Gníomhaí poblachtach Éireannach ab ea Eithne Ní Cumhaill (Béarla: Eithne Coyle) [1] . Bhí sí ar thús cadhnaíochta i gCumann na mBan agus ina ball de Chonradh na Gaeilge.[2] Mar sin féin, bhí a ról sa tréimhse ar a dtugtar ‘Éire réabhlóideach’ anois (c1912-c1924) níos fairsinge ná mar a léiríonn a ballraíocht sa dá ghrúpa seo. I litir ó Pheadar Ó Domhnaill dar dáta 19 Aibreán 1945 ag tacú lena hiarratas ar sheirbhís mhíleata tugadh le fios gur dhírigh fórsaí Shaorstát Éireann uirthi go mór le linn Chogadh Cathartha na hÉireann ‘a thug níos mó aird di mar oifigeach den IRA ná mar eagraí de chuid Chumann na mBan, mar a bhí sí go deimhin’.[3] Bheadh cáil uirthi freisin as a baint le dhá éalú príosúin ardphróifíle sna 1920idí.
  | |
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | (ga) Eithne Ni Cumhaill 1897 An Fál Carrach, Éire |
| Bás | 1985 87/88 bliana d'aois |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | réabhlóidí |
| Teangacha | An Ghaeilge agus Béarla |
Luathbhlianta
Rugadh í mar Annie Coyle ar 3 Eanáir 1897 i gCill Ulta, sráidbhaile in aice leis an bhFál Carrach, Contae Dhún na nGall, do Charles Coyle agus May McHugh (an duine ab óige dá seachtar clainne).[1] D’fheidhmigh a deartháir Donal Coyle mar Cheannfort sa 1ú Roinn Thuaidh d’Óglaigh na hÉireann.[4] Thosaigh sí le Cumann na mBan i 1917 agus bhí sí gníomhach i bhfeachtais tiomsaithe airgid agus in aghaidh an choinscríofa.[5] Fuair a hathair bás agus é 36 bliana d’aois, droch-ádh a chuir Coyle i leith an bhrú a bhain le déileáil le tiarnaí talún neamhscrupallacha a dhíshealbhaigh a muintir óna dtailte. Tugann sí faoi deara ina páipéir phríobháideacha gur le linn na hóige corraí seo a bhuail sí le Maud Gonne ar dtús 'who dazzled everyone by her beauty, charm, and humility'. Ar feadh tréimhsí sna 1890idí, bhí Gonne i mbun feachtais i nDún na nGall ar son cearta feirmeoirí tionóntaí.[6]
Fás sa ghluaiseacht
Mar cheannasaí ar chraobh Chontae Dhún na nGall de Chumann na mBan bhí ról ceannasach ag Coyle i ngríosadh a cuid ball chun canbhasáil ar son Shinn Féin in olltoghchán 1918.[7] Idir 1918 agus 1919 bhí cónaí uirthi ar feadh tamaill i nDún Geanainn mar eagraí Chonradh na Gaeilge sular bhog sí go Contae Longfoirt chun craobhacha Chumann na mBan a bhunú.[5] Ina dhiaidh sin rinneadh eagraí de Chonradh na Gaeilge di i gContae Ros Comáin.[5]
Le linn Chogadh na Saoirse in Éirinn fad is a bhí Coyle lonnaithe i gceantar Longfoirt-Ros Comáin rinneadh comrádaí gar di d'Óglaigh na hÉireann áitiúil, ag tabhairt sceitsí dóibh de stáisiún póilíní áitiúil a raibh aithne aici orthu.[2] Bhí na Dúchrónaigh á ciapadh go rialta i Ros Comáin, agus a teach scriosta faoi dhó ag baill na heagraíochta, gabhadh í ar Lá na Bliana Nua 1921 agus ina dhiaidh sin gearradh pianbhreith trí bliana uirthi mar gheall ar chúnamh a thabhairt do chomhaltaí an IRA.[8] Ag teacht le polasaí Chumann na mBan, dhiúltaigh sí aitheantas a thabhairt don chúirt le linn a trialach.[9] Thug sí faoi deara ina páipéir phríobháideacha, 'I read a newspaper during the whole comedy and only raised my eyes once to tell the presiding officer that he was wasting his precious time, as I did not recognise his sham court, as I spoke Irish one of the police had to translate my seven words of wisdom.[10]'[6] '
Ar dtús, chuimhnigh sí ar Constance Markievicz a fheiceáil i bPríosún Mhuinseo, áit a raibh pianbhreith dhá bhliain d'obair chrua á cur isteach aici. Thug Coyle faoi deara; 'we could only wave at her at Mass on Sunday as we were not allowed to kneel beside her at the altar rails.' Bheartaigh Coyle agus a comhphríosúnach Linda Kearns seift le chéile chun éalú as an bpríosún. Ar an 31 Deireadh Fómhair 1921 dhreap Coyle agus Kearns, chomh maith le beirt phríosúnach eile Mary Burke agus Aileen Keogh, le cabhair ó bhardaí báúla, balla an phríosúin agus d'éalaigh siad i ngluaisteáin a bhí á dtiomáint ag poblachtánaithe ar tugadh treoir dóibh fanacht taobh amuigh.[11] Tar éis di éalú, d'fhan sí i gcampa an IRA i gContae Cheatharlach go dtí sos cogaidh Chogadh na Saoirse (11 Iúil 1921).[12]
In Aghaidh an Chonartha
I ndiaidh an Chonartha Angla-Éireannaigh, thacaigh Coyle leis an ngrúpa frith-chonartha. Tar éis an conradh a shíniú, ceapadh í ina heagraí d'Iarthuaisceart na hÉireann le Cumann na mBan, arbh é an chéad mhóreagraíocht é a d'fhógair i gcoinne an Chonartha Angla-Éireannaigh.[13] Chuaigh sí ar camchuairt chuig Contae Dhún na nGall, Contae Dhoire agus cuid de Chontae Thír Eoghain agus fuair sí amach gur chaill go leor de na craobhacha áitiúla go leor dá gcuid ballraíochta agus bhí uirthi an ghluaiseacht i gCúige Uladh a cuíchóiriú.[14]
D'fhéach Coyle freisin le baghcat an IRA a chur i bhfeidhm ar earraí Bhéal Feirste ach nár ghlacadh go fonnmhar leis agus thuairiscigh an Belfast Telegraph go raibh Coyle armtha ar Iarnród Dhoire agus Loch Súilí, as a bhain sí gach cóip de nuachtáin Bhéal Feirste lena ndó go poiblí. Go tráthrialta, bhíodh Coyle i mbun gníomhaíochtaí dá leithéid ar an líne traenach, cé nár cheadaigh ceannaireacht Chumann na mBan iad.[15] Ba í an t-iompróir seachadta oifigiúil í freisin idir 1ú Rannán an Tuaiscirt agus 3ú Rannán an Iarthair an IRA, ról a chuimsigh rámhaíocht idir Dhún na nGall agus Sligeach chun a chinntiú nach bhféadfaí greim a fháil ar na teachtaireachtaí faoi bhealach.
Sa bhliain 1922, agus Coyle i mbun a gnó, ba mhinic a ghabh fórsaí an tSaorstáit í, cé gur scaoileadh saor gan chúiseamh í gach uair. I Meán Fómhair 1922, áfach, chinn an Rialtas Sealadach gníomhaíochtaí Chumann na mBan a chosc agus ba í Coyle an chéad bhall a gabhadh mar chuid den bheart seo. Coinníodh ar dtús i mBéal Átha Seanaidh í, agus shiúl sí talamh úr ansin nuair a bhí sí ar an gcéad bhall de Chumann na mBan a chuaigh ar stailc ocrais, ag diúltú bia ar feadh seacht lá mar nach raibh aon gharda baineann ar dualgas sa phríosún. Tar éis í a bheith coinnithe i nDún Bhun Cranncha ar feadh coicíse, tugadh Coyle go Príosún Mhuinseo i mbád, thart ar ocht seachtaine tar éis a chéad ghabhála.
Faoin am ar shroich Coyle Muinseo bhí roinnt ball de Chumann na mBan sa phríosún cheana féin agus bhí fadhb leis an bplódú. Bhí Coyle i gceannas ar agóidí i gcoinne na gcoinníollacha seo, agus na mná ag caitheamh a gcuid leapacha amach as na cealla agus ag codladh ar an urlár. Mhair sé seo ar feadh sé seachtaine sular cuireadh tús le stailc ocrais eile.[16]
Tagairtí
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
