پرچم، بِیرَق[1] یا دِرَفش، نماد یک گروه اجتماعی، تیم، سازمان، حکومت یا کشور است. پرچم، بیشتر بر روی پارچه یا کاغذ و به صورت رنگی ساخته یا تولید می‌شود. در قدیم، پرچم نماد اتحاد و تمایز در جنگ‌ها به‌شمار می‌رفت و نشان از همبستگی یک ملت بوده‌است.[2][3]
پیرامون واژه
طبق منابع ترکیه‌ای واژه «پرچم» که به صورت وام‌واژه در ترکی عثمانی وجود داشته بود، واژه‌ای پارسی است که همان «پرچم» یا «پرچمنده» و «برچم» یا «برچمنده» معنی می‌دهد و از «پر» («بر» به معنی «جلو» یا «رو» و «بالا») و فعل «چمیدن» به معنی «پیچ و خم خوردن» تشکیل شده‌است.[4][5][6][7][8] در لغت‌نامه دهخدا جزء واژه‌های پارسی دسته‌بندی شده‌است، برخی محققان گفته‌اند این واژه ریشه خارجی دارد اما شواهدی در این باره در دست نیست. این واژه در آغاز به معنی دیگری بود اما بعدها در ایران جای واژه ترکی «بیرق» را گرفته‌است:[9]
| بر سر بیرق بلاف پرچم گوید منم | طرهٔ خاتون صبح بر تتق روزگار |
به موی یا دم غژگاو را که بر سر درفش و نیزه می‌بستند پرچم منگوله یا شرابهٔ ابریشمی، می‌گفتند.[10] این واژه با مرور زمان، به حکم اطلاق جزء بر کل، بر خود بیرق یا درفش نیز اطلاق شده و نخستین فرهنگستان ایران کاربرد آن را به همین معنی و به جای علم و بیرق تأیید کرده‌است.[11] در گذشته به پرچم یا بیرقی که در جنگ‌ها استفاده می‌شده «درفش» می‌گفتند که آن هم از فعل «دِرَفشیدن» یا «دِرُوْشیدن» که به معنی «نوعی لرزیدن» است. از دیگر واژه‌های بیگانه و عربی برای این واژه در زبان فارسی «عَلَمْ» می‌باشد.[12]عَلَم از ریشهٔ علم بوده و در قدیم معنی «شناساننده» داشته‌است. از آن‌جا که پرچم هر قبیله باعث می‌شده که در بین قبایل دیگر شناخته شوند، به‌مرور معنی علم تغییر یافته و امروزه معنای «پرچم» می‌دهد.[13]
تاریخچه
پیشینه استفاده از پرچم در بین قبایل، چه در جنگ و چه در صلح، به روزگار باستان بازمی‌گردد. آن گونه که از منابع تاریخی بر می‌آید، تمدن‌های گوناگون، شرق و غرب از آن بهره می‌جسته‌اند هر چند به‌طور دقیق مشخص نیست که نخستین بار استفاده از آن توسط چه کسی و در چه زمانی بوده‌است.[2]
واضح است که پرچم، به‌دلیل اینکه نماد همبستگی لشکر بوده، یکی از اهداف دشمن برای از بین بردن پرچم‌دار و به زمین انداختن پرچم برای تضعیف روحیه جنگی لشکر مقابل به‌شمار می‌رفته‌است. در بسیاری از جنگ‌ها یکی از منصب‌های مهم، «پرچم‌داری» بوده‌است؛ به گونه‌ای که هر گاه پرچم از دست پرچم‌دار می‌افتاده، نوعی شکست و از هم گسیختگی برای لشکر به‌شمار می‌آمده‌است.[2][14][15][16]
ایران
در بین ایرانیان، پرچم به درفش کاویانی نیز شهرت داشته‌است. علت این نام‌گذاری آن بود که در ایران‌زمین خیزشی توسط «کاوه آهنگر» علیه پادشاه زمان خود «ضحّاک» پایه‌ریزی و او پیش‌بند کار خود را که از چرم سرخ‌رنگی بود، بر فراز چوبی قرار داد و قیام خود را آغاز کرد؛ و از آن پس به «درفش کاویانی» یعنی پرچم کاوه‌ای‌ها شهرت یافت؛ که بعدها به بسیاری از بهترین جواهرات و سنگ‌های با ارزش زمان مزین شد و از درفش کاویانی در جنگ‌های ایران با روم، روم شرقی (بیزانس) و اعراب نیز در کتب تاریخی نامی به میان آمده‌است.[2]
پرچم فعلی کشور ایران از سه رنگ اصلی که هرکدام به معنایی اشاره دارد، رنگ سبز در پرچم ایران به معنی سرسبزی و شادابی، رنگ سفید به معنی صلح بادیگر اقوام و ملت‌ها هست و رنگ قرمز (سرخ) به معنای خون شهیدان در پرچم این کشور به کار رفته‌است.
رنگ بنفش
در پرچم بسیاری از کشورهای جهان رنگ بنفش بسیار کم مورد استفاده قرار گرفته‌است. بنفش سده‌ها نماد خاندان پادشاهی، شاه و ملکه، دوک‌ها، قدرت و ثروت بوده‌است. خاص بودن و گران بودن رنگ بنفش به خاطر کمبود و هزینه بالای رنگدانه‌ای است که برای ساخت آن به کار می‌رفت. ماده‌ای که برای ساخت رنگ بنفش استفاده می‌شد از شهر تجاری صور در میان فنیقی‌ها می‌آمد. رنگدانه بنفش از یک حلزون یا اسفنج دریایی کوچک که تنها در این بخش از مدیترانه یافت می‌شد به دست می‌آمد. حدود ده هزار حلزون برای ساخت یک گرم رنگ بنفش نیاز بود. به دلیل سختی و گرانی تهیه و تولید رنگ بنفش به شکل سنتی، از میان پرچم‌های کشورهای دنیا تنها در دو پرچم دومینیکا و پرچم نیکاراگوئه از این رنگ استفاده شده‌است.[17][18]
پرچم یونیون جک
.svg)
پرچم یونیون جک یا پرچم اتحاد، پراستفاده و معروف‌ترین پرچم در سراسر جهان است که به واسطه امپراتوری بریتانیا گسترش یافت. در گذشته بر روی پرچم‌های زیادی از مناطق جهان بود. هم‌اکنون پرچم اتحاد در بالای سمت چپ یا کنتان (canton) پرچم‌های آنگویلا، استرالیا، آکراتاری و داکیلیا، جزیره اسنشن، برمودا، قلمرو جنوبگان بریتانیا، قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند، جزایر ویرجین بریتانیا، جزایر کیمن، جزایر فالکلند، مونتسرات، جزایر پیت‌کرن، سنت هلن، جزایر جورجیای جنوبی و ساندویچ جنوبی، تریستان دا کونا، جزایر تورکس و کایکوس، نیوزیلند و ایالت‌های هاوایی، بریتیش کلمبیا، منیتوبا و انتاریو ترسیم شده‌است.[19][20][21][22]
برافراشتن پرچم
برافراشتن پرچم عمل برافراشتن پرچم بر روی میله پرچم است. برافراشتن یا پایین آوردن پرچم‌ها، به‌ویژه پرچم‌های ملی، معمولاً شامل مراسم و مجموعه‌ای از قوانین بسته به کشور است و معمولاً شامل اجرای سرود ملی می‌شود.
دسته برافراشتن پرچم گروهی از مردم است که معمولاً سربازان، دانشجویان دانشگاهی یا دانشجویان هستند که به داخل راهپیمایی می‌کنند و پرچم‌ها را برای مراسم برافراشتن پرچم می‌آورند. مراسم برافراشتن پرچم شامل جوخه‌های برافراشته پرچم می‌تواند ساده یا پیچیده باشد و شامل تعداد زیادی جوخه باشد. مراسم‌های پیچیده برافراشتن پرچم معمولاً در تعطیلات ملی انجام می‌شود.
به طناب یا طنابی که پرچم را به تیرک آن می‌بندد، هالیارد می‌گویند. پرچم‌ها ممکن است دارای یک نوار پارچه‌ای در امتداد سمت بالابر باشند که به آن قسمتی برای عبور از هالیارد یا یک جفت سوراخ‌بان برای رزوه‌کشی هالیارد می‌گویند. پرچم‌ها همچنین ممکن است با استفاده از گیره‌های Inglefield در موقعیت خود قرار گیرند.[23]
پرچم در ارتباطات
سمافور شکلی از ارتباط است که از پرچم‌ها استفاده می‌کند. سیگنال دهی توسط یک فرد با استفاده از دو پرچم (یا گرزهای روشن) انجام می‌شود که موقعیت پرچم‌ها نشان دهنده یک نماد است. شخصی که پرچم‌ها را در دست دارد به عنوان علامت دهنده شناخته می‌شود. این شکل از ارتباط در درجه اول توسط سیگنال‌دهندگان نیروی دریایی استفاده می‌شود. این تکنیک سیگنال دهی در اوایل قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و امروزه نیز به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.[24]
از رنگ پرچم‌ها نیز می‌توان برای برقراری ارتباط استفاده کرد؛ مثلاً؛ پرچم سفید از جمله به معنای تسلیم یا صلح است، پرچم قرمز می‌تواند به عنوان یک علامت هشدار استفاده شود و پرچم سیاه می‌تواند به معنای جنگ یا عزم برای شکست دادن دشمنان باشد.
جهت‌گیری پرچم نیز برای ارتباط استفاده می‌شود، اگرچه با توجه به سیستم‌های ارتباطی مدرن، این عمل به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. برافراشتن یک پرچم به صورت وارونه نشان می‌داد که نیروی برافراشته آن منطقه خاص را کنترل می‌کند، اما در مضیقه شدیدی قرار داشت.[25]
نگارخانه
پرچم کشورهای عضو سازمان ملل متحد در سال ۱۹۵۳
پرچم یاپ که شبیه به یک دیسک فشرده است
پرچم دانمارک قدیمی‌ترین پرچم مورد استفاده در جهان
پرچم استان دنیپروپتروفسک
پرچم استان پنزا
پرچم فریسلاند
پرچم استان آنتورپ
پرچم پادشاهی بنین
در پرچم نروژ می‌توان پرچم پنج کشور دیگر را نیز مشاهده کرد. اندونزی، فنلاند، هلند، تایلند و لهستان، این پنج سرزمین هستند.
.svg)
.svg)
جستارهای وابسته
فهرست‌ها و نگارخانه‌های پرچم‌ها؛
موضوعات قابل توجه مرتبط با پرچم؛
- پرچم دروغین
- روز پرچم
- فهرست اصطلاحات پرچم‌شناسی
- تعهد تابعیت
- پرچم‌شناسی
- پرچم‌های جهان (وبگاه)، یک انجمن و منبع پرچم‌شناسی مبتنی بر اینترنت
- بادنمای کیسه‌ای
منابع
پیوند به بیرون
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
