From Wikipedia, the free encyclopedia
در اصطلاح عروض (ترازشناسی شعر) به هریک از میزانها یا افاعیل، پایه یا رُکن میگویند؛ مانند فَعولُن، مَفاعیلُن، فاعِلاتُن، مُستَفعِلُن، مَفاعِلَتُن.
پایهٔ عروضی، مجموعی از چند هجا (حداکثر ۴ و بهندرت ۵ هجا) است.
دو گونهٔ اصلیِ پایه عبارت است از:
در علم عروض فارسی، اساس وزن بر سه حرفِ «ف» و «ع» و «ل» قرار دارد، و واژگان بر اساس هجایی که دارند، به سه دسته تقسیم میشوند به نامهای (۱) سبب، (۲) وَتَد، (۳) فاصله. این طبقهبندی افاعیل را مدار اوزان مینامند.
دسته | زیردسته | نامهای معادل | توضیح | تقطیع | نمونه |
سبب | خفیف | تککوتاهه | یک حرف متحرک و یک حرف ساکن | ˘ | بر، در، گُل، جم |
ثقیل | دوبلنده spondee | شامل دو حرف متحرک | ¯ ¯ | همه، رمه، زمه | |
وتد | مقرون | وتد مجموع، بلندآخر iamb | به صورت متحرک + متحرک + ساکن شناخته میشود. یک هجای کوتاه و یک هجای بلند دارد. | ˘ ¯ | چمن و جسد |
مفروق | بلندآغاز trochee | دارای سه حرف است، که حرف دوم یا سوم ساکن است. | ¯ ˘ | نامه، جامه، دانه | |
فاصله | صغری | دوکوتاهآغاز anapaest | دارای سه حرف متحرک و یک حرف ساکن است. | ˘ ˘ ¯ | چه شدم، دل من، سر من |
کبری | چهارچهارمبلند quartus paeon | دارای چهار حرف متحرک و یک ساکن است. | ˘ ˘ ˘ ¯ | نَفَس من، بکُشمش |
عروضیان، نشانههایی را نیز برای هجاها در نظر گرفتهاند؛ مثلاً سبب خفیف که دارای ۱ حرف متحرک و ۱ ساکن است، شبیه عدد ۱۰، و برای سبب ثقیل که ۲ حرف متوالی دارد، شبیه عدد دو صفر قرار دادهاند. برای وتد مقرون نشانهای شبیه عدد ۱۰۰ و برای وتد مفروق (که متحرک + ساکن + متحرک است) علامتی شبیه عدد ۰۱۰ در نظر گرفتهاند. همچنین برای فاصلهٔ صغری (که ۳ متحرک + ۱ ساکن است) نشانهای شبیه عدد ۱۰۰۰، و برای فاصلهٔ کبری (۴ متحرک و ۱ ساکن) نشانهای شبیه عدد ۱۰۰۰۰ را وضع کردهاند.
با توجه به نشانههای انحصاری، پایهها (ارکان) یادشده عبارتند از:
اجزای سازندهٔ ارکان:
¯ = هجای مؤکد/بلند ˘ = هجای غیرمؤکد/کوتاه
˘ ˘ | دوکوتاهه pyrrhus, dibrach |
˘ ¯ | بلندآخر iamb |
¯ ˘ | بلندآغاز trochee, choree |
¯ ¯ | دوبلنده spondee |
˘ ˘ ˘ | سهکوتاهه tribrach |
¯ ˘ ˘ | دوکوتاهآخر dactyl |
˘ ¯ ˘ | دوسوکوتاه amphibrach |
˘ ˘ ¯ | دوکوتاهآغاز anapaest, antidactylus |
˘ ¯ ¯ | دوبلندآخر bacchius |
¯ ¯ ˘ | دوبلندآغاز antibacchius |
¯ ˘ ¯ | دوسوبلند cretic, amphimacer |
¯ ¯ ¯ | سهبلنده molossus |
˘ ˘ ˘ ˘ | چهارکوتاهه tetrabrach, proceleusmatic |
¯ ˘ ˘ ˘ | چهاریکمبلند primus paeon |
˘ ¯ ˘ ˘ | چهاردومبلند secundus paeon |
˘ ˘ ¯ ˘ | چهارسومبلند tertius paeon |
˘ ˘ ˘ ¯ | چهارچهارمبلند quartus paeon |
¯ ¯ ˘ ˘ | چهاردوبلندآغاز major ionic, triple trochee |
˘ ˘ ¯ ¯ | چهاردوبلندآخر minor ionic, double iamb |
¯ ˘ ¯ ˘ | بلندآغاز دوگانه ditrochee |
˘ ¯ ˘ ¯ | بلندآخر دوگانه diiamb |
¯ ˘ ˘ ¯ | دومیانکوتاه choriamb |
˘ ¯ ¯ ˘ | دومیانبلند antispast |
˘ ¯ ¯ ¯ | چهاریکمکوتاه first epitrite |
¯ ˘ ¯ ¯ | چهاردومکوتاه second epitrite |
¯ ¯ ˘ ¯ | چهارسومکوتاه third epitrite |
¯ ¯ ¯ ˘ | چهارچهارمکوتاه fourth epitrite |
¯ ¯ ¯ ¯ | چهاربلنده dispondee |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.