Gitari

Di Gitari (kumt fan greksk:κιθάρα), jerst bikeent üs Kithara^[1], es en Instrument sa üs en Leier, wat uk tö di Familii fan di Kesthalslauten jert, aur dat, hur di Klang maaket uur, en Streenginstrument, aur dat, hur di spölet uur, en Taasi-Instrument.

Söl'ring

En Spansk- of Konsertgitari fan Brasiilien.

Di Klang uur forskelig maakit, en diarfuar jeft et akustisk und elektrisk (E-)Gitaren.

Āpbechning

En Gitari es fan trii Diilen maaket:

Klassische Gitarre in Front- und Seitenansicht, wichtige Teile beschriftet

Nak

Hat jeft Gitaren söner Haur (kumt senerk bi E-Gitaren fuar) of Klangkest, man ali haa en Nak. Hat jeft minimāli Gitaren, diar bluat en Nak, Streenger en Wirbel haa.

Fuar't miist es di Nak ek fan jen Stek maaket. Diar es en Fingerbuurt önliimt, hur di Bundwiiren benen sit. Diarfan uur di Nak wat faster, en aaftinoch maaket dit uk di Klang wat beeter, wan gur (Klang-) Holt diarfuar nomen uuren es. Bi en gurt Diil fan di Fender- E- Gitaren es di Nak fan jen Stek Ahorn maaket. Wan dat Holt offgrepen es, da skel em en nii Nak fuar di Gitari haa of di Nak skel weđer törochtslepen uur en nii Bundwiiren fo.
Senerk di Naken söner ekstra Fingerbuurt uur uk "scalloped"^[2], da uur dit Holt twesken di Bundwiiren ütslepen, dat em diar me di Fingern bal gaar ek muar ön kumt, söner dat di Toon höm foranert. Des uur maaket, dat em wakerer Wiisen spöli ken, en di Lünt foranert hom uk, aurdat di Streeng uk bluat jit töögen di Bundwiir drüket uur. En Gitarist, diar dit hol sa heer, es Yngwie Malmsteen^[3].

Bii en Konsert- of Spansk Gitari me Tiarem- of Nylonstreenger uur di Nak ek krum fan di Toch, wat di Streenger maaki. Di miist Instrumenti me Iirsenstreenger (Sa üs Western- of Folkgitaren en E-Gitaren) haa en lung Skrüüv langs döör di hiili Nak en benen di Nak sit di Mooder diartö. Des jit üp Engelsk truss rod of Trussrod.
Di Trussrod ken iinstelt uur: Wan tjuker Streenger āptain uur, wat starker tii, da uur di Trussrod wat iindrait. Wan di nii Streenger wat tener sen, da uur di lung Skrüüf wat luasdrait, aurdat di Streenger ek gans sa fuul Toch haa.

Fingerbuurt en Bundwiiren

Dat Fingerbuurt ken muar of mener breer wiis. Som sen lik maaket en üđer sen bööget. Dat hingt diarme töhop, hurfuar (Fuar hok Spöliwiis) di Gitari becht es.

• Konsertgitaren haa en breer Fingerbuurt, wat lik es.
• Western- of Folkgitaren haa en mener breer Buurt, wat aaft en bet bööget es.
• E- en Jazzgitaren haa Buurter, wat fuar't miist ek fuul üđers sen üs bi Westerngitaren, mesken en bet muar bööget (Fuar Solo-Spöli es dit wat beeter).
  

Bi E-Gitaren es dat Fingerbuurt fuar't miist aartig wat leenger üs bi di akustisk Gitaren.^[4]

Normaalerwiis sen ön't Fingerbuurt Bundwiiren fastmaaket. Des help diarbi en raaki di rocht Toon. Ark Bundwiir es en hualev Toon hooger of liiger üs sin "Naiber".
Jerer wiar di Bundwiiren gaar niin Metal; di wiar fan Tiarem maaket. Leeterhen sen di fan Knaakenbiin, jit leeter fan Sölwer maaket uuren. Ön di twuntiger Jaaren fan't twuntigst Jaarhönert küür em uk Bundwiiren fan Mesing tö se fo.
Deling uur di fan Niisölwer maaket. Dit es en Legiaring fan Koper, Nikel en Zink.

Ekstra Toonforaneringen

Bi dat "Bending" uur di Toon hooger maakit, aurdat di Streeng tain uur.

Di Bundwiiren sen fast iin ön't Fingerbuurt iinbecht. Diaraur ken em uk niin Tööni spöli, wat twesken di Hualevtöne lii. Wan em dit dach wel, da skel em en ekstra Spölitechnik binüti sa üs "tii" fan di Streeng, Bottleneck (Of Slide).
Bi forskelig E-Gitaren jeft et en "Tremolo"- of "Vibrato"- Giraat, hurme em di Ton hooger en uk diiper maaki ken.

Jir kenst Dü jens hiir, wat em me san Tremolo maaki ken^[5] Vibrato-bar-riff.org^?/i

Fan di Nak hentö di Haur

Di Streenger gung aur Brüchen diarhen, hur ja fastmaaket sen. Boowen giar di Brüch hentö di Haur. Man töbeek tö di Brüch:
Aaftinoch sit boowen ön't Fingerbuurt en "Saddel" hur di Streenger aurgung. Des sen jerer fan Knaakenbiin^[6] of Hartholt maaket uuren. Deling sen di fuar't miist fan Plastik maaket, wan di wat beeter wiis skel, uk fan Karboon- of Grafitmateriaal.
Knaakenbiin kumt deling bluat jit bi jüüri Konsertgitaren fuar, wat fan Hun maaket uur.
Wan em sin Konsertgirarre wat beeter maaki wel, ken em san Knaakenbiin-Sadel uk koopi en iinbech. Dit skul da man töhop me en Steeg fan Knaakenbiin pasiari, en dit es en bet Aarber, aurdat em di Laag fan di Streengen (hur fiir di fan't Fingerbuurt wech sen) weđer törocht haa skel (Streengenlaag).

"Nullbund"

Fuaral ön Dütsklön sen uk Gitaren becht uuren, wat niin Sadel haa, üs di boowen biskrewen es.
Des haa en "Nullbund", en dit es en Bundwiir, wat ön't bööwerst Jen fan't Fingerbuurt sit.
Dit uur maaket, fuar dat di Streenger jam langsen lik önhiir skel, weđer grepen uur of ek.
Des skel diarfan kum, dat di Streenger langsen twerk aur en Bundwiir langs lii, uk wan gaar ek grepen uur.

Streengenlaag

Wan em me di Finger ön di Streeng drükt, da uur di Streeng diarfan en bet leenger tain; di uur jaa döörbööget.
Da drükt em di dial, en wan di Streeng ön di Bundwiir liit, da es jü "kuurter", sa dat em di Toon spöli ken, wat em spöli wel.
Sen di Streengen nü tö fiir wech fan't Fingerbuurt, uur di Wai tö lung, di Streengen skel olter hart tain uur, dat em di üp di Bundwiir fo.
Da sen di Tööni ek muar rocht, di Gitari es ek "Bundriin".

Wan di Streengen ek fiir inoch fan't Fingerbuurt wech sen, da maaki di Spitaakel, aurdat di bi't Spölin töögen di Bundwiiren "snari".

Haur

Ön di Haur sen fuar't miist soks Knopen an fast, dat em sin Gitari uk stemi ken. Des jit Wirbel, normaalerwiis en dütsk Uurt, man huraur skul em nü "Stemknopen" sii? Dat Uurt "Wirbel" kumt fan di Geigen of Strikinstrumenti, hur di jit aaft fuarkum.
Bi delings Gitaren sen gaar niin Wirbel muar, diar sen Mechāniken ön fast, litj Gitriibi, wat drait uur.
Ön des Gitriibi uur di Streenger fastmaaket, en da ken di stemet uur. Di Toon uur hooger, wan em di stramer drait.

Hat jeft forskelig Haurn:
Bi Konsertgitaren sen diar tau lung Hööler benen, en iin ön ark diarfan sen trii Aksen, hur di Streenger ön fastknetet uur. Des Aksen ken me di Mechāniken drait uur, wan em stemi wel.

Bi di miist Westerngitaren sen soks Hööler döör di Haur böört, en döör des Hööler kum di Mechāniken steekt.
Hat jeft ofslöten Iinselmechāniken, jen fuar ark Streeng, en Reechen me trii of soks Aksen diarön (Fuar Folk-Gitaren me 12 Streenger jeft et da tau Reechen me soks Aksen, ark Jen.)

Bi di E-Gitari es aaft jen Reeg fan soks ofslöten Iinselmechāniken fast. Bi E- Gitaren jeft et uk sok, wat gaar niin Haur haa, diar uur di Streenger boowen bluat iinhinget. Des uur da önern ön di Klangkest stemet.

Skelter, fan forskeligi Haurn

• 
  Dit sen Wirbel, jir ön di Haur fan en Ukulele.
• 
  Jerer haa di Gitaren uk Wirbel her, üs em ön des Skelt se ken.
• 
  Di Haur fan en E-Gitari me soks ofslöten Iinselmechāniken.
• 
  Lefts en Reeg fan "iipen" Mechāniken, rochts di ofslöten Iinselmechāniken (Gitaren me 12 Streengern).
• 
  En Haur fan ombi 1930. Mechāniken gans fan Metal,en Diil fan Mesing, Knopen fan Knaakenbiin.
• 
  Di Haur fan en Konsertgitari, sa üs di deling önbeeren uur.

Lüntkast

Di Lüntkast uur uk "Korpus" nēmt.

Hat jeft trii Aarten fan Lüntkast:

• Akustisk
  

Fuar't miist me en rundi Lünthol fan ombi 8 cm.
Gair gur en gurtem söner Forstarker, wat di gurtemer maaki.
Uk bi Taasimuster (Picking) gurtem inoch.
Iin ön en Musikker olter litjem.

Akustik-Gitaren jeft et me Nylon- of Tjerem-Streengern^[7] sa üs uk me iirsern Streengern^[8].

Elektrisk Bidreft: Diarfuar jeft et ekstra Systeemi, wat et möögelk maaki, di ön en Forstarker tö hingi, en höm dit förterhen "akustisk" önjert. Beeter jert höm dit fuar't miist me Mikrofoon aur en Önlaag ön.^[9]

• Hualev akustisk
  

Lüng Lünthööler (F-Hööler), ombi 25 cm lung.
Gair gur en gurtem, wan di Streengen slain uur (Em slait aur ali Streengen, fuar di Rhythmus tö spöli), uk iin ön en Musikker me akustiski Instrumenti üs Kontrabass en Slachtüch söner Önlaag.
Diarom waar des uk ön di 50er en 60er Jaaren üs "Slachgitari" forkoopet, man em ken dānen uk tuusi en me Mikrofoon ofnem.^[10]
Bi Taasispölin fuar't Miist olter litjem.

• • Semi-elektrisch

Jen of tau F-Hööler somtirs uk söner des.
Hualev akustisk me en magneetisk Toonofneemer nai bi di Nak, da jit di fuar't miist "Jazz-Gitari".
Me Toonofnemer en Önlaag uk gur fuar Soli, hur di Tööni ek olter hoog wiis skel.
Di Tööni uur normaalerwiis ek olterlung, aurdat Lucht iin ön di Lüntkest es.
Diaraur uur di Lünt man uk aaft "waremer" fünen üs di fan en E-Gitari.^[11]

• • Hualev akustisk me Nak döör Klangkest
    

Fuar't miist söner Lünthööler, wan dach, da haa des Gitaren jen of tau F-Hööler.
Des Gitaren sen üttaacht uuren, dat di Lünt warem bleft en di Tööni wat leenger tö spöli sen (Bi Soli).
Üp engelsk jit dit Neck through body.
Des Gitaren sen da uk muar fuar elektrisk taaacht. Diarom sen diar aaft uk tau of trii Toonofnemers ön.
Em ken des jit söner Forstarker spöli, man dit es rocht litjem.

• Holten Buurt (Niin Lüntkest, engelsk: Solid Body)
  

Gair söner Forstarker gaar ek, man diaraur uk gans gur en ööwi sa, dat et nemen jert.
Aurdat dat Holt masiif es, ken di Tööni lung lünt^[12], wan di Gitari ön en Forstarker of Önlaag hinget (Solo-Spölin)
Des Gitaren sen normaalerwiis elektrisk, aurdat dit üđers gaar ek giar.

Basgitari (E-Bass)

Wan di E-Gitaren āpkemen wiar, da uur di Kontrabas tö litjem. Em wel da hol wat haa, wat lik sa gurtem aur di Forstarker tö spöli es üs des nii Gitaren.
Des Taacht uur sa omset: Em maaketi di Nak wat leenger en paseti alis ön, dat em diar tjuker Streenger ön fastmaaki kür. Üs bi di E-Gitari her des Instrument niin Klangkest, bluat en holten Buurt.
Des wiar di jerst Basgitari, ön di Bigening fan di 60er Jaaren.

Söner Lüntkast

Mattias Eklundh me en "Silent Guitar".

"Silent Guitar" und "Traveller Guitar" sen di Markennaamen fan Gitaren söner Lüntkest, diar jam man dach spöli let, sa üs em dit fan Konsert- of Westerngitaren keent.
Ja sen rocht litjem, man di haa en Toonofnemer-Systeem, hur em aur di Forstarker me spöli ken.

Steming

Uurter sjukt: Fuar E A D G H(B) E 
(Sa üs üp Dütsk: "Ein Anfänger der Gitarre habe (braucht) Eifer")
En ali des Gitarispölsters haa (brük) Energii?

"H" of "B"? - Aur en Laihair

Normaalerwiis uur di Gitari eeđer di Tööni E A D G H(B) E stemet.
Di Toon H jit bluat ön Dütsklön H. Wan em Noooten of Sjungseerel me Akkordi fan Engelön of Ameerika fo, da staant diar en "B", hur bi üüs en "H" henjert. Dit skel em hol weet.

Di Nootenreeg bigent jaa normaalerwiis me dit "A", en fan des giar em me't ABC förter:
A B C D E F G A jit di Oktāvi da, di A-Moll-Toonleđer.
Dat "H" skel fan en Fail fan di Munken kemen wiis, dānen di Nooten ofskref, aurdat di förterdönen uur skul.
Hat wiar noch en Laihair bi't Skriiwen, dat fan di litj Bokstaav "b" en "h" uur, en des waar fan en taust Laihair of söner Weeten diaraur förterdönen.

Stemgiraaten

Stemgaafel, 440 Hz

Dat iinfachst Giraat es di Stemgaafel. Des haut em töögen wat Harts, en da lünt di me 440 Hertz, wat en "A" es.
Dat "A" es di "Kamertoon" en di es dat Maat fuar ali Instrumenti.

Bi di Gitari es jaa ti taust Streeng fan boowen dat "A"^[13].
Wan di stemet, da ken em dat diip "E" diareeđer stemi: Diarfuar drükt em di E-Streeng ön di füfst Bund dial en slait di ön. Da slait em di "lerig" A-Streeng ön, en dit skel di salev Toon wiis.
En sa giar dit da förter: Di A-Streeng ön di füfst Bund jeft en "D", da ön di füfst en "G", da ön di Fjuurst en "H" en da ön di füfst en hoog "E".

Fuar höm di Tööni tö morki, ken em Uurter fan di Bokstaawen maaki, hur di Tööni jit:

En Ali Des Gitarispölsters Haa (Brük) Energii

En Aur Di Gidüür ... Wat skel jir hen? Fuar'n Basgitari leengt di al, man es jaa niin gur Sats.

Nü sen di Mensken jaa langsen en bet knap me Tir, en di Maskiinenmaakers brük jaa uk wat Bruarwerev. Diaraur jeft et al leenger elektroonisk Stemigiraaten^[14], wat me Baterii aarberi.
Dit sen tö'n Bispöl:

• Iinfachi Stemgiraaten:
  Giraaten me Mikrofoon, diar en Toon ek keen ken, man dach en iinstelti Toon met ken.
• Chromātisk Stemgiraaten:
  Giraaten me Mikrofoon, Kaabel of Piezo-Kristal, diar jamsalev keen ken, hok Toon spölet uur.
• Litj chromātisk Stemgiraaten:
  Des pasi binai fuar ali Instrumenti. Diar es en Klamer ön, wat em tö'n Bispöl ön di Haur fan en Gitari fastmaaki ken of on't Hol fan en Trompeeti. Ken ali Tööni keen, aarbert me Mikrofoon en Piezo (Dit skel em iinstel)
• Chromātisk Stemprogrami:
  Des sen fuar Reekenmaskiinen, sa üs PC of Laptop, wat en Mikrofoon haa.
  Ön des uur dit instaliaret, en da aarbert dit sa üs en chromātisk Stemigiraat^[15]

Literatuur

• Ruggero Chiesa: Geschichte der Lauten- und Gitarrenliteratur (Deutsche Bearbeitung mit kommentierenden Anmerkungen von Rainer Luckhardt). nova giulianiad, Bd. 3/Nr. 9/86 ff.
• Paul Day, André Waldenmeier: E-Gitarren: Alles über Konstruktion und Historie. Carstensen Verlag, 2007 ISBN 3-910098-20-7.
• Franz Jahnel: Die Gitarre und ihr Bau. Verlag Erwin Bochinsky, 1995 ISBN 3-923639-09-0.
• Martin Koch: Gitarrenbau. Martin Koch Verlag, 1999 ISBN 3-901314-06-7.
• Michael Leonardl: Das große illustrierte Handbuch Gitarre. Nikol Verlagsges., 2008 ISBN 978-3-86820-007-2
• Andreas Lonardoni: Taschenlexikon Akustikgitarre. PPV, Presse-Projekt-Verlag-GmbH, Bergkirchen 2001 ISBN 3-932275-17-9.
• Jürgen Meyer: Akustik der Gitarre in Einzeldarstellungen – Band 42 „Das Musikinstrument“. Verlag Erwin Bochinsky, 1985 ISBN 978-3-923639-66-3.
• Johannes Monno: Die Barockgitarre: The history, composers, music and playing technique of the Baroque guitar. Tree Edition, Lübeck 1995
• Peter Päffgen: Die Gitarre – Geschichte, Spieltechnik, Repertoire. Schott Music, Mainz 2002 ISBN 978-3-7957-2355-2.
• Hugo Pinksterboer: Pocket-Info: Akustische Gitarre. Schott Music, Mainz 2002 ISBN 978-3-7957-5126-5.
• Jósef Powrozniak: Gitarren Lexikon. Komponisten, Gitarristen, Technik, Geschichte. Nikol Verlagsgesellschaft, Hamburg 1997 ISBN 978-3-930656-45-5.
• Herbert Nobis / Tadashi Sasaki: Harmonielehre für Gitarristen, Moeck, Celle, 1983
• Konrad Ragossnig: Handbuch der Gitarre und Laute. Schott Music, Mainz 2002 ISBN 3-7957-8725-4.
• Fritz Rössel: Taschenlexikon E-Gitarre. Presse-Projekt-Verlag MEDIEN, Bergkirchen 2003 ISBN 3-932275-41-1.
• Michael Schneider: Guitar Basics – Der ultimative Hardware-Guide für Gitarristen. Presse-Projekt-Verlag MEDIEN, Bergkirchen 2008 ISBN 3-937841-56-3.
• Stefan Sell: Die Gitarre – Musikinstrumente entdecken. Schott Music, Mainz 2008 ISBN 978-3-7957-0177-2.
• Gerken Teja, Michael Simmons: Akustische Gitarren – Alles über Konstruktion und Historie. Carstensen Verlag, 2003 ISBN 978-3-910098-24-4.

Skelter

Söner Haurn

• 
  E-Gitaren me trii Toonofnemers.
• 
  E-Gitari me'n fordraiti Nak.
• 
  Sjocht üt üs san Düüsenfliiger.
• 
  E- en Basgitari töhop.

_________________________________________________________________________________________________________

Fan bikeenti Lir

• 
  Di jest Gitari fan George Harrison (Beatles) wiar mal iinfach.
• 
  Gitari en Kluađern fan Elvis Presley
• 
  En Gitari ("Höfner"), önerskrewen fan "Cream": Eric Clapton (Gitari) Jack Bruce (Bas) en Ginger Baker (Slachtjüch).
• 
  Jimi Page (Led Zeppelin) her tau Naken ön sin "Gibson"-Gitari.
• 
  Di "Gibson Les Paul" fan B.B. King jit Lucille.
• 
  Di "Travelling Wilburys" haa üp des "Fender"-Gitari önerskrewen, wat waarskiints Roy Orbison († 1988) spölet heer.
• 
  Di "Höfner"-Basgitari fan Paul Mc Cartney (Beatles)
• 
  Fan Santana sen des Yamaha (1976) en en PRS (1988. Santana heer uk aaft "Gibson"-Gitaren spölet, sa üs "SG" en "Les Paul".
• 
  Pat Metheny spölet sin 42-Streeng "Pikasso"-Gitari.

Luki uk jir

Drüki "Strg", wan Dü en Forwiis önklikst, da fairst Dü en nii Tab me di üđer Sir diarbenen.
Fan "Shift" kumt en nii Wining.

 Wikimedia Commons heer Skelter of Filmi aur: Gitaren 

 Wikisource: 1911 Encyclopædia Britannica/Guitar  (ingelsk)

Wiktionary: Gitari (Dütsk)
Wikibooks Gitari (Dütsk)

• Guitar Acoustics – Tondateien der University of New South Wales (engl.)
• Überregionales Infoportal für die Gitarre - Tipps, Linkverzeichnis, Artikel, Interviews, Rezensionen, Freie Downloads usw.
• www.tabazar.de - Geschichte der Gitarre

Futnooten

1. Forskelig Naamen, wat jam binai sa önhiir üs Gitari: Sitar, fan Persk: Setar („Triistreenger“) en mesken uk fan Hebreeisk: kinura, kinnor
2. Jir uur en "scalloped"i Gitari weeget en spölet.
3. En Video fan Yngvie Malmsteen
4. Bi E-Gitaren es dat Fingerbuurt fuar't miist aartig wat leenger üs bi di akustisk Gitaren, aurdat en diarme uk Soli spöli ken, hur hoogi Tööni benen fuarkum. Dat giar bit hentö 24 Bundwiiren, wat tau Oktāven möögelk maaket.
   Spölsters sa üs Carlos Santana "teenk" jam uk "Bündi" diartö, dat di Tööni jit hooger uur (Tö biluki ön di DVD "Supernatural").
5. En Video, hur Hank Marvin sin Solo-Melodii "Sleepwalk" spölet.
6. Knaakenbiin kumt deling bluat jit bi jüür Konsertgitaren fuar, wat fan Hun maaket uur.
   Wan em sin Konsertgirarre wat beeter maaki wel, ken em san Knaakenbiin-Sadel uk koopi en iinbech.
   Dit skul da man töhop me en Steeg fan Knaakenbiin pasiari, en dit es en bet Aarber, aurdat em di Laag fan di Streengen (hur fiir di fan't Fingerbuurt wech sen) weđer törocht haa skel.
7. En "Muunleecht-Sonāti", spölet üp en Konsert-Gitari (Youtube)
8. En Sinfonii fan Beethoven, spölet üp en Gitari me iirsern Streengern (Youtube)
9. Yngvie Malmsteen spölet en Toccata üp en akustisk Gitari, diar elektrisk ofnomen uur (Youtube)
10. Bispöl fuar en Hualev akustisk Gitari söner Forstarker, hur en Blues üp spölet uur (Youtube)
11. Dat Holt fan di Lüntkest en di Lucht nem di gans hoog Frekwenzen wech, sa dat di hoog Tööni ek sa hart "iin ön't Uur skiar".
    Em snaket bi Jazz uk fan di "Hunskerrtoon", wat höm sa'n bet önjert, üs wan me Hunskern spölet uur.
12. Gary Moore maaketi hol dumi Tjüch me sin Gibson Les Paul en di lung Tööni. - Dit wiar man uk sin "Uurter" bi't Spölin.
13. Ön di Teelwiis fan di Streengenpakeeti es dit di füfst Streeng of "Niigen" en "Tiin" bi twölev Streengen.
14. Korg weeget ön des Sir forskelig Stemgiraaten, dat em maal weet, wat et sa jeft.. Archiwiaret faan det originool di 23. September 2011. Ufrepen di 15. September 2011.
15. En Program, wat fuar di miist Reekenmaskiinen giar, wat me Windows aarberi.

Didiar artiikel as di 29. Oktuuber 2011 uun det list faan auer a miaten gud artiikler apnimen wurden. Uun uugenblak jaft at diar 6 faan.