Deisceart Éireann (1921–1922)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Bhí Deisceart Éireann (Béarla: Southern Ireland) ar an ceann is mó den dá chuid d'Éirinn a cruthaíodh nuair a roinneadh Éire leis an Acht um Rialtas na hÉireann 1920. Bhí sé comhdhéanta de 26 de na 32 contae in Éirinn nó timpeall cúig séú cuid d'achar an oileáin, agus chruthaigh Tuaisceart Éireann na sé chontae eile in oirthuaisceart an oileáin.[1] Áiríodh Contae Dhún na nGall i nDeisceart Éireann, cé gurbh é an contae is mó i gCúige Uladh é agus an contae is faide ó thuaidh in Éirinn ar fad.
Deisceart Éireann | |||||
---|---|---|---|---|---|
Suíomh | |||||
| |||||
Stát ceannasach | an Ríocht Aontaithe | ||||
Príomhchathair | Baile Átha Cliath | ||||
Daonra | |||||
Teanga oifigiúil | Béarla an Ghaeilge | ||||
Sonraí stairiúla | |||||
Cruthú | 3 Márta 1921 | ||||
Díscaoileadh | 6 Nollaig 1922 | ||||
Á leanúint ag | Saorstát Éireann | ||||
Eagraíocht pholaitiúil | |||||
Córas rialtais | monarcacht bhunreachtúil |
Bhí sé i gceist le hAcht 1920, a tháinig i bhfeidhm an 3 Bealtaine 1921, dhá chríoch féinrialaithe a chruthú laistigh d’Éirinn, gach ceann acu lena parlaimint féin agus institiúidí rialtais, agus an dá cheann ag fanacht laistigh de Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann. Bhí forálacha ann freisin maidir le comhoibriú idir an dá chríoch agus le haghaidh athaontú na hÉireann faoi dheireadh. I dtoghcháin 1921 do Theach na dTeachtaí i nDeisceart Éireann, áfach, bhuaigh iarrthóirí Shinn Féin 124 as an 128 suíochán (bhí na hiarrthóirí go léir gan freasúra agus níor tharla aon vótaíochta iarbhír), agus rinne siad neamhaird den pharlaimint, ag teacht le chéile mar an Dara Dáil ina ionad.[2] Níor tháinig Parlaimint Dheisceart Éireann — ar a raibh ceithre chomhalta aontachtacha — le chéile ach uair amháin.[3] Mar thoradh ar chorraíl shibhialta leanúnach tháinig an Conradh Angla-Éireannach agus an Rialtas Sealadach, a riar Deisceart Éireann ó 16 Eanáir 1922 go 5 Nollaig 1922 : go bunúsach riarachán idirthréimhseach don tréimhse idir daingniú an Chonartha Angla-Éireannaigh agus bunú an stáit 'Saorstát Éireann'. Bhí go leor conspóide faoi dhlisteanacht an tSaorstáit.
Tháinig Saorstát Éireann in ionad Deisceart Éireann, mar aonán polaitiúil, ar 6 Nollaig 1922 (a tháinig chun bheith ina stát iomlán neamhspleách ó 1937 ar aghaidh, nuair a glacadh a bunreacht féin).[4]