From Wikipedia, the free encyclopedia
Peter Simon Pallas (Berlyn, 22 septimber 1741 – dêre, 8 septimber 1811) wie in foaroansteand Prusysk wittenskipper, dy't in grutte bydrage levere oan ferskate tûken fan 'e biology, wêrûnder de botany en de taksonomy, mar ek de ornitology, de mammalogy en de arachnology. Yn syn jonkheid wied er ferbûn oan 'e Universiteit fan Leien, mar letter libbe en wurke er tsientallen jierren yn Ruslân. Dêr ûndernaam er ferskate ûntdekkingsreizen wêrby't er in grut tal bistesoarten 'ûntdiek' dy't doedestiden nij wiene foar de Westerske wittenskip.
| Peter Simon Pallas | ||
 | ||
| persoanlike bysûnderheden | ||
| echte namme | Peter Simon Pallas | |
| nasjonaliteit | .svg){kind=small} Prusysk  Russysk | |
| berne | 22 septimber 1741 | |
| berteplak | Berlyn (Prusen) | |
| stoarn | 8 septimber 1811 | |
| stjerplak | Berlyn (Prusen) | |
| etnisiteit |  Dútsk | |
| wurkpaad | ||
| berop/amt | biolooch, antropolooch | |
| aktyf as | soölooch, botanikus, publisist, arachnolooch, ornitolooch, mammalooch, ûntdekkingsreizger | |
| jierren aktyf | 1760 – 1811 | |
| bekendste wurk(en) | Spicilegia Zoologica Reise durch Verschiedene Provinzen des Russischen Reichs | |
Pallas waard yn 1741 yn in begoedige fermidden berne yn 'e Prusyske haadstêd Berlyn, as de soan fan Simon Pallas, in medikus en heechlearaar sirurgy. Yn 't earstoan genoat er ûnderwiis fan priveelearaars, wêrby't al rillegau syn belangstelling foar natoerhistoaryske ûnderwerpen oan it ljocht kaam. Letter folge er kolleezjes oan 'e Universiteit fan Halle en doe oan 'e Universiteit fan Göttingen, foar't er yn 1760, mei njoggentjin jier, ôfstudearre oan 'e Universiteit fan Leien.
Neitiid reizge Pallas rûnom yn 'e Republyk fan de Feriene Provinsjes om, sette doe ôf nei Londen, dêr't er syn medyske feardichheden ferbettere, en fêstige him dêrnei yn De Haach. Dêr ûntjoech er in nij systeem foar de klassifikaasje fan bisten, dat letter priizge wurde soe troch de grutte Frânske biolooch Georges Cuvier. Yn 1766 skreau Pallas syn Miscellanea Zoologica, dat omskriuwings fan ferskate wringedieren omfette dy't er yn 'e kolleksjes fan Nederlânske museä ûntdutsen hie, mar dy't nij wiene foar de wittenskip. In plande reis nei de Kaapkoloanje en Nederlânsk-Ynje gie lykwols net troch doe't syn heit him datselde jiers noch weromrôp nei Berlyn. Dêr begûn er te wurkjen oan ien fan syn meast ferneamde publikaasjes, Spicilegia Zoologica, dat tusken 1767 en 1780 yn ferskate dielen útkaam.
Yn 1767 waard er troch keizerinne Katarina de Grutte útnûge om heechlearaar te wurden oan 'e Akademy fan Wittenskippen fan Sint-Petersburch, in oanbod dêr't Pallas grif op yngie. Tusken 1768 en 1774 late er in ekspedysje troch de Middenrussyske provinsjes, de Wolgaregio, it kustgebiet fan 'e Kaspyske See, de Oeral, West-Sibearje, it Altai-berchtme en oan 'e Baikalmar ta, wêrby't er natoerhistoaryske eksimplaren foar de akademy ynsloech. Underweis stjoerde Pallas geregeldwei ferslaggen werom nei Sint-Petersburch, dy't sammele en tusken 1771 en 1776 yn trije dielen publisearre waarden as Reise durch Verschiedene Provinzen des Russischen Reichs. Dêryn beheinde Pallas him net ta de biology, mar bejoech er him ek op oare mêden fan 'e wittenskip. Sa beskreau er yngeand de geografy, geology en mineralogy fan it terrein dêr't er trochhinne kaam, en foege er ek wiidweidige antropologyske beskriuwings ta fan 'e lânseigen folken en harren kultueren en godstsjinsten.
Yn 1774 sette Pallas him nei wenjen yn Sint-Petersburch, dêr't er oan it Russyske Keizerlik Hof in favoryt fan Katarina de Grutte waard. Hy naam de rol fan priveelearaar op him foar de jonge aartshartoggen Aleksander (de lettere tsaar Aleksander I) en Konstantyn, de soannen fan Katarina har erfgenamt Paul. Yn Sint-Petersburch brocht men Pallas planten dy't troch oare botanisy yn alle úthoeken fan it Russyske Ryk sammele wiene, en dêrút stalde er syn Flora Rossica gear, dy't in stikmannich dielen publisearre waard tusken 1784 en 1815. Teffens begûn er it wurk oan 'e Zoographica Rosso-Asiatica (1811-1831), wêryn't it dierte fan Sibearje beskreaun waard. Dêrnjonken publisearre er ek in ferslach fan 'e reizen fan Johann Anton Güldenstädt troch de Kaukasus. De keizerinne kocht syn omfangrike partikuliere natoerhistoaryske kolleksje fan 2.000 roebel, 500 mear as syn fraachpriis, en stie him ta om it spul oan syn dea ta te behâlden.
Fan 1793 oant 1794 late Pallas in twadde ekspedysje troch súdlik Ruslân, wêrby't û.m. op 'e nij de Wolgaregio en de kust fan 'e Kaspyske See oandien waarden, mar diskear ek de Kaukasus, de Krim en de kust fan 'e Swarte See. Dêrby waard er beselskippe troch syn dochter út syn earste houlik (syn frou wie yn 1782 stoarn), syn nije frou, in tekener, in kloft tsjinstfolk en in militêre eskorte. Op 'e Krim oerwintere it selskip yn Simferopol, wêrnei't se it oare jiers fia de Dnjepr wer nei Sint-Petersburch weromkearden. Pallas publisearre syn wiidweidich optekene ûnderfinings oer dizze reis tusken 1799 en 1801 ûnder de titel Bemerkungen auf einer Reise in die Südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794.
Katarina de Grutte skonk Pallas in bûtenpleats mei grutte lânerijen by Simferopol, dêr't er him neitiid nei wenjen sette. Hy bleau dêr oant it ferstjerren fan syn twadde frou, yn 1810. Doe krige er fan tsaar Aleksander tastimming om Ruslân te ferlitten, en kearde er werom nei Berlyn, dêr't er in jier letter, yn 1811, yn 'e âlderdom fan krekt gjin 70 jier stoar.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
