نظامالملک
وزیری در دودمان سلجوقیان / From Wikipedia, the free encyclopedia
ابوعلی حسن بن علی طوسی (۱۰ آوریل ۱۰۱۸ – ۱۴ اکتبر ۱۰۹۲) مشهور به نظامالملک، از ۱۰۶۴ تا هنگام ترورش در ۱۰۹۲ میلادی، وزیر ایرانی[5][6] دو تن از فرمانروایان امپراتوری سلجوقی، آلپ ارسلان و ملکشاه یکم بود. او در درون امپراتوری مدارج ترقی را پیمود[7] و به مدت ۲۰ سال پس از ترور آلپ ارسلان در سال ۱۰۷۲، حاکم دفاکتوی امپراتوری شد[8] و بهعنوان «وزیر اعظم» منصوب گردید.[7] نظامالملک از سوی بسیاری از مورخان، «مهمترین دولتمرد در تاریخ اسلام» دانسته میشود. سیاستهایش تا قرن بیستم بهعنوان پایه اساسی ساختارهای دولتی زمامداری در جهان اسلام باقی ماند.[9]
نظامالملک | |
---|---|
وزیر امپراتوری سلجوقی | |
دوره مسئولیت ۲۹ نوامبر ۱۰۶۴ – ۱۴ اکتبر ۱۰۹۲ | |
فرمانروا | آلپ ارسلان ملکشاه یکم |
پس از | عمیدالملک کندری |
پیش از | تاجالملک فارسی |
اطلاعات شخصی | |
زاده | ۱۰ آوریل ۱۰۱۸ توس، غزنویان |
درگذشته | ۱۴ اکتبر ۱۰۹۲ (۷۴ سال)[1][2] نهاوند، امپراتوری سلجوقی |
ملیت | ایرانی |
همسر(ان) | شاهدخت گرجی بینام باگراتیونی [3][4] |
فرزندان | احمد بن نظامالملک شمسالملک عثمان ابوالفتح فخرالملک مؤیدالملک جمالالملک فخر الملک عزالملک عمادالملک عبدالقاسم صفیه |
نظامالملک سهم بزرگی در بهبود اوضاع امپراتوری پس از مرگ آلپ ارسلان داشت. وی در تکاپو بود تا مذهب سنت عراق و ایران را احیا کند و مذاهب و گسستهایی که توسط آل بویه ایجاد شده و وارد ایران شدهبود را خنثی کند. در اواخر عصر ملکشاه بود که فدائیان و اسماعیلیان در چندین ناحیهٔ قلمرو سلجوقی ظهور یافتند و با تصرف دژهای مختلف، روند بازگشت به مذهب سنت را کند کردند و این موارد باعث درگیری طولانی مدت سلجوقیان و اسماعیلیان شد.[10][11] ملکشاه به توصیهٔ نظامالملک در سال ۴۸۵ ه.ق / ۱۰۹۲ م، لشکریانی را برای نبرد با اسماعیلیان راهی رودبار و قهستان کرد. اسماعیلیان موفق شدند سلجوقیان را شکست دهند. قبل از اینکه حملهٔ دیگری شکل گیرد، ملکشاه و نظامالملک در همان سال به قتل رسیدند.[12][13][14]
یکی از مهمترین میراث نظامالملک، بنیانگذاری مدارس زیادی در امپراتوری برگرفته از نام او، یعنی نظامیه بود که نظامیه بغداد مهمترین آنها بهشمار میرفت.[15] نظامیه نخستین سیستم آموزشی تحت حمایت دولت در تاریخ و الهامبخش سیستم دانشگاهی در اروپای غربی بود.[16] او همچنین دانشنامهٔ سیاسی سیاستنامه را نوشت که از نمونههای تاریخی بهمنظور بحث دربارهٔ عدالت، حکومت مؤثر و نقش حکومت در جامعه اسلامی الهام میگرفت.[17] سیاستنامه الهام بخش آثار ابن خلدون بود و پیشنمون تفکر ماکیاولیسم در سرتاسر اروپا شد.[18]