From Wikipedia, the free encyclopedia
Tagann Meimfís, ainm Gréagach, ó Men-éfer, an t-ainm Éigipteach a bhí ar phirimid Pépi (an 6ú ríora Éigipteach). Dúirt Héarodatas gur bhunaigh Ménés an chathair timpeall -3100. Meastar gurbh ionann Ménés agus an Rí Narmer, a ndéantar tagairt dó i bPailéad Narmer. Ghabh sé siúd Deilt na Níle san Éigipt Íochtarach agus chuaigh i réim mar Fháró. Tá dáta timpeall - 3000 curtha leis an bpailéad. Bhí an chaithir faoi choimirce an dé Ptah, pátrún na gceardaithe; bhí sí suite i ndeilt na Níle agus í lán de cheardlanna arm.
 Meimfís | ||||
|---|---|---|---|---|
  | ||||
| Suíomh | ||||
| ||||
| Stát ceannasach | an Éigipt | |||
| Gobharnóireacht na hÉigipte | Gobharnóireacht Giza | |||
| Príomhchathair de | ||||
| Tíreolaíocht | ||||
| Cuid de | Memphis and its Necropolis – the Pyramid Fields from Giza to Dahshur (en)  | |||
| Achar dromchla | 155.16 ha | |||
| Airde | 20 m | |||
| Sonraí stairiúla | ||||
| Eachtra thábhachtach | ||||
Ba í Meimfís príomhchathair na Sean-Ríochta go dtí timpeall -2200 agus ar feadh tréimhsí níos giorra sa Ríocht Nua,[1] agus í ina lárionad riaracháin ó thús.[2][3]
Tá fothraigh Mheimfís timpeall 20 cm laisteas de Chaireo ar bhruach thiar na Níle.
Sa tsean-Éigiptis tugadh Ineb Hedj ("Na Ballaí Bána") ar an tír. Bhí ainm eile fós ar Mheimfís: Ankh Tawy ("Ceangal idir an Dá Thír"), toisc an chathair a bheith suite idir an Éigipt Uachtarach agus an Éigipt Íochtarach.
Rinne an staraí Éigipteach Manetho tagairt do Mheimfís mar Hi-Ku-P'tah ("Áit anam Ptah"), ainm a scríobh sé i nGréigis mar Aί γυ πτoς (Ai-gu-ptos). Uaidh seo a tháinig Aegyptus na Laidine agus Éigipt na Gaeilge.
Is mór idir na meastacháin a rinneadh ar dhaonra na cathrach: deir T. Chandler go raibh timpeall 30,000 duine ina gcónaí ann go dtí timpeall -2250 BC agus idir -1557 agus -1400.[4] Deir K. A. Bard, áfach, nach raibh ach timpeall 6,000 duine ann sa tSean-Ríocht.[5]
Thug an staraí Gréagach Heireadótas cuntas ar a bhfaca sé ann: teampall mór a líon leath na cathrach, gan cead isteach sa chuid ba shine de ag an ngnáthdhuine (áit ar thángthas ar dhealbha ríoga lenár linn), agus an chuid eile de i bhfoirm croise. Bhí doirse móra ag na ceithre hairde, agus fuair na seandálaithe dealbha suntasacha ann. Tá a lán dealbh, olldealbh, sfioncsanna, liagán greanta agus píosaí ailtireachta bailithe le chéile anois i gclós taispeántais mar iarsmalann amuigh faoin aer; ach tá an mhórchuid de na hiarsmaí le fáil in iarsmalanna móra an domhain.
Tá léargas éigin le fáil ar mhaise an tseanteampaill sa chuntas a thug taistealaithe Arabacha ar fhothraigh Mheimfís, nuair a bhí cuid mhaith den áit gan slad go fóill. Chuir taistealaithe éigin síos ar shéipéal suntasach monailiotach a bhí snoite as píosa basailt ghlais, de réir cosúlachta, agus gréas iontach air.
Bhí an-tóir i Meimfís ar chultas an dé Apis, hipeastáis bheo de chuid Ptah agus cuma tairbh naofa uirthi. Dúirt na finscéalta go mbíodh an tarbh le feiceáil go rialta sa tsean-Éigipt agus sainchomharthaí ar a dhroim.
Bhí Meimfís, mar sheanphríomhchathair ríoraíoch, ina hoidhre ar ailtireacht agus ealaín ársa a fuair spreagadh gan stad ó leachtanna na ríthe, agus reiligí ollmhóra ag líonadh an ghleanna thiar le pirimidí, lena gcuid teampall siúd agus leis na háiseanna riaracháin a bhain leo.
Rinneadh saghas ollchathrach de na reiligí go léir, bailte móra agus calaí ag baint léi agus gnóthaí cultais ar siúl inti, agus canálacha ag nascadh na limistéar difriúil le chéile.
Fuair gach limistéar reiligeach agus cultach tailte agus acmhainní, agus cuntas le fáil orthu i dtéacsanna paipíre chartlanna Abúsir.
Sa Mheán-Impireacht aistríodh an phríomhchathair go dtí an Téibh; níos déanaí aistríodh arís í go dtí áit a bhí in aice le Meimfís. Ba ghnách a leithéid a dhéanamh de réir na reilige a mbeadh ríthe áirithe á gcur.
Níor tréigeadh an tseanchathair, áfach; fuair na seandálaithe fianaise go raibh ceardaithe, ceannaithe agus ealaíontóirí ag obair ann go fóill.
Faoin Ríocht Nua ba í Meimfís an fíorlárionad riaracháin agus an phríomhchathair ríoga. Is ann a tugadh oideachas do na prionsaí agus do chlann na huaisle, agus bhí a lán pálás ríoga ann.
D'éirigh an tír suaite, agus is iomaí namhaid a rinne ionradh uirthi; gabhadh agus athghabhadh Meimfís. Tháinig na Peirsigh i réim sa tír agus lean na Gréagaigh iad, agus ní raibh Meimfís ina príomhchathair ina dhiaidh sin, cé go raibh tábhacht léi fós ar shlite eile.
Rinne Alastar Mór é féin a chorónú mar Fháró i dTeampall Ptah. Chuaigh duine dá chuid ginearál, Tolamaes, i réim san Éigipt, agus eisean a chuir corp Alasdair á bhalsamú ann tar éis an mórshiúl sochraide a chur ar mhalairt slí d’aon ghnó. I Meimfís a cuireadh Alastar.
Rialaigh sliocht Tholamaes an tír ina dhiaidh nó gur tháinig na Rómhánaigh; ansin ba í Chathair Alastair an chathair ba thábhachtaí. D’imigh na Rómhánaigh agus tháinig na hArabaigh; bhí Meimfís go hiontach fós, ach bhí an chathair á bánú de réir a chéile ón 7ú haois amach. Creachadh í ar son a cuid cloch chun na bailte máguaird a thógáil agus a mhéadú; fiú sa 12ú haois bhí dealramh suntasach uirthi, ach ba ghearr nach raibh inti ach fothraigh mhaola agus clocha scaipthe.
Nuair a tháinig eolaithe Napoléon ar an gcathair i dtús an 19ú haois ní raibh rompu ach iarsmaí na n-iarsmaí; bhí an-tochailt le déanamh. Ag seo croineolaíocht sheandálaíoch:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
