شهربانی که در گذشته به آن نظمیه میگفتند ادارهای بود که وظیفه آن حفظ امنیت شهر و استقرار نظم، اجرای قانون و تعقیب بزهکاران بود و عملکرد آن، توسط وزارت کشور نظارت میشد. شهربانی در سال ۱۲۸۵ تأسیس شد و در سال ۱۳۷۰ با ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی ادغام گردید و با ادغام این ۳ سازمان، نیروی انتظامی تأسیس شد.
اطلاعات اجمالی شهربانی کل کشور, فعال ...
بستن
دوران قاجار
وزارت پلیس و احتساب (در آغاز «رئیس ادارهٔ پلیس دارالخلافه و احتسابیه»)
وزارت نظمیه و احتسابیه
محمدابراهیم خان معاونالدوله (رمضان ۱۳۱۴–رجب ۱۳۱۵ ه.ق)
محمدکریم خان منظمالسلطنه (کریم آقا، در ذیقعدهٔ ۱۳۱۵ مختارالسلطنه لقب گرفت) (رجب ۱۳۱۵–؟ ه.ق)
وزارت پلیس و احتساب طهران
محمدکریم خان مختارالسلطنه (نیرالسلطنه، منظمالسلطنه، سردار منصور) (۱۳۱۵–۸ ذیحجهٔ ۱۳۱۷ ه.ق)
عبدالحسین خان سالارالملک گروسی (سردار سالارالملک گروسی) (۸ ذیحجهٔ ۱۳۱۷–؟ ه.ق)
میرزا اسماعیل خان (پسر آصفالدولهٔ قاجار) (صفر ۱۳۱۸–عشر سوم شوال ۱۳۱۸ ه. ق[پانویس 1] )
وزارت نظمیه و پلیس شهر دارالخلافهٔ طهران
محمدعلی سردار افخم (آقابالاخان، معین نظام، وکیلالدوله) (؟ – عشر دوم ذیحجهٔ ۱۳۲۱ ه.ق)
فتحالله سعیدالسلطنه تبریزی (ذیحجهٔ ۱۳۲۱–۱۳۲۴ ه.ق)
؟
؟فتحالله سعیدالسلطنه تبریزی (؟۱۳۲۵–؟ ه.ق)
اجلالالسلطنه [پانویس 2] (پیرامون رجب ۱۳۲۵ ه.ق)
اعظمالسلطنه (سردار منتظم) (؟ –اواخر ۱۳۲۵ ه.ق)
رضا بالا خان معتضد دیوان [پانویس 3] (۲۸ ذیقعدهٔ ۱۳۲۵–؟ ه.ق)
؟عبدالحسین خان سالارالملک گروسی (سردار سالارالملک گروسی)
؟محمدعلی سردار افخم (آقابالاخان، معین نظام، وکیلالدوله)
یپرم خان ارمنی (۲ رجب ۱۳۲۷ ه.ق [۲۹ تیر ۱۲۸۸ ه.خ]–۲۹ اردیبهشت ۱۲۹۱ ه.خ)
؟ سهراب خان
مظفر اعلم (سالار مظفر، سردار انتصار)
صولت نظام (سردار شوکت)[پانویس 4]
قاسم پوروالی (قاسم والی یا سردار همایون)
کلنل یوهان کارل گوستاف وستداهل (وستاهل) (Johan Carl Gustaf Westdahl) (۱۲۹۲–۱۰ دی ۱۳۰۲)
امیرلشکر محمود انصاری (امیر اقتدار) (برای دو هفته)
دوران پهلوی
در راستای تقویت هر چه بیشتر شهربانی، رضاخان پس از رسیدن به منصب ریاستالوزرایی، در اولین قدم و به رغم تمام مخالفتها، نظمیه (شهربانی) را که تا آن هنگام زیرنظر وزارت داخله انجام وظیفه میکرد، تحت کنترل وزارت جنگ قرار داد؛ وزارتخانهای که خود از همان اوایل کودتای ۱۲۹۹ در رأس آن قرار گرفته بود و این سمت را تا زمان رسیدن به مقام سلطنت حفظ کرد.[1]
رؤسای شهربانی در دوره رضاشاه
رؤسای شهربانی در دورهٔ محمدرضاشاه
نشان شهربانی شاهنشاهی در دوران پهلوی
ترور علیاصغر خان اتابک در زمان او رخ داد.
او از مشروطهخواهان و از اعضای انجمن آذربایجان بود. نباید او را با آقابالاخان سردار از طرفداران محمدعلی شاه اشتباه گرفت.
احتمالاً همان «محمدعلی خان سرتیپ قورخانه» میباشد.
اندکی پس از برگماری به ریاست شهربانی، در ۱۳ مهر ۱۳۲۰ به درجهٔ سرپاسی ترفیع یافت.
بعدها نام خانوادگیاش را به «مزینی» تغییر داد.
سیفیقمیتفرشی، پلیس خفیه ایران ۱۲۹۹–۱۳۲۰ مروری بر رخدادهای سیاسی و تاریخچه شهربانی ، تهران: ققنوس، شابک ۹۶۴-۹۴۳۰۳-۲-۶
خاطرات سرتیپ ناصر مجللی (۱۳۹۱ )، خاطرات مجللی؛ از شهربانی دولت مصدق تا بازرگان ، به کوشش مرتضی ذبیحی.، تهران: پردیس دانش
خسرو معتضد (۱۳۸۵ )، یکصد سال فراز و فرود نیروهای انتظامی ، تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات بسیج
خسرو معتضد، یکصد سال فراز و فرود نیروهای انتظامی: از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۷ ، تهران: سازمان آب منطقهای تهران، شابک ۹۶۴-۹۶۹۸۴-۸-۵