سید محمدباقر صدر

سید محمدباقر صدر
سید محمدباقر صدر
اطلاعات شخصی
زاده	۱۰ اسفند ۱۳۱۳; کاظمین، عراق
درگذشته	۱۹ فروردین ۱۳۵۹ (۴۵ سال); بغداد، عراق
محل دفن	وادی السلام، نجف
فرزندان	جعفر صدر
آثار معروف	فدک فی التاریخ; غایة الفکر فی علم الاصول; فلسفتنا; اقتصادنا; ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی; الانسان المعاصر و المشکله الاجتماعیة; البنک اللاربوی فی الاسلام; دور الائمة فی الحیاة الاسلامیة; و …
بستگان	سید محمد صدر (پسرعمو); بنت‌الهدی صدر (خواهر) ; سید موسی صدر (پسرعمو)
استادان	سید ابوالقاسم خویی; محمدرضا آل یاسین; صدرا بادکوبه‌ای; علامه جعفری

سید محمدباقر صدر (۱۰ اسفند ۱۳۱۳ – ۱۹ فروردین ۱۳۵۹) فقیه اصولی، مرجع تقلید،^[1] فیلسوف، نظریه‌پرداز^[2] و رهبر دینی شیعیان عراق در دو دهه آخر قرن چهاردهم قمری بود.^[3] از او گاه به لقب شهید خامس و سید ذبیح القفا نیز یاد می‌شود.^[4]^[5]^[6]^[7] او نویسنده دو اثر مهم، یکی کتاب اقتصادنا که پایه بانک‌داری اسلامی شد، و دیگری کتاب فلسفتنا در علم فلسفه است.

صدر مثل قانون اساسی مشروطه ایران اصالت را به رای مردم می‌داد و نقش فقها را فقط نظارت بر قوانین برای عدم مغایرت با دین می‌دانست. از این جهت نظریه حکومتی او با نظریه ولایت فقیه تفاوت اساسی دارد.^[8]

آغاز زندگی

سید محمدباقر صدر از خاندان صدر^[9] در ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ (برابر ۲۵ ذوالقعدة ۱۳۵۳) در شهر کاظمین به دنیا آمد.^[10] پدرش سید حیدر صدر، فرزند سید اسماعیل صدر، فرزند سید صدرالدین موسوی عاملی بود.^[11] مادرش دختر شیخ عبدالحسین آل‌یاسین بود.^[12]

پدربزرگش سید اسماعیل صدر از مراجع تقلید شیعه در نیمه اول قرن چهارده قمری بود.^[13] تبار او از فرزندان موسی بن جعفر الکاظم و از عالمان دینی بوده‌اند که در ایران، لبنان و عراق زندگی می‌کردند.^[14] صدر در ۳ سالگی پدرش را از دست داد و زیر نظر مادر و برادرش سید اسماعیل صدر قرار گرفت.^[15]^[16]

اقامت در نجف

در سال ۱۳۶۵ (قمری) که دوازده ساله بود به همراه برادرش سید اسماعیل به نجف رفت تا نزد استادان حوزه علمیه آن شهر به تحصیلات عالی بپردازد. او بخشی از سطوح را نزد برادرش آموخت. دوره عالی فقه و اصول را نزد سید ابوالقاسم خویی، سیدمحمدروحانی و شیخ محمدرضا آل یاسین گذراند.^[17] فلسفه اسلامی (اسفار ملاصدرا) را از صدرا بادکوبه‌ای آموخت و در کنار آن فلسفه غرب و نظرات فلاسفه غیرمسلمان را هم آموخت.^[18] گفته شده وی در دروس محمد تقی جعفری در این زمینه شرکت کرده‌است.

او در فلسفه، اقتصاد، منطق، اخلاق، تفسیر و تاریخ نیز مطالعه و تحقیقاتی داشت.^[19] وی را می‌توان بنیانگذار منطق استقرائی در حوزه دانست.^[20]

نظریات

در مورد حکومت اسلامی

ایدئولوژی سیاسی الدعوه متأثر از محمد باقر صدر است که در سال ۱۹۷۵ در کتاب نظام سیاسی اسلامی، چهار اصل را برای حکومت اسلامی مطرح کرد که به فقها نقش نظارتی می‌دهد و به قانون اساسی مشروطه ایران شبیه است و از آنجائیکه به ولی فقیه نقش محوری نمی‌دهد با قانون اساسی جمهوری اسلامی تفاوت دارد. با نزدیکی این حزب به ایران این تفاوت باعث دودستگی درون حزب و جدایی دو گرو شد.

اصول چهارگانه

حاکمیت مطلق از آن خداست.
هرچند پایه و اساس قانون اصول دین است مقام مقننه می‌تواند هر قانونی را که مخالف با دین نباشد وضع کند.
مردم بعنوان جانشین خداوند بر روی زمین صلاحیت وضع و اجرای قانون دارند.
فقیهی که مرجعیت دینی دارد نماینده اسلام است و با تأیید قانون و تنفیذ به آنها مشروعیت می‌بخشد.^[8]

نظرات دیگر

نظریه حق الطاعه^[21]
ضرورت وجود حکومت اسلامی^[22]
اقتصاد اسلامی مکتب است، نه علم^[23]
وجود منطقة الفراغ در مکتب اقتصاد اسلامی^[24]
توالد ذاتی معرفت و حل مشکل استقراء^[25]

فعالیت‌های اجتماعی

تأسیس حزب الدعوه در سال ۱۳۷۷ هجری قمری^[26]
همکاری با جماعة العلماء در نجف
انتشار مجله الاضواء در سال ۱۹۶۱ میلادی^[27]
حمایت از انقلاب مردم ایران به رهبری خمینی^[28]
تحریم پیوستن به حزب بعث با صدور فتوا^[29]

مبارزات

پس از درگذشت سید محسن حکیم به دنبال یک نبرد طولانی با حزب بعث عراق به تدریج صدر به عنوان یک رهبر شناخته شده مورد توجه مردم قرار گرفت.^[30] او به علت مبارزاتش با حکومت بعثی عراق بارها توسط حکومت عراق دستگیر و زندانی شد. در آخرین مرحله وی را در خانه خود زندانی کردند و از رفت‌وآمد مردم به خانه او به‌طور جدی جلوگیری نمودند.

کشته شدن

سرانجام در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۵۹ (۱۹ جمادی‌الاول ۱۴۰۰) سید محمدباقر صدر را دستگیر کردند و به بغداد بردند.

در زمان دستگیری از او خواستند این موارد را بپذیرد:

از فتوای خود بر تحریم عضویت در حزب بعث برگردد و حکم به جواز آن دهد.
از حزب الدعوه برائت جسته و فتوا به حرمت آن دهد.
انقلاب ایران را تأیید نکند.

سید محمدباقر صدر این‌ها را نپذیرفت و در نهایت حکومت از او خواست که یکی از دو شرط اول یا دوم را بپذیرد تا از حصر بیرون آمده و زندگی عادی داشته باشد ولی این شرط نیز پذیرفته نشد.^[31] سرانجام در تاریخ ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ (۲۲ جمادی‌الاول ۱۴۰۰) وی و خواهرش بنت‌الهدی صدر به دستور صدام حسین کشته شدند.^[32] که پس از این اتفاق سید روح‌الله خمینی در پیامی ۳ روز عزای عمومی را برای شیعیان اعلام کرد.^[33]

^{^{[منبع بهتری نیاز است]}}

تدریس

سید محمدباقر صدر از بیست سالگی با تدریس کتاب کفایة الاصول، تدریس را آغاز کرد. از ۲۵ سالگی درس خارج اصول و از ۲۸ سالگی درس خارج فقه تدریس کرد.^[34]

تالیفات

آثار چاپ شده:

اهل بیت: تنوع ادوار و وحدت هدف (اهل بیت: تنوع نقش‌ها در عین یگانگی هدف)^[35]
فدک فی التاریخ
غایة الفکر فی علم الاصول
فلسفتنا (به فارسی ترجمه شده‌است)
اقتصادنا (به فارسی ترجمه شده‌است)
ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی
الانسان المعاصر و المشکله الاجتماعیة (به فارسی ترجمه شده‌است)
البنک اللاربوی فی الاسلام
دور الائمة فی الحیاة الاسلامیة
الاسس المنطقیه للاستقراء (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده‌است)
بحوث فی شرح العروة الوثقی (در چهار بخش)
الفتاوی الواضحة (رساله عملیه)
منهاج الصالحین و التعلیقة علیه
دروس فی علم الاصول معروف به حلقات.
مباحث الدلیل اللفظی
تعارض الادلة الشرعیة
بحث حول الولایة (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده‌است)
بحث حول المهدی (با عنوان حماسه‌ای از نور به فارسی ترجمه شده‌است)
المرسل و الرسول و الرسالة
احکام الحج
نظرة عامة فی العبادات (به فارسی ترجمه شده‌است)
نظام العبادت فی الاسلام
لمحة فقیه عن دستور الاسلامیة (به فارسی ترجمه شده‌است)
الصورة الکاملة الاقتصاد فی المجتمع الاسلامی
الخطوط التفصیلیة عن الاقتصاد المجتمع الاسلامی
خلافة الانسان و شهادة الانبیاء
منابع القدرة فی الدولة الاسلامیة
البنک فی المجتمع الاسلام

آثار چاپ نشده:

تعلیقه‌ای بر «صلاة الجمعة» از کتاب شرائع الاسلام
تعلیقه‌ای بر رساله عملیه محمدرضا آل یاسین موسوم به بلغة الراغبین
تعلیقه‌ای بر «مناسک الحج» استادش سید ابوالقاسم خویی
دراسات فی الفلسفة الاسلامیة المقارنة
العقیدة الالهیة فی الاسلام

تقریرات:

بحوث فی علم الاصول (تقریرات اصول وی شامل مباحث دلیل لفظی، حجت و اصول عملیه است که سید محمود هاشمی شاهرودی آن را نگاشته‌است).
بحوث فی علم الاصول (تقریرات شیخ حسن عبدالساتر)
مباحث الاصول (تقریرات سید کاظم حسینی حائری)
الاسلام یقود الحیاه (اسلام راهنمای زندگی)

جستارهای وابسته

پانویس

[1]
آیت‌الله سید محمد باقر؛ مغز متفکر اسلامی - خبرگزاری مهر
[2]
««آیتی از نبوغ»؛ ویژگی‌های مکتب فکری و علمی شهید صدر/ سید محمود هاشمی شاهرودی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۲۰.
[3]
محسن کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج ۱۸، ص ۱۵۸.
[4]
شهید سید محمدباقر صدر بایگانی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine مؤسسه تحقیقات و مطالعات بانکداری اسلامی صدر
[5]
Mohammad Baqir al-Sadr مشارکتهای ویکی انگلیسی، بازبینی 17 فوریه 2012.
[6]
Five Martyrs of Shia Islam مشارکتهای ویکی انگلیسی، بازبینی 17 فوریه 2012.
[7]
شهید رابع بایگانی‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine پایگاه حوزه. (در این مقاله مساهمتا شهید رابع نامیده شده که همان شهید خامس صحیحتر است)
[8]
Shanahan, Rodger (June 2004). "The Islamic Da'wa Party: Past Development and Future Prospects". Middle East Review of International Affairs Journal. 8 (2). Archived from the original on 12 August 2014. Citing:
- Wiley, Joyce N. (1992). The Islamic Movement of Iraqi Shi'as. Lynne Rienner Publishers. p. 126. ISBN 1-55587-272-7. Citing in turn:
  Baqr al-Sadr, Muḥammad (1982). Introduction to Islamic Political System. Translated by M. A. Ansari. Accra: Islamic Seminary/World Shia Muslim Organization. ISBN 978-0-941724-34-0. OCLC 957307997.
[9]
سید صدرالدین صدر، سید محمد صدر در عراق، امام موسی صدر و سید عبدالحسین شرف‌الدین از این خاندان هستند.
[10]
حسینی حائری، سید کاظم؛ زندگی و افکار شهید صدر، ترجمه حسن طارمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ اول، ص ۳۵.
[11]
محسن کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج ۱۸، ص ۱۵۸.
[12]
همان، ص ۳۲.
[13]
ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۵۸.
[14]
ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۷تا۱۱.
[15]
«زندگی‌نامه». سید محمدباقر صدر. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۵.
[16]
کولائی، الهه؛ و دیگران، یادواره شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، بی‌جا، کانون انتشارات ناصر، ۱۳۶۰، ص ۶ و ۷.
[17]
مباحث الاصول، مقدمه، ص ۴۲.
[18]
شهید صدر بر بلندای اندیشه و جهاد، ص ۲۹.
[19]
حسینی حائری، سید کاظم؛ زندگی و افکار شهید صدر، ترجمه حسن طارمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ اول، ص ۶۳.
[20]
«زندگی‌نامه آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر». www.imam-sadr.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۶.
[21]
لاریجانی، «نظریه حق الطاعه»، ص۱۱.
[22]
جمشیدی و درودی، «حکومت اسلامی در اندیشه سیاسی شهید صدر»، ص۹۳.
[23]
حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ص۲۲و۲۳.
[24]
حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ص۲۹.
[25]
خسروپناه، «منطق استقراء از دیدگاه شهید صدر»، ص۳۹.
[26]
مباحث الاصول، ص ۸۸.
[27]
التحرک الاسلامی فی العراق، شهید سید محمدمهدی حکیم، ص ۲۱.
[28]
صدر، مباحث الاصول، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۱.
[29]
نعمانی، آیت الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۱۳۸۸ش، ص۳۹۶–۳۹۸.
[30]
کولائی، الهه؛ و دیگران، یادواره شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، بی‌جا، کانون انتشارات ناصر، ۱۳۶۰، ص ۱۴.
[31]
الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۱۹.
[32]
همان، ص ۲۲.
[33]
«پیام به مسلمانان ایران وجهان (آقای صدر و خواهر مظلومه‌اش)». سایت جامع امام خمینی.
[34]
صدر، مباحث الاصول، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴.
[35]
موسی نجفی (۱۳۹۶)، مولفه‌های تمدن ساز در مکتب سیاسی امام رضا، آرما، ص. ۲۹، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۶۷۹-۲۰-۲

منابع

جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم. گلشن ابرار. ج۲، نشر معروف، قم: ۱۳۸۵.
شبکه اطلاع‌رسانی اجتهاد^{^{[پیوند مرده]}}
مطالب کامل‌تر در ویکی شیعه

[1] [1]
آیت‌الله سید محمد باقر؛ مغز متفکر اسلامی - خبرگزاری مهر

[2] [2]
««آیتی از نبوغ»؛ ویژگی‌های مکتب فکری و علمی شهید صدر/ سید محمود هاشمی شاهرودی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۲۰.

[3] [3]
محسن کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج ۱۸، ص ۱۵۸.

[4] [4]
شهید سید محمدباقر صدر بایگانی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine مؤسسه تحقیقات و مطالعات بانکداری اسلامی صدر

[5] [5]
Mohammad Baqir al-Sadr مشارکتهای ویکی انگلیسی، بازبینی 17 فوریه 2012.

[6] [6]
Five Martyrs of Shia Islam مشارکتهای ویکی انگلیسی، بازبینی 17 فوریه 2012.

[7] [7]
شهید رابع بایگانی‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine پایگاه حوزه. (در این مقاله مساهمتا شهید رابع نامیده شده که همان شهید خامس صحیحتر است)

[:0-8] [8]
Shanahan, Rodger (June 2004). "The Islamic Da'wa Party: Past Development and Future Prospects". Middle East Review of International Affairs Journal. 8 (2). Archived from the original on 12 August 2014. Citing:
Wiley, Joyce N. (1992). The Islamic Movement of Iraqi Shi'as. Lynne Rienner Publishers. p. 126. ISBN 1-55587-272-7. Citing in turn:
Baqr al-Sadr, Muḥammad (1982). Introduction to Islamic Political System. Translated by M. A. Ansari. Accra: Islamic Seminary/World Shia Muslim Organization. ISBN 978-0-941724-34-0. OCLC 957307997.

[9] Wiley, Joyce N. (1992). The Islamic Movement of Iraqi Shi'as. Lynne Rienner Publishers. p. 126. ISBN 1-55587-272-7. Citing in turn:
Baqr al-Sadr, Muḥammad (1982). Introduction to Islamic Political System. Translated by M. A. Ansari. Accra: Islamic Seminary/World Shia Muslim Organization. ISBN 978-0-941724-34-0. OCLC 957307997.

[10] Baqr al-Sadr, Muḥammad (1982). Introduction to Islamic Political System. Translated by M. A. Ansari. Accra: Islamic Seminary/World Shia Muslim Organization. ISBN 978-0-941724-34-0. OCLC 957307997.

[9] [9]
سید صدرالدین صدر، سید محمد صدر در عراق، امام موسی صدر و سید عبدالحسین شرف‌الدین از این خاندان هستند.

[10] [10]
حسینی حائری، سید کاظم؛ زندگی و افکار شهید صدر، ترجمه حسن طارمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ اول، ص ۳۵.

[11] [11]
محسن کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج ۱۸، ص ۱۵۸.

[12] [12]
همان، ص ۳۲.

[13] [13]
ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۵۸.

[14] [14]
ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۷تا۱۱.

[15] [15]
«زندگی‌نامه». سید محمدباقر صدر. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۱۵.

[16] [16]
کولائی، الهه؛ و دیگران، یادواره شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، بی‌جا، کانون انتشارات ناصر، ۱۳۶۰، ص ۶ و ۷.

[17] [17]
مباحث الاصول، مقدمه، ص ۴۲.

[18] [18]
شهید صدر بر بلندای اندیشه و جهاد، ص ۲۹.

[19] [19]
حسینی حائری، سید کاظم؛ زندگی و افکار شهید صدر، ترجمه حسن طارمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ اول، ص ۶۳.

[20] [20]
«زندگی‌نامه آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر». www.imam-sadr.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۶.

[21] [21]
لاریجانی، «نظریه حق الطاعه»، ص۱۱.

[22] [22]
جمشیدی و درودی، «حکومت اسلامی در اندیشه سیاسی شهید صدر»، ص۹۳.

[23] [23]
حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ص۲۲و۲۳.

[24] [24]
حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ص۲۹.

[25] [25]
خسروپناه، «منطق استقراء از دیدگاه شهید صدر»، ص۳۹.

[26] [26]
مباحث الاصول، ص ۸۸.

[27] [27]
التحرک الاسلامی فی العراق، شهید سید محمدمهدی حکیم، ص ۲۱.

[28] [28]
صدر، مباحث الاصول، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۱.

[29] [29]
نعمانی، آیت الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۱۳۸۸ش، ص۳۹۶–۳۹۸.

[30] [30]
کولائی، الهه؛ و دیگران، یادواره شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، بی‌جا، کانون انتشارات ناصر، ۱۳۶۰، ص ۱۴.

[31] [31]
الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۱۹.

[32] [32]
همان، ص ۲۲.

[33] [33]
«پیام به مسلمانان ایران وجهان (آقای صدر و خواهر مظلومه‌اش)». سایت جامع امام خمینی.

[34] [34]
صدر، مباحث الاصول، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴.

[35] [35]
موسی نجفی (۱۳۹۶)، مولفه‌های تمدن ساز در مکتب سیاسی امام رضا، آرما، ص. ۲۹، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۶۷۹-۲۰-۲

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]