart. Ann an 1994 dh’ fhoillsich an iris Gairm (Àireamh 167 agus Àireamh 168) eadar-theangachadh Gàidhlig den dàn gu lèir, air a dhèanamh le Garbhan MacAoidh. Seo a' chiad shonaid agus am “Magistrale”:

Chruthaicheam, air ur son, fleasg ùr, mo phobail,

de shonaidean – còig-deug an àireamh –

a-chum gun taitinn ùrlar dàin trì uairean

air aithris ruibh, le sgoinn cho-sheirmich chiatach.

Imichidh agus tillidh rainn na sonaid’

an cuilbh, rann seach rann, is riamh ‘ roimhe;

a los gum bi an toiseach mar an deireadh,

is bàrd na fleasga coltach ri a bhàrdachd:

Air an dòigh cheudna, bheir gu buil an smuaintean

mu gràdh san oidhche, cràdh gu moch sa mhadainn;

lasrach am briseadh-latha ‘s àm ur n-èirigh,

Is ùrlar cridhe thusa, oir an dèidh seo,

san àm ri teachd, a bhitheas cliùiteach, allail,

cuiridh mi ‘n cuimhne dhuibh mo leòntan fhathast.

Magistrale (“Ùrlar”)

Cruthaicheam, air ur son, fleasg ùr, mo phobaill;

cuiridh mi ‘n cuimhne dhuibh mo leòntan fhathast,

a thaobh nam fiùran ann am chridh’ ag cinntinn,

rìoghaichidh daonnan ròsan mìn na bàrdachd.

Chan eil ‘ad ceangailte le crios na grèine;

sa chamhanaich chan eil na gaothan soitheamh,

is sinne air ar n-iadhadh le creagan;

gu domhain dhrùidh an stoirm air ar dachaigh.

Air’n uisgeachadh le deòir, le iargain mathaicht’,

le cobhair spionnaidh chinneasaich an teanntachd,

thàinig mar seo na h-uairean dubha ‘s doilleir.''

Iomraidhean

1. Faic an dàn (sa Bheurla) Kranjska Gora, Slovenia le J. F. Hendry, ann an Modern Scottish Poetry, deasaichte le Maurice Lindsay. Faber & Faber, Lunnainn, 1946.

Commons

Tha dealbhan ann an Wikimedia Commons cuideachd a tha ceangailte ris an aiste seo:

France Prešeren