دانشمند و فیلسوف ایرانی From Wikipedia, the free encyclopedia
بهاء الدین سید حیدر بن علی بن حیدر معروف به شیخ حیدر آملی یا میر حیدر آملی یا سید حیدر آملی (زاده ۷۲۰ هجری در آمل) عارف، صوفی و مفسر قرن هشتم است.[1]
میر حیدر آملی | |
---|---|
زادهٔ | ۷۲۰ هجری |
درگذشت | ۷۸۷ |
آرامگاه | آمل ۳۴°۴۷′۲۹٫۵۵″ شمالی ۴۸°۳۰′۴۷٫۶۲″ شرقی |
ملیت | ایرانی |
پیشه(ها) | فیلسوف، عارف، عالم، مفسر، صوفی |
مکتب | شیعه |
آثار | جامع الاسرار و منبع الانوار تفسیر محیط الاعظم |
عنوان | علامه شیخ میر حیدرالدین امام الصوفی شیخ العارفین |
نام او بیشتر به سبب نظریاتش دربارهٔ عرفان و حکمت مطرح شدهاست. میر حیدر را از بزرگترین عارفان شیعی میدانند.[2] او دارای چهل رساله است که از جمله میتوان به جامع الاسرار و منبع الانوار که برای تبیین دیدگاههای اهل تصوف و شیعیان است، اشاره کرد. وی تشیع و تصوف حقیقی را نزدیک به یکدیگر میداند.[3]
میر حیدر، در آمل چشم به جهان گشود و تا میانسالی به کارهای دیوانی و دولتی مشغول بود. اما در میانه عمر سودای دانش اندوختن در سر گرفت و رهسپار نجف شد.[4]
حیدر آملی بخش بزرگ جوانی درخشان خود را در آمل در ایالت طبرستان گذراند. در اثر پیچ و خم زمانه و یورش مغولان نشانهای از آثار قدیمی باقی ماندهاست. با توجه به وضعیت خانوادگی و مشاغلی که حیدر آملی در جوانی در دربار امیر به عهده داشته، زندگی او با یکی از پرآوازهترین خاندانهای فرمانروایی مازندران یعنی خاندان باوندیان (موسوم به کینخواریه) پیوند دارد. حیدر آملی با تجدید خاطره امیر که در خدمت او بوده، نسب او را به ساسانیان میرساند. در همان سالی که امیر به قتل رسید و خاندان باوندیان از میان رفت (۷۵۰ ه)، حیدر آملی تصمیم میگیرد تا به زندگی موفق و این جهانی خود پایان داده و به سوی خدا برود.[5] هانری کربن زندگی سید حیدر را در سه قسم کلی بیان میدارد: یک) دوره ایرانی: تا ۳۰ سالگی (سال ۷۵۰)، دو) دوره اول عراقی (از سال ۷۵۲ تا ۷۶۸)، سه) دوره دوم عراقی، (از سال ۷۶۸ تا ۷۸۷). بر این اساس میتوان تاریخ تولد سید حیدر را در آمل با اختلاف یک سال معلوم کرد:۷۲۰ (شاید ۷۱۹ اما به احتمال زیاد ۷۲۰).
سید حیدر بن علی بن حیدر عبیدلی حسینی آملی به یکی از خانوادههای بزرگ سید آمل تعلق داشت. شهری که ساکنان آن از همان آغاز عالم بودند. اگر فاصله یک ساله میان حرکت از آمل و ورود به اماکن مقدس در سال ۷۵۱ را به حساب نیاوریم، میتوانیم بگوییم که دوره ایرانی سید حیدر از سال ۷۲۰ تا ۷۵۰ هجری بودهاست؛ بنابراین سید حیدر، آمل را در سال ۷۵۰ هجری ترک کرد، یعنی در همان سالی که امیر او به قتل رسید. خود او میگوید که در این زمان سی ساله بودهاست. در این فاصله سید حیدر آموزشهای اصلی را دیده و نخستین تجربه خود از زندگی را کسب کرده بود. او در جامع الاسرار میگوید که از همان آغاز جوانی و حتی کودکی با علاقه فراوان به مطالعه عرفان شیعی دوازده امامی پرداخت. زائر ما با ترک همه چیز، جز خرقهای ژنده از مال دنیا نگه نمیدارد و برای زیارت اماکن مقدسه تشیع و سپس بیتالمقدس و مکه قدم در راه میگذارد. بدین ترتیب دوره عراقی یا بهتر بگوییم نخستین مرحله این دوره آغاز میشود. سید حیدر به مکه و مدینه میرود، اما به علت وضع مزاجی به عراق بازمیگردد.[6] تذکره نویسان میگویند که در نخستین مرحله این دوره، سید حیدر از تعلیمات دو عالم یعنی، مولانا نصیر الدین کاشانی حلی و فخرالمحققین محمد بن حسن بن مطهر حلی استفاده کرد. فخرالمحققین فرزند علامه حلی بود که در نزد نصیرالدین طوسی و کاتبی قزوینی تعلیم دید و خود یکی از اساتید کلام این دوره بود. سید حیدر از حسن بن حمزه هاشمی روایت میکند در سال ۷۶۱ از فخرالمحققین اجازه روایت دریافت کرد و به درخواست او رساله رافعه الخلاف را نوشت و برای مدتی به مکاتبه علمی با او پرداخت. یادآور میشویم که آخرین تاریخ تحریر رساله العلوم العالیه یعنی سال (۷۸۷ ه) مربوط میشود به زمانی که سید حیدر شصت و پنج سال بود. علامه حسنزاده آملی در اینباره میفرمایند: «فعلاً در جنب مسجد امام حسن عسکری (ع) در آمل قبری به نام میرحیدر آملی؛ ولیکن مسلم است که غیر از سید حیدر است.» زیرا ایشان خودش مینویسد: «من از آمل بیرون رفتم. وی در حله وفات کردهاست.» پس از سال ۷۸۷ اثری از حیدر آملی در این جهان فانی نمییابیم. این دوره از زمان حمله تیمور لنگ به مازندران دور نیست و دلیلی نداریم که سید حیدر به زادگاه خود بازگشته باشد. یا گفته میشود او را بعد مرگش به زادگاه خود آوردهاند.
گفتنی است که سید حیدر آملی، دو معاصر همنام دارد:
میر حیدر آملی، عالم قرن هشتم، صوفیان را شیعیان خاص خوانده و میگوید: «یکی بر شریعت و دیگری بر حقیقت تمرکز یافته و هر دو در صراط مستقیم است؛ ولو هر یک دیگری را طرد کند؛ زیرا هر یک بخشی از حقیقت را دارد… ضروری است این دو گروه بکوشند از گروه دیگر، بخش دیگر حقیقت را فرا گیرند تا از هر جهت، به کمال دست یابند».[7]
او آثار متفاوتی از علم تصوف و نگاه به امامان داشتهاست تفسیر قرآن و کتابهای بحث در علم و فلسفه از بزرگترین آثار کتبهای فلسفه در جهان است که در اکثر دانشگاههای معتبر در حال تدریس میباشد. آثار گرانبهایی از وی در موضوعهایی چون تفسیر قرآن با عنوان تفسیر محیط الاعظم، نص النصوص و رساله العلوم العالیه بر جای ماندهاست. نص النصوص، در حقیقت، شرحی بر فصوص الحکم ابن عربی است. هانری کربن، مستشرق فرانسوی، دو کتاب دربارهٔ سید حیدر آملی و نگاه عرفانی وی نگاشته که افراد مختلف آنها را در قالب کتابی بهنام «سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء و جهانشناسی» به فارسی ترجمه کردهاند. این کتاب به زندگینامه و معرفی سید حیدر آملی میپردازد.[8][9]
در سال ۱۳۸۱ دبیرخانه کنگره ملی علامه سید حیدر آملی توسط دانشگاه مازندران و گلستان دایر شد. بزرگداشت علامه به مدت دو روز با حضور و سخنرانی شخصیتهای علمی و فرهنگی همچون حسن حسنزاده آملی و رضا استادی در دانشکده علوم دریایی محمودآباد و دانشگاه شمال برگزار شد. در حال حاضر دو تندیس یکی در زادگاهش و دیگری در مصر به عنوان یادمان وی ساختهاند.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.