Dúnghaois an Rothaigh
From Wikipedia, the free encyclopedia
Beartas eachtrach de chuid na Stát Aontaithe ab ea Dúnghaois an Rothaigh (Béarla: Monroe Doctrine) a chuir i gcoinne an choilíneachais Eorpaigh sa Leathsféar Thiar. Chinn sí go bhféadfadh aon idirghabháil, i ngnóthaí polaitiúla Mheiriceá ó chumhachtaí eachtracha, a bheith ina gníomh naimhdeach i gcoinne na SA.[1] Bhí an dúnghaois lárnach i mbeartas eachtrach na SA ar feadh cuid mhór den 19ú haois.[2]
Chuir an tUachtarán Seumas Rothach (Béarla: James Monroe) an dúnghaois in iúl don chéad uair an 2 Nollaig 1823, le linn a sheachtú haitheasc bliantúil ar Staid an Aontais don Chomhdháil (cé nach n-ainmneofaí ina dhiaidh go dtí 1850 í). Ag an am, bhí beagnach gach coilíneacht Spáinneach i Meiriceá tar éis neamhspleáchas a bhaint amach nó a bheith gar do neamhspleáchas. Dhearbhaigh an Rothach go bhfanfadh an Domhan Nua agus an Sean-Domhan ina réimsí tionchair ar leith, agus mar sin d’fhéachfaí ar iarrachtaí breise ó chumhachtaí Eorpacha stáit cheannasacha sa réigiún a rialú nó tionchar a imirt orthu mar bhagairt do shlándáil SAM.[3][4] Ina dhiaidh sin, d’aithneodh SAM na coilíneachtaí Eorpacha atá ann faoi láthair agus ní chuirfidís isteach ar chúrsaí inmheánacha na dtíortha Eorpacha.
Faoi dheireadh an 19ú haois, breathnaíodh ar Dhúnghaois an Rothaigh mar mhóimint shainitheach i mbeartas eachtrach na Stát Aontaithe agus ar cheann de na prionsabail is faide atá ann. Mhair rún agus éifeacht na dúnghaoise ar feadh breis agus céad bliain, gan ach éagsúlachtaí beaga ann, agus d'agrófaí go leor státairí SAM agus roinnt uachtarán de chuid na Stát Aontaithe uirthi, lena n-áirítear Ulysses S. Grant, Theodore Roosevelt, John F. Kennedy, agus Ronald Reagan .
Tar éis 1898, rinne dlíodóirí agus intleachteach Mheiriceá Laidineach athléiriú ar Dhúnghaois an Rothaigh mar rud a chuir iltaobhachas agus neamh-idirghabháil chun cinn. Sa bhliain 1933, faoin Uachtarán Franklin D. Roosevelt, dhaingnigh na Stáit Aontaithe an léirmhíniú nua seo, eadhon trí Eagraíocht na Stát Mheiriceá a chomhbhunú.[5] Sa 21ú haois, leantar den fhoirceadal a shéanadh, a athbhunú nó a athléiriú ar bhealach éagsúil.