Eibhlís Uí Chróinín (amhránaí ar an sean-nós)

Amhránaí ar an sean-nós agus bailitheoir amhrán ab ea Eibhlís Uí Chróinín nó Elizabeth "Bess" Cronin (30 Bealtaine 1879 i Ré na nDoirí^[1] – 22 Bealtaine 1956 i Maigh Chromtha).^[2] Bhí stór mór amhráin, seanchais agus scéalta aici.^[3] Bhronn Séamus Ennis "Banríon na n-Amhrán" uirthi.^[4][5]

Eibhlís Uí Chróinín

Beathaisnéis
Breith	29 Bealtaine 1879 An Ráth Thiar, Éire
Bás	2 Meitheamh 1956 77 bliana d'aois Maigh Chromtha, Éire
Gníomhaíocht
Gairm	amhránaí
Seánra	Ceol na hÉireann
Uirlis	Ceol gutha
Teaghlach
Páiste	Donncha Ó Cróinín

Saol

Baile Mhic Íre (Ballymakeera)

Muintir

Máighreád Ní Thuama a máthair agus Seán ‘Máistir’ Ó hIarlaithe a hathair.^[6] Bhíodar beirt, agus pobal an cheantair, go mór fé thionchar ghluaiseacht Athbheochan na Gaeilge ag an am. Le bunú an ‘Oireachtas’ in 1897, spreag na comórtais amhránaithe agus scéalaithe na dúthaí chun gnímh. D’éirigh chomh maith leo gur baisteadh Príomhchathair na Gaeltachta ar ‘Bhaile Mhúirne’  sa bhliain 1900.

'Bess'

Saolaíodh  Bess Cronin i mBealtaine na bliana 1879 sna Foithrí i bparóiste Bhaile Bhuirne.

An chéad uair riamh a chan Bess Cronin go poiblí de réir dealraimh ná ag Feis i Maigh Chromtha in 1899 agus gan í ach deich mbliana d’aois.

Phós Bess Seán Ó Cróinín. Bhí cónaí orthu i gCarraig an Adhmaid i mBaile Mhic Íre. Bhí ceathrar mac acu agus aon iníon amháin.^[7]

Thug sí go fial agus go flaithiúil dá stór amhrán do bhailitheoirí i mBaile Mhúirneː Séamus Ennis, Diane Hamilton, Seán Mac Réamoinn, Alan Lomax, Jean Ritchie, Ciarán Mac Mathúna, srl.

D’éag Bess ar 22 Bealtaine 1956 agus d’fhág sí ina diaidh oidhreacht amhrán olmhór, idir Béarla agus Gaeilge. Cuireadh í i Reilig Ghobnatan i mBaile Bhuirne í,

Cuireadh í i Reilig Ghobnatan i mBaile Bhuirne í

Oidhreacht

Tháinig bailiúchán amhrán sa bhliain 2021, i leabhar & dlúthdhioscaí athnuaite, a scríobh, cuid acu nár chualthas ó bhásaigh sí sa mbliain 1956. Sé a garmhac, an tOllamh Dáibhí Ó Cróinín eagarthóir an tsaothair. Tá cuid den saothar i gcartlann RTÉ agus BBC agus cuid de chomh maith i gcartlann ar Shaol na Tuaithe i Leabharlann Thithe na Comhdhála in Washington, DC.^[3]

Garnia di an t-amhránaí Iarla Ó Lionáird.

Féach freisin

• Iarla Ó Lionáird

Tagairtí

1. "Ré na nDoirí/Reananerree" (ga). Logainm.ie. Dáta rochtana: 2021-11-21.
2. Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “UÍ CHRÓINÍN, Eibhlís (1879–1956) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.
3. "Cronin, Elizabeth (‘Bess’) | Dictionary of Irish Biography". www.dib.ie. Dáta rochtana: 2021-11-21.
4. Nuacht RTÉ (2021-11-19). "Seoid sa bhreis in athfhoilseachán nua Bess Cronin" (as ga).
5. ‘Bean bheag théagartha ab ea í, a raibh aoibh an gháire ’na héadan agus loinnir a’ ghrinn ina súile agus binneas a’ cheoil ’na béal agus í gan fuadar a’ réiteach a’ té agus a’ leagadh an bhúird romhainn…’ a scríobh Ennis
6. Seosaimhín Ní Bheaglaoich (Eanáir 2022). "Banríon amhrán Mhúscraí – ceiliúraimis í, canaimis a cuid amhrán" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-01-13.
7. "UÍ CHRÓINÍN, Eibhlís (1879–1956)" (ga). ainm.ie. Dáta rochtana: 2021-11-21.