From Wikipedia, the free encyclopedia
Edgar Allan Poe (Boston (Massachusetts), 19 jannewaris 1809 – Baltimore (Marylân), 7 oktober 1849) wie in Amerikaansk skriuwer en dichter. Hy wurke ek as literêr kritikus en redakteur en wie ien fan de grûnlizzers fan de detektiveroman. Hy waard ferneamd om syn mysterieuze en makabere ferhalen en wie de earste bekende Amerikaanske auteur dy't besocht alinne fan de skriuwerij te libjen[1][2]; wat in jildlike krapte en in soad oare swierrichheden yn syn libben fan gefolgen hie.
| Edgar Allan Poe | ||
 skriuwer | ||
 | ||
| Portret (±1860) troch Oscar Halling, neffens in daguerreotype út 1849. | ||
| persoanlike bysûnderheden | ||
| echte namme | Edgar Allan Poe | |
| nasjonaliteit |  Amerikaansk | |
| berne | 19 jannewaris 1809 | |
| berteplak | Boston (Massachusetts) | |
| stoarn | 7 oktober 1849 | |
| stjerplak | Baltimore (Marylân) | |
| etnisiteit |  Ingelsk | |
| wurk | ||
| taal | Ingelsk | |
| sjenre | poëzij, lit. romans & koarte ferh., horror, detektiveferh., essay's, non-fiksje | |
| perioade | 19e iuw | |
| streaming | Romantyk | |
| bekendste wurk(en) | The Raven Annabel Lee The Pit and the Pendulum | |
| jierren aktyf | 1824 – 1849 | |
| offisjele webside | ||
| www.poemuseum.org | ||
Edgar Poe waard berne as soan fan reizgjende akteurs, Eliza Poe en David Poe, Jr., dy't beide stoaren foar't er trije jier wie. Hy hie ek noch in âldere broer en in jonger suske. Poe waard yn 'e hûs naam troch John Allan, in súksesfol sakeman út Richmond, Firginia. Hy waard net offisjeel adoptearre en naam Allen as oan as twadde foarnamme. John Allan bedoar him oan de iene kant, mar koe ek tige strang en agressyf wêze.
Fan 1815 oant 1820 wie er foar ûnderrjocht yn Ingelân. Yn 1826 liet er him ynskriuwe oan de Universiteit fan Virginia, mar koe dêr mar in jier wêze troch jildkrapte. Hy begûn te drinken en te gokken en krige skulden dy't er net ôfbetelje koe dat hy waard fuortstjoerd. Yn 1827 rûn er fuort fan de Allans en gie er it leger yn. Hy sei dat er 22 wie, mar wie noch mar 18 jier en joech in falske namme op, "Edgar A. Perry". Doe't er syn nocht fan it leger hie kaam er mei syn wiere persoanalia en waard er úteinlik ûntslein. (Yn 1830 hat er noch in blau moandei op de militêre akademy Westpoint sitten.)
Dêrnei kaam er te wenjen by syn beppe fan heitekant, syn muoike, Mrs Maria Clemm, en syn nichtsje, Virginia Clemm, yn Baltimore, Maryland. Yn 1836 troude er mei Virginia, dy't doe 13 jier wie, mar de trou-akte joech har 22 jier. Hy gie oan 't wurk as redakteur en literêr kritikus en sette doe ek útein mei it skriuwen fan ferhalen en gedichten, mar sûnder in soad súkses te beheljen. Ut reden dêrfan hat er him doe earst talein op it skriuwen fan proaza dat yn 'e krante publisearre waard. Earst mei de publikaasje fan syn gedicht The Raven yn 1845 krige er fuortendaliks literêre erkenning. (Hy barde $9 foar de publikaasje.[3])
Yn 1847 stoar Virginia oan tuberkuloaze. Nei har dea moast Poe belies jaan yn syn striid tsjin drank en ferdôvjende middels en yn 1848 besocht er himsels fan kant te meitsjen. Hy hat noch efkes ferkearing hân mei de dichteresse Sarah Helen Whitman, mar dat rûn rillegau stikken, mei troch Poe's ferslaving en syn dêrút fuorkommende nuvere hâlden en kearen. It jier dêrnei wie er trije dagen net te finen en waard er yn de goate earne yn Baltimore werom fûn, yn dwilerige tastân. In pear dagen letter stoar er yn it Washington College Hospital. Poe hat nea lang genôch helder west om te ferklearjen hoe't it safier mei him kaam wie en werom at er syn eigen klean net oan hie. Neffens it ûndersyk fan de Amerikaanske skriuwer Matthew Pearl soe Poe stoarn wêze oan de gefolgen fan in breintumor.[4] Pearl skreau earder "The Poe Shadow", in histoaryske detektiveroman, dêr't er Poe syn dea yn beskriuwt.
Poe's bysûndere en faak nachtmerje-eftige wurk wie fan grutte ynfloed op ferskillende horror- en fantasysjenres. Hy wurdt ek beskôge as de grûnlizzer fan it detektive-sjenre mei syn trije ferhalen mei Auguste Dupin yn de haadrol. Arthur Conan Doyle waard bygelyks fan him beynfloede sa't bliken docht yn The Hound of the Baskervilles.
Poe syn literêre reputaasje wie bûten de FS grutter as yn de FS sels, faaks om't it makabere karakter fan syn wurk de befolking dêre minder oanspruts. Rufus Griswold waard nei Poe syn dea, op ien as oare wize, syn agint, mar wie ek in rivaal en in fijân. Griswold hie nammentlik Memoires fan de skriuwer útbrocht, dêr't Poe yn ôfskildere waard as in sûper en in opiumferslaafde; dat makke him net populêr yn Amerikaanske literêre fermiddens.
Yn Frankryk, dêr't er oer it generaal as "Edgar Poe" bekend is, waarden syn ferhalen en in stikmannich gedichten oerset troch Charles Baudelaire. Baudelaire syn goede oersettings hawwe makke dat Poe populêr waard by de Frânske avant-gardeskriuwers. Skriuwers sa as Algernon Charles Swinburne waarden sterk beynfloede troch syn wurk. Poe waard ek wurdearre troch de symbolisten, en Stéphane Mallarmé droech ferskate gedichten oan him op.
Neist de literêre en poëtyske kant hie Poe ek niget oan filosofyske en wittenskiplike fraachstikken. Dit lêste docht it bêst bliken út it yn 1848 skreaune Eureka, in essay oer it materiële en spirituele universum.
Fryske oersetting: Allinne (fert. Janneke Spoelstra, 2008) Fryske oersetting: Foar Helen (fert. Klaes Dykstra, 1949) Fryske oersetting: De Fallei fan de Ungeduerigens (fert. Jan Schotanus, 2008) Fryske oersetting: Hymne (fert. Herman Peenstra, 2008) Fryske oersetting: De Ballade fan de Raven (fert. Douwe Tamminga, 1949) Fryske oersetting: De Raven (fert. Redbad Veenbaas, 2008) Fryske oersetting: Ulalûm (fert. Klaes Dykstra, 1949) Fryske oersetting: In Dream yn in Dream (fert. Herman Peenstra, 2008) Fryske oersetting: Eldorado (fert. Herman Peenstra, 2008) Fryske oersetting: Annabel Lee (fert. Dam Jaarsma, 1949) Fryske oersetting: Auck van der Leij (fert. Janneke Spoelstra, 2008) Fryske oersetting: De Skacht en de Slinger (fert. Anne Tjerk Popkema, 2014) Fryske oersetting: It Blaaibek Hert (fert. Tryntsje van der Zee, 2012) Fryske oersetting: De Swarte Kat (fert. Inne de Jong, 1949) Fryske oersetting: De Stellen Brief (fert. Lieuwe H. Bouma, 1989)Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
