یکی از زبانهای سلتی From Wikipedia, the free encyclopedia
گالی زبانی است سلتی که در گال بدان سخن گفته میشد. پیش از آنکه زبان لاتین عامیانه رواج پیدا کند در امپراتوری روم و در میان گالهای روم این زبان رواج داشت. از این زبان صدها نوشته بر روی سنگ، سکه، سفال و دیگر اثرهای هنری و گهگاه بر روی فلز(سرب و روی) در دست است. همه اینها در منطقه فرمانروایی گالهای رومی (فرانسه، سوئیس، ایتالیا، آلمان و بلژیک) یافته شدهاند.
گالی | |
---|---|
منطقه | گال |
قومیت | گالها |
دوره | سده ۶ پ.م. تا ۶ م. |
هندواروپایی
| |
ایتالیایی باستان، یونانی، لاتین | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | در زمانهای گوناگون:xtg – زبان گالیxga – گالاسیاییxcg – گالی سیسالپیxlp – لپونتی |
فهرست لینگوییست | xtg زبان گالی |
xga گالاسیایی | |
xcg ?Cisalpine Gaulish | |
xlp لپونتی | |
گلاتولوگ | tran1289 (Transalpine–Galatian Celtic)[1] |
گالیک با زبانهای ]سلتیبری، لپونتی و گالاسیایی در یک گروه جای میگیرد.
نخستین سنگنوشتهها به زبان سلتی به سده ششم پیش از میلاد بازمیگردد. این سنگنوشتهها به زبان لپونتیک میباشند (برخی لپونتیک را تنها لهجهای از گالیک دانستهاند). این سنگنوشتهها که در گالیا سیزالپینا یافت شدهاند به الفبای کهن ایتالیایی نوشته شدهاند. سنگنوشتههای این زبان به الفبای یونانی مربوط به سده سوم پیش از میلاد در دهانه رود رون پیدا شدهاست. پس از این تاریخ دیگر هر نوشتهای به این زبان به الفبای لاتین است. تا سده ششم هنوز گزارشی از کسانی که به زبان گالیک سخن میگفتهاند در دست است.
واج [χ] نیز صدای درهم شده /k/ پیش از /t/ میباشد.
الفبای لوگانو برای نگارش لپنتیک به کار برده میشد:
AEIKLMNOPRSTΘUVXZ
در این الفبا میان واجها انسدادی صدادار و بیصدا تفاوتی نبود. برای نمونه /t/ و /d/ هر دو به یک گونه نوشته میشدند. Z نمایانگر /ts/ بود، Vبرای نشان دادن /w/، و برای نشان دادن /t/ از نماد Θ و برای /g/ از X سود میبردند.
الفبای یونانی خاوری برای زبان گالیک در گالیا ترانسالپینا کاربرد داشت:
αβγδεζηθικλμνξοπρστυχω
χ نماد خ، θ نماد /ts/، و از نماد ου برای /u/، /ū/، /w/ و η و ω برای /e/، /ē/ و /o/، /ō/ به کار میرفت. ι برای ای کوتاه و ει برای ای کشیده به کار میرفت. نکتهای که باید به آن توجه داشت این است که سیگما در الفبای یونانی خاوری به شکل هلالی و مانند C در لاتین است.
الفبای لاتین به ریخت زیر در میان گالهای روم کاربرد داشت:
ABCDÐEFGHIKLMNOPQRSTUVXZ
abcdðefghiklmnopqrstuvxz
G و K گاهی در این نویسه جایگزین هم میشدند. Ð/ð، ds و s نماد واج /ts/ بودند.X برای نشان دادن صدای خ یا /ks/ به کار میرفت.Q بسیار کم کاربرد داشت. در ایت زبان گاه جای EV و OV با هم عوض میشد.
در گالیک شمالی و خاوری واج بیصدای لبی kw موجود درزبان هندواروپایی نخستین به p دگریده میشود (در زبان بریتانیک)، این اصل به زبان بریتانیک و همچنین یونانی و زبانهای ایتالیک نیز گسترانیده میشود، در حالیکه در دیگر زبانهای سلتیک این واج لبی به گونه Q نگاه داشته شدهاند. برای نمون در زبانها گالیک خاوری و شمالی یاد شده به پسر mapos میگفتند، در زبان ایرلندی نخستین maqi میگفتند. همچنین در گالیک شمالی/خاوری به اسب epos میگفتند، در ایرلندی کهن به آن ech و در گالیک جنوبی و باختری eqos میگفتند که همگی اینها از زبان هندواروپایی مشتق شدهاند که در این زبان *ekuos بودهاست.
دستور زبان گلی همانندیهایی با دستور زبان لاتین و همچنین فرانسوی تاریخی دارا میباشد. بحثهایی دربارهٔ اینکه آیا لاتین فرزندخواندهٔ زبان گالهای رومی است یا نه هنوز در پی است.
برای صرف زبان گلی شش یا هفت قالب وجود داشتهاست. حالتهای فاعلی، ندایی، مفعولی، مضافٌالیه، انتصابی با لاتین مشترک و در زبان لاتین صیغه مفعولی بودهاند، گلی همچنین دو قالب ابزاری و جایگاهی را دارا میباشد. همچنین ستاکهای -o- و -a- میان این زبان و لاتین مشترکند. در سنگنوشتهها ستاکهای کمیاب انسدادی مانند -i-و -n- نیز دیده شدهاند. در جدول زیر قالبهایی را که شناسایی شدهاند میتوان دید:
قالب | -a ستاک | -o ستاک |
---|---|---|
فاعلی | Epona | Maponos |
ندایی | Epona | Mapone |
مفعولی | Eponin | Maponon |
مضافٌالیه | Eponias | Maponi |
انتصابی | Eponai | Maponu |
ابزاری | Eponia | Maponu |
جایگاهی | Mapone |
قالب | -a ستاک | -o ستاک |
---|---|---|
فاعلی | Eponias | Maponi |
ندایی | ||
مفعولی | Eponas | Maponus |
مضافٌالیه | Eponanon | Maponon |
انتصابی | Eponabo | Maponobo |
ابزاری | Maponus | |
جایگاهی |
این قالب در گذار از روند تاریخی خود تغییراتی را هم به خود دیدهاست برای نمونه ستاک -a به -ai دگرش یافتهاست. با بازنگری سنگنوشتهها میتوان فهمید که این ستاک در آغاز -e و در پایان -i گشتهاست.
عددها در زبان گلی در پی میآید:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.