From Wikipedia, the free encyclopedia
Is í an tSeoirsis, nó an Ghrúisis, teanga oifigiúil na Seoirsia, agus í ó dhúchas ag ceithre mhilliún duine, a bheag nó a mhór. Ceann de na teangacha Cugasacha Theas is ea í, agus le fírinne is í an t-aon teanga amháin acu a bhfuil forbairt cheart liteartha déanta uirthi. Iad siúd a labhraíonn teangacha eile an ghrúpa seo, is é sin, Kivruli, Laz, Svan, nó Margaluri, is í an tSeoirsis liteartha is mó a chleachtann siad mar theanga liteartha. Cuid de chainteoirí na dteangacha seo, áfach, tá cónaí orthu sa Tuirc, agus dá réir sin is í an Tuircis an t-aon teanga liteartha a úsáideann siad, cé nach bhfuil gaol ná lúb ghaoil ag an teanga sin leis an tSeorsis. Is é kartuli ena (ქართული ენა) ainm na teanga sa teanga féin.
| ქართული ენა, ქართული agus ქართული | |
|---|---|
 | |
| Cineál | teanga, teanga litríochta agus teanga bheo |
| Úsáid | |
| Cainteoirí dúchais | 3,700,000 (2014) |
| Dúchasach do | Seoirsigh, an tSeoirsia, Artvin, Ordu, Sakarya agus Cugas Theas |
| Stáit | an tSeoirsia, an Tuirc, an Rúis, an Iaráin, an Asarbaiseáin agus an Airméin |
 | |
| Aicmiú teangeolaíoch | |
| teanga dhaonna teangacha Cugasacha Kartvelian (en)  Karto-Zan (en) | |
| Tréithe | |
| Córas scríbhneoireachta | Aibítrí Seoirseacha, Georgian Braille (en) , Asomtavruli (en) , Nuskhuri (en) agus Mkhedruli (en) |
| Staidéar ag | Georgian studies (en) |
| Cóid | |
| ISO 639-1 | ka |
| ISO 639-2 | kat |
| ISO 639-3 | kat |
| Glottolog | nucl1302 |
| Linguasphere | 42-CAB |
| Ethnologue | kat |
| ASCL | 4902 |
| Linguist List | geor |
| IETF | ka |
Tá aibítir dá cuid féin ag an tSeoirsis. Deir na hAirméanaigh gurbh é Mesrop Mashtots, naomhphátrún na hAirméine, a rinne í, díreach mar a chum sé aibítir na hAirméinise féin, ach is é an scéal a insíonn na Seoirsigh féin gurbh é an Rí Pharnavaz a cheap na litreacha sa cheathrú haois i ndiaidh bhreith Chríost.
Tá traidisiún saibhir liteartha ag an tSeoirsis. Is é an téacs is sine atá ann ná Tsamebay tsmindisa Shushanikisi, dedoplisa (წამებაჲ წმიდისა შუშანიკისი დედოფლისაჲ) nó "Mairtíreacht na Bainríona Naofa Shushanik", agus téann sé siar go dtí an cúigiú haois i ndiaidh bhreith Chríost. B'é Iakob Tsurtaveli a chum é. Sa dara haois déag a scríobhadh eipic náisiúnta na Seoirsia, Vepkhistqaosani (ვეფხის ტყაოსანი), nó "An Ridire i gCraiceann an Phantair". B'é Shota Rustaveli an t-údar.
Cé go bhfuil an tSeoirsis an-difriúil le teangacha na hEorpa, bhí sí fáiltiúil riamh roimh fhocail iasachta ó na teangacha Iartharacha. An té a éistfidh leis an raidió Seoirsise, aithneoidh sé roinnt mhaith focal a tháinig as an Laidin nó as an nGréigis. I gcomparáid léi, tá an Airméinis, cuir i gcás, i bhfad níos "dothuigthe", cé go bhfuil sí gaolmhar leis na teangacha Ind-Eorpacha.
(Seo iad na litreacha atá in úsáid i Seoirsis an lae inniu. Tá roinnt litreach de chuid na Sean-Seoirsise fágtha ar lár.)
ა = a
ბ = b
გ = g
დ = d
ე = e
ვ = v
ზ = z
თ = t (t láidir)
ი = i
კ = k eisiachtach, nó k scornánaithe - is é sin, an cineál speisialta den k a bhfuil an scornán páirteach ina fhuaimniú
ლ = l
მ = m
ნ = n
ო = o
პ = p scornánaithe
ჟ = zh,
რ = r
ს = s
ტ = t scornánaithe
უ = u
ფ = p (láidir)
ქ = k (láidir)
ღ = gh
ყ = q'. Is fuaim é seo nach mbíonn a leithéid le fáil sna teangacha eile. Go bunúsach, is k scornánaithe é a fhuaimnítear i bhfad siar sa scornach!
შ = s caol
ჩ = Č
ც = ts
ძ = dz
წ = ts scornánaithe
ჭ = scornánú á chur leis
ხ = ch
ჯ = j
ჰ = h
Tá córas na bhfoirmeacha gramadaí sa tSeoirsis thar a bheith casta, i gcomparáid leis na gnáth-theangacha Eorpacha. Is féidir leis an mbriathar seacht mír (réimíreanna nó iarmhíreanna) a bheith greamaithe de. Úsáidtear an réimír v- leis an gcéad phearsa ("mé", "muid") a chur in iúl (vasheneb "tógaim, táim ag tógáil [tithe]" - ach tá iarmhíreanna ann le haghaidh na bpearsan eile (asheneben - "tógann siad, tá siad ag tógáil [tithe]", mar sampla).
Is deacair foirmeacha éagsúla an bhriathair a aicmiú mar "mhodh", mar "aimsir" nó mar "ghné". Mar sin, úsáidtear coincheap an mtskrivi (Béarla: screeve) ina n-áit - "sraith" nó "ró" is brí leis an bhfocal Seoirsise, agus is éard atá i gceist leis an tsraith seo ná sraith na sé bhfoirmeacha pearsanta. Tá an teanga ag cur thar maol le briathra neamhrialta.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
