ولسوالی شهدا

ولسوالی شهدا یکی از ۲۸ ولسوالی‌ ولایت بدخشان است که به‌طرف شرق شهر فیض‌آباد موقعیت دارد. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است.

ولسوالی شهدا
اطلاعات کلی
کشور	افغانستان
ولایت	بدخشان
مرکز ولسوالی	سری میدان
سایر شهرها	سرمیدان
نام‌های پیشین	زردیو سرغیلان
اداره
ولسوال	مولوی حبیب الله صارم
مردم
پراکندگی	نفر بر کیلومتر مربع
دین	اسلام
زبان در افغانستان	دری
اطلاعات جغرافیا
مساحت	۱۱۶۰ کیلومترمربع کیلومتر مربع

مرکز آن شهر سرِ میدان و مساحت آن ۱۱۶۰ کیلومتر مربع به فاصله‌ی ۶۵ کیلومتر به‌طرف شرق شهر فیض آباد موقیعیت دارد. این ولسوالی پیوست است از شرق با ولسوالی‌های اشکاشم، از غرب ولسوالی‌های ارغنج‌خواه و بهارک، از شمال به ولسوالی شغنان و جنوب ولسوالی وردوج. این ولسوالی در سال ۱۳۷۳ خورشیدی در زمان زمام‌داری برهان الدین ربانی از ولسوالی بهارک این استان جدا و به حیث یک واحد اداری مستقل عرض اندام نمود. نخستین فرمان‌دار ولسوالی شهدا آقای سیدولی ولی بوده و به مدت چندین سال ایفای وظیفه نموده‌است.

این ولسوالی متشکل از دو منطقه به‌نام زردیو و سرغیلان تشکیل یافته است، که در میان دو کوه کشیده از سلسله کوه‌های هندوکش شرقی موسوم به چاهل اخذ موقیعت نموده‌است.

مردم محل همه به زبان پارسی دری سخن گفته و از لحاظ تباری تاجیک و مسلمان سنی می‌باشند. بافت قبیله‌ای این محل بسیار محکم بوده و در حقیقت همه مربوط به یک خانواده وسیع ولی گم‌نام می‌باشند، شماری دیگری از سران خانواده‌های بزرگ دیگر ولسوالی‌ها و دهستان‌های هم‌جوار دراین دره به‌عنوان محل ییلاق در بهار و تابستان سفر می‌کردند که بعدها این منطقه را سرخیلان (محل سکونت سران خیل، یعنی گروه‌ها) نام‌گذاری کردند که هنوز بخش وسیع این ولسوالی را به‌نام سرغلام می‌نامند.

ولسوالی شهدا از سرسبزترین منطقه در آستان بدخشان بوده که دارای درختان سرکشیده از چارمغز(گردو)،توت، بادام، سیب،گیلاس، آلبالو، زردآلو، ناک، شفتالو و انواع میوه‌ها می‌باشد که بیش‌تر فراورده‌های صنعت باغ‌داری آن از اقلام تجارتی و صادراتی خوبی افغانستان امروزی محسوب می‌گردد.

این ولسوالی بیش‌تر به شغل کشاورزی و دام‌داری سروکار داشته و تجارت‌های کوچک (Small Business) دراین منطقه در حال شکل‌گیری است. دره‌ی شهدا نخبگان و روشن‌فکران متعددی را در زمانه‌های گوناگون، با وجود محرومیت از حق تعلیم و تحصیل در زمان حکم‌رانی حکام و هم پس از حمله‌ی مغول، به جامعه تقدیم نموده‌است. درسال‌های پسین و کنونی نیز شماری از روشن‌فکران، دانشمندان، و نخبگان علمی و آکادمیک نیز در خود پرورانده‌است که از جمله، آقای عبد القدیر فطرت (رئیس کل بانک مرکزی افغانستان در دو دورهٔ حکومت اسلامی و جمهوری)، علام الدین اثیر (سفیر کبیر افغانستان در ازبکستان، نخستین جنرالان الحاج میراحمد روفی، جمال الدین سعید می‌باشند، نخستین بنیان‌گذار معارف (استاد فیض محمد خان) در سرغلام و نخستین آموزگار (خان) در زردیو، نخستین قاضی (گدا محمد صمیم)، افراد نخبه و روشن‌فکران و نویسنده‌گان توانا و پرکار مانند عبدالمنان شیوای شرق، غفران بدخشانی، نصرالله نیکفر، شریح شیون، عبدالحق امیری عضوی سازمان ملل متحد را دارا ‌است.

از شعرای معروف آن می‌توان میرزا نعیم، جهان‌گیرضمیری، غفران بدخشانی، شیوای شرق، نصرالله نیکفر، رویین رهنوش، شریح شیون، سیدمحمد سبب، احمد رشاد زریر پارسی منش، سید کبیر احمد متوکل، غلام حیدرخان، دوکتور نذیر احمد ثاقب، و غیره را نام برد. دریای که درین ولسوالی جاری است، از معاونین عمدهٔ دریای کوکچه به‌شمار رفته و آب زلال آن در تمام این استان زبان‌زد همه‌است. ماهی شیرین و بدون استخوان آن کاملاً استثنائی بوده و محل تفریح‌گاه برای سیاحان می‌باشد.

این ولسوالی دارای ۱۲۴ روستا خرد و بزرگ بوده که بر بنیاد آخرین گزارش نفوس آن در سال ۲۰۲۴ به ۷۰۶۶۵ نفر می‌رسد. در ده موسوم به یاسیج که درقسمت‌های بالایی ولسوالی موقعیت دارد دارای چشمهٔ از آب گوگرد (سلفر) بوده که همیشه آب گرم داشته و بدین لحاظ، محل تفریح شماری زیادی از مردم استان بدخشان می‌باشد.

در منطقه دیگر آن که به‌نام غاران است نمک وجود دارد که در سال‌های پیش از آن استفاده به‌عمل می‌آمد. چشمه یاسیج که در میان دو دریاچه برفی موقعیت دارد، یکی از طبیعی‌ترین منظره‌های دیدنی در آستان بدخشان می‌باشد که روزانه هزاران نفر جهت تفریح و سرگرمی و تماشای طبیعی‌ترین منظره‌ها به آن‌جا سفر می‌کنند و شب‌ها و روزها را زیر چادرها سپری می‌کنند. گیلاس شیرین، چارمغز کاغذی، قیماق (خامه) گوسفندی، ماهی خال‌داری (هله بوقه) بدون استخوان، دریای زلال، وزش بادهای معطر از گونه‌های طبیعی گل‌های گوناگون، و مردم مهمان نواز آن تجربه‌های شیرین آدمی از زندگی در خاطره‌ها حک می‌کند.

ساحات تفریحی دیگری آن، غاران، خوش‌دره، شیوه و غیره می‌باشد که هریک بهار و تابستان بهشتی دارد که دیدنش ارزش ماندگار دارد.

قریه‌ها (دهستان‌ها)

۱. بوشت وسط ۲. بوشت پایین ۳. بوشت بالا ۴. دشت شاه عارف ۵. چاکران ۶. دشت محمد رازق ۷. سنگریان ۸. سری باغ بالا ۹. ده قاضیان ۱۰. ده پایین ۱۱. شیرکانی ۱۲. باغ نشیب ۱۳. ایوینک کلان ۱۴. مسلم آباد ۱۵. سر اسک ۱۶. سیلاب ۱۷. نوآباد ایوینک ۱۸. یبابک ۱۹. ده بالای ایوینک ۲۰. ازریو ۲۱. سغی ۲۲. غوزکانی ۲۳. یاغان جویبار ۲۴. یاریم مرکز ۲۵. جویبار مرکزی ۲۶. نوآباد جویبار ۲۷. پیتاو ۲۸. یاریم بالا ۲۹. نوآباد یاریم ۳۰. بیکان ۳۱. جوی پریان ۳۲. نوآباد لب دره ۳۳. کلانتران ۳۴. دیوانا ۳۵. لب دره کلان ۳۶. وحدت آباد ۳۷. اروان ۳۸. ولیل ۳۹. مدرسه ۴۰. پشتان ۴۱. پالیل ۴۲. رغنکان ۴۳. دشت افغان‌ها ۴۴. میدان مرکزی ۴۵. پایان‌ده ۴۶. توحید آباد میدان ۴۷. عثمان غنی ۴۸. سرغوزیو ۴۹. کناره دیه ۵۰. درگاب ۵۱. ولا ۵۲. سنگاب ۵۳. غوزیو بالا ۵۴. ونر ۵۵. غوزیو پایین ۵۶. مزار ۵۷. سر سیما ۵۸. مغایب بالا ۵۹. وجینج بالا ۶۰. وجینج پایین ۶۱. ترسگان ۶۲. مغایب مرکزی ۶۳. برچیپ‌ها ۶۴. قلعه ورم ۶۵. دره ناوک ۶۶. یاجک ۶۷. میانده پارخواب ۶۸. آبچشمه ۶۹. ارغدنگ ۷۰. پشت خانه ۷۱. نوآباد سر پل زاغ ۷۲. پسخم ۷۳. سرپل زاغ ۷۴. سر لوله ۷۵. سرهنگان ۷۶. لیوانی ۷۷.محمودان ۷۸. متسپان ۷۹. میانده مغایب ۸۰. پیجوج ۸۱. ده خاله ۸۲. ده دره ۸۳. رضوان ۸۴. شخیارک ۸۵. سرخان ۸۶. وایم ۸۷. دره بالای بالا ۸۸. دره بالای پایین ۸۹. بوستان ۹۰. وجینج بالا ۹۱. وجینج پایین ۹۲. غزالیو بالا ۹۳. سری تل ۹۴. دره قلات ۹۵. غزالیو پایین ۹۶. یباب کلان ۹۷. یباب محله ۹۸. یباب مغایب ۹۹. نوآباد کوکان ۱۰۰. یباب کوکان ۱۰۱. کورخو دره ۱۰۲. غزمرغ ۱۰۳. یافریج مرکزی ۱۰۴. یافریج جنگلک ۱۰۵. یافریج وسط ۱۰۶. یافریج پایین ۱۰۷. سوچیو ۱۰۸. زیر یخچیو ۱۰۹. فُرُجچ ۱۱۰. ده بالای یخچیو ۱۱۱. یخچیو کلان ۱۱۲. یاسیچ کلان ۱۱۳. توحید آباد یاسیچ ۱۱۴. یخشیک ۱۱۵. نوآباد تروازه ۱۱۶. تگابه یاسیچ ۱۱۷. دشت سید احمد ۱۱۸. سری دشت ۱۱۹. زرغاب ۱۲۰. تروازه کلان ۱۲۱. یاواچ خورد ۱۲۲. یاواچ کلان ۱۲۳. ده بالای تروازه

پانویس

• پولادفر،نجم‌الدین، روستاشناسی افغانستان(١٣۶٨)، ص١٢، کابل(نشر سیلان)