پنج جنبه بزرگ شخصیت

مدل پنج عاملی شخصیت (به انگلیسی: Five-Factor Model or FFM) یک آزمون تجربی برای اندازه‌گیری متغیرهای شخصیت است. بر اساس این مدل، شخصیت از پنج بعد اصلی تشکیل شده‌است که عبارتند از: روان‌رنجوری، برون‌گرایی، سازگاری، استقبال از تجربه و وظیفه‌شناسی.

پال کاستا جونیور به همراه رابرت آر. مک‌کری در دهه ۸۰ میلادی آزمونی با نام نئو-آی (NEO-I) (علامت اختصاری برای Neuroticism-Extraversion-Openness Inventory) را ابداع کردند که سه عامل از پنج عامل بزرگ شخصیت را می‌سنجید. سپس در ۱۹۸۵ میلادی، با اضافه کردن دو عامل دیگر، تست (NEO Personality Inventory) را برای سنجش پنج عاملی شخصیت منتشر کردند. ویرایش نهایی این تست در ۱۹۹۰ منتشر شد که امروزه نئو-پی‌آی (Revised NEO Personality Inventory یا NEO PI-R) نامیده می‌شود. انبوه تحقیقات بعدی در مجموع نشانگر آن بود که این پنج عامل به اندازه کافی گسترده و کارا بود.^[1]

کاربرد تست پنج عاملی

این تست در زمینه ازدواج و تشخیص اختلالات روان‌شناسی کاربرد دارد با بررسی تست پنج عاملی می‌توان موارد مهمی را در مورد روان خود بفهمید. در واقع در تست نئو، پنج جنبه بزرگ شخصیت شخص سنجیده می‌شود.

روان رنجورخویی (پایداری یا بی‌ثباتی هیجانی) (N)

پایداری و بی‌ثباتی هیجانی در افراد، یکی که از عوامل تأثیرگذار بر شخصیت آن‌ها می‌باشد. به همین دلیل اولین عاملی که در تست پنج عاملی به آن پرداخته می‌شود همین موضوع است. این عامل خود ۶ زیر مجموعه دارد:

• اضطراب:

این عامل میزان نگرانی را در هر فرد نشان می‌دهد که آیا همیشه مضطرب اند یا آرامش خیال دارند.

• خشم:

تجربه متعدد خشم و میزان خشمگین شدن عامل اصلی در این مورد می‌باشد

• افسردگی:

افرادی که به راحتی احساس تنهایی می‌کنند و غم و اندوه وجودشان را فرا می‌گیرد از این دسته هستند

• شرم:

دست‌پاچه بودن و احساس شرم از دیگران

• تکانشگری

واکنش در برابر رفتار دیگران چگونه است

• آسیب‌پذیری به استرس

کاهش توانایی‌ها در برابر شرایط پراسترس

برونگرایی (E)

تشخیص برون‌گرا بودن یا درون‌گرا بودن افراد می‌تواند به شناخت شخصیت افراد کمک کند. در واقع به افرادی که به راحتی با محیط پیرامون خود و اطرافیان خود ارتباط برقرار می‌کنند، برون‌گرا گفته می‌شود. افراد برون‌گرا به راحتی در اجتماعات شرکت می‌کنند و به راحتی می‌توانند با افراد مختلف مشغول به کار شوند. اما افراد درون‌گرا برخلاف افراد برون‌گرا، به راحتی نمی‌توانند وارد اجتماع شوند و تمایل چندانی به ارتباط با اطرافیان ندارند. این عامل زیر ۶ زیر مجموعه دارد:

• صمیمیت
• جمع گرایی
• قاطعیت
• فعالیت
• هیجان خواهی
• هیجان مثبت

گشودگی (O)

• تخیل
• زیباپسندی
• احساسات
• اعمال
• عقاید
• ارزش‌ها

توافق (A)

• اعتماد
• رک گویی
• نوع دوستی
• همراهی
• تواضع
• دل رحمی

وجدانی بودن (C)

• کفایت
• نظم و ترتیب
• وظیفه‌شناسی
• تلاش برای موفقیت
• خویشتنداری
• احتیاط در تصمیم‌گیری

انتقادات

انتقادات فراوانی به مدل بیگ‌فایو یا پنج خصیصه شخصیتی وارده شده‌است.^{[2][3][4][5][6][7][8][9][10]} یکی از مدل‌های انتقادی برجسته متعلق به جک بلاک در دانشگاه برکلی کالیفرنیا است. انتقادی که کاستا و مک‌کیر سعی کردند در مقاله‌ای به آن پاسخ دهند^[11] که خود این پاسخ مجدداً توسط جک بلاک و طی تعدادی مقاله انتقادی دیگر پاسخ داده شد.^[12][13][14]

حوزه محدود

یکی از انتقادات رایج از این مدل، محدود بودن آن در توضیح تمامی خصایص انسان‌ها است.

مشکلات روش‌شناسی

تحلیل عاملی که به‌عنوان روش آماری در بررسی متغیرها استفاده شده، فاقد بنیاد شناخته شده واحد برای یافتن پاسخ‌ها از میان انواع مختلفی از عوامل مؤثر است. پاسخ مبتنی بر پنج عامل، کاملاً مستقل نیست و همچنان به تفسیر تحلیل‌گر وابسته است.^[15]

وضعیت نظری

یکی از انتقادات بسیار رایج به این مدل این است که مدل پنج نظریه شخصیت بر اساس هیچ نظریه‌ای نیست و یافته‌هایش صرفاً بر اساس یافته‌های تجربی است که توصیف کنندگان مشخصی آن‌ها را تحت عنوان تحلیل عاملی دسته‌بندی کرده‌اند.^[15]

جستارهای وابسته

• رشد شخصیت

پیوند به بیرون

• دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی،(سال سیزدهم، شماره ۳، پاییز۱۳۹۱ ،پیاپی ۴۹)
• معرفی تست پنج عاملی نئو

منابع

1. "Revised NEO Personality Inventory". Wikipedia (به انگلیسی). 2018-12-23.
2. Block J (March 1995). "A contrarian view of the five-factor approach to personality description". Psychological Bulletin. 117 (2): 187–215. doi:10.1037/0033-2909.117.2.187. PMID 7724687.
3. Eysenck HJ (1991). "Dimensions of personality: 16, 5, 3?". Personality and Individual Differences. 12 (8): 773–90. doi:10.1016/0191-8869(91)90144-z.
4. Eysenck HJ (1992). "Four ways five factors are not basic". Personality and Individual Differences. 13 (6): 667–73. doi:10.1016/0191-8869(92)90237-j.
5. Cattell RB (May 1995). "The fallacy of five factors in the personality sphere". The Psychologist: 207–08.
6. Trofimova I (2014). "Observer bias: an interaction of temperament traits with biases in the semantic perception of lexical material". PLOS ONE. 9 (1): e85677. Bibcode:2014PLoSO...985677T. doi:10.1371/journal.pone.0085677. PMC 3903487. PMID 24475048. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
7. Paunonen, Sampo V; Jackson, Douglas N (2000). "What Is Beyond the Big Five? Plenty!" (PDF). Journal of Personality. 68 (October 2000): 821–35. doi:10.1111/1467-6494.00117. PMID 11001150. Archived from the original (PDF) on 2019-02-14. Retrieved 2012-01-15.
8. Boyle GJ, Stankov L, Cattell RB (1995). "Measurement and statistical models in the study of personality and intelligence". In Saklofske DH, Zeidner M (eds.). International Handbook of Personality and Intelligence. pp. 417–46.^{[بدون شابک]}
9. Boyle GJ (2008). "Critique of Five-Factor Model (FFM).". In Boyle GJ, Matthews G, Saklofske DH (eds.). The Sage handbook of personality theory and assessment, Vol. 1 – Personality theories and models. Los Angeles, CA: Sage. ISBN 978-1-4129-4651-3.
10. Trofimova I, Robbins TW, Sulis WH, Uher J (April 2018). "Taxonomies of psychological individual differences: biological perspectives on millennia-long challenges". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 373 (1744): 20170152. doi:10.1098/rstb.2017.0152. PMC 5832678. PMID 29483338.
11. Costa PT, McCrae RR (1995). "Solid ground in the wetlands of personality: A reply to Block". Psychological Bulletin. 117 (2): 216–20. doi:10.1037/0033-2909.117.2.216. PMID 7724688.
12. Block J (1995b). "Going beyond the five factors given: Rejoinder to Costa and McCrae and Goldberg and Saucier". Psychological Bulletin. 117 (2): 226–29. doi:10.1037/0033-2909.117.2.226.
13. Block J (2001). "Millennial contrarianism". Journal of Research in Personality. 35: 98–107. doi:10.1006/jrpe.2000.2293. S2CID 40747837.
14. Block J (2010). "The Five-Factor framing of personality and beyond: Some ruminations". Psychological Inquiry. 21: 2–25. doi:10.1080/10478401003596626. S2CID 26355524.
15. Eysenck HJ (1992). "Four ways five factors are not basic" (PDF). Personality and Individual Differences. 13 (8): 667–73. doi:10.1016/0191-8869(92)90237-j. Archived from the original (PDF) on 2012-11-07. Retrieved 2012-06-17.