اسطوره‌شناسی لیتوانیایی

اسطوره‌شناسی لیتوانیایی (لیتوانیایی: Lietuvių mitologija) اساطیر پاگانیسم لیتوانیایی‌ها و دین لیتوانیایی‌ها پیش از مسیحیت است. لیتوانیایی‌های باستان مانند دیگر هندواروپایی‌ها، اساطیر چند خدایی و ساختار مذهبی داشتند. در لیتوانی پیش از مسیحیت، اساطیر بخشی از دین چند خدایی بود. پس از مسیحیت، اساطیر بیشتر در فولکلور، آداب و رسوم و آیین‌های جشن باقی ماند. اساطیر لیتوانیایی بسیار نزدیک به اساطیر سایر قومیت‌های بالتی پروسی‌ها و لتونیایی‌ها است و بخشی از اساطیر بالتی به‌شمار می‌رود.

منابع و شواهد

لیتوانی در مپا موندی پیترو وسکونته، ۱۳۲۱. در این سنگ‌نوشته آمده است: Letvini pagani - لیتوانیایی‌های بت‌پرست.

دین و آداب و رسوم ابتدایی لیتوانیایی بر پایه سنت شفاهی نهاده شده بودند؛ بنابراین نخستین گزارش‌ها در مورد اساطیر و باورهای لیتوانیایی توسط مسافران، مبلغان مسیحی، نویسندگان رویدادنامه‌ها و مورخان شکل گرفت. سنت شفاهی اصلی لیتوانی تا حدی در آیین‌های ملی و آهنگ‌ها و افسانه‌های جشن باقی مانده است که در سده هجدهم نوشتن آن‌ها آغاز شد.

نخستین گزارش‌ها در مورد دین بالتیک توسط هرودوت نوشته شده بود و در خود تاریخ هرودوت نئوری (Νευροί) را توصیف کرد^[1] و تاسیتوس در کتابش ژرمنیا به آئستی که لباس گرازمانند پوشیده و مادر خدایان را می‌پرستید اشاره کرد. نئوری توسط جغرافی‌دان رومی پمپونیوس ملا ذکر شده است. در سده نهم گزارشی در مورد سنت‌های تشییع جنازه پروسی (آئستی) توسط وولفستن هبدی وجود دارد. در سده یازدهم، آداموس برمنزیس از پروسی‌هایی که در سامبیا زندگی می‌کردند و کشتزارهای مقدس آنها یاد کرد. جغرافیدان مسلمان قرن دوازدهم شریف ادریسی در کتاب راجر از بالت‌ها به عنوان پرستندگان آتش مقدس و شهر شکوفا آنها مادسون (Mdsūhn, Mrsunh, Marsūna) یاد کرده است.^[2]

هنگامی که جنگ صلیبی پروسی و جنگ صلیبی لیتوانیایی آغاز شد، اطلاعات دست اول بیشتری در مورد باورهای دینی بالت‌ها ثبت شد، اما این سوابق با تبلیغات در مورد کافران آمیخته شد. یکی از نخستین منابع ارزشمند، معاهده کریستبورگ در سال ۱۲۴۹ میان قبیله‌های پاگان پروسی و شوالیه‌های تتونیک بود.^[3]

خدایان لیتوانیایی

زیارتگاه خیالی رومووا در پروس. از کتاب Alt- und neues Preussen (پروس کهن و نو) کریستوف هارتکنخ، ۱۶۸۴.

زیارتگاه یا پانتئون لیتوانی در طول هزاران سال از ادغام سنت‌های پیشاهندواروپایی و هندواروپایی شکل گرفت. خدایان زنانه مانند ژمینا (الهه زمین) به سنت‌های پیشاهندواروپایی نسبت داده می‌شوند،^[4] در حالی که خدای رعد و برق بسیار رسا پرکوناس احتمالاً از دین نیاهندواروپایی سرچشمه می‌گیرد. سلسله مراتب خدایان نیز به سطوح اجتماعی جامعه لیتوانی باستان بستگی داشت.^[5]

دیواس، دیواس سنلیس (Dievas senelis، «خدای پیر»)، داناگائوس دیواس (Dangaus Dievas، «خدای بهشت») - برترین خدای آسمان است. دیواس از تبار نیاهندواروپایی * deiwos، «آسمانی» یا «درخشنده»، از همان ریشه *Dyēus، خدای اصلی بازسازی‌شده دین نیاهندواروپایی سرچشمه دارد. این مربوط به زئوس یونان باستان (Ζευς یا Δίας)، آلمانی Tiwaz و همان دیو زبان فارسی است. نام دیواس در مسیحیت به عنوان نام خدا به کار برده می‌شود.

آندایوس (Andajus, Andajas, Andojas) در رویدادنامه‌ها به عنوان قدرتمندترین و عالی‌ترین خدای لیتوانیایی‌ها ذکر شده است. لیتوانیایی‌ها نام آن را در یک نبرد فریاد زدند. آندایوس ممکن است تنها لقبی از خدای برتر - دیواس باشد.^[6]

پرکوناس، خدای رعد و برق است. در بسیاری از اساطیر هندواروپایی با دیگر خدایان تندر ارتباط نزدیکی دارد: پرجانیا ودایی، تارانیس سلتیک، ثور ژرمنی و پروون اسلاوی. خدای رعد و برق فینیکی و موردوین/ارزا به نام پورگینپاز در مضامین فولکلور نمایش می‌یابد که شبیه پرکوناس لیتوانیایی است.^[7][8] پرکوناس دستیار و مجری وصیت دیواس است. او همچنین با درخت بلوط مرتبط است.^[9][10]

لایما (از لیتوانیایی: lemti - «سرنوشت دادن») الهه سرنوشت ساز است.^[11][12]

بنگپوتیس (از لیتوانیایی: banga «موج» و لیتوانیایی: pūsti «دمیدن») - خدای دریا، باد، امواج و طوفان است.^[13] او توسط ماهیگیران و دریانوردان پرستش می‌شد.^[14][15]

عناصر و طبیعت در اساطیر لیتوانیایی

عناصر، اجرام سماوی و پدیده‌های طبیعت

پرستش بلوط به آیین پرکوناس خدای رعد و برق لیتوانیایی مربوط می‌شد.

در اساطیر لیتوانیایی، داستان‌ها، ترانه‌ها و افسانه‌هایی از این دست، قوانین طبیعت و فرآیندهای طبیعی مانند تغییر فصول سال، ارتباط آن‌ها با یکدیگر و با وجود انسان‌ها را توصیف می‌کنند. طبیعت بیشتر بر حسب خانواده انسانی توصیف می‌شود. برای نمونه (که در بسیاری از آهنگ‌ها و داستان‌ها یافت می‌شود)، خورشید را مادر، ماه را پدر، و ستارگان را خواهران انسان‌ها می‌نامند. اساطیر لیتوانیایی سرشار از خدایان و خدایان جزئی آب، آسمان و زمین است. کشتزارهای مقدس پرستش می‌شدند، به ویژه مکان‌های زیبا و متمایز -آلکا برای قربانی کردن برای خدایان گزیده می‌شد.

آتش

لیتوانیایی‌ها ژالتیس، بلوط و آتش مقدس را پرستش می‌کردند.

رویدادنامه‌نویسان، زمانی که آیین‌های لیتوانیایی را توصیف می‌کردند، معمولاً از آتش یاد می‌کردند. پادشاه لیتوانی، آلگیرداس، حتی در اسناد نیلوس قسطنطنیه به عنوان «پادشاه آتش‌پرست لیتوانی» (τῷ πυρσολάτρῃ ῥηγὶ τῶν Λιτβῶν) خطاب می‌شد.^[16]

منابع

1. Matthews, W. K. (1948). "Baltic origins". Retrieved 23 May 2020.
2. Senvaitytė, Dalia (2005). "Istorinių šaltinių informacija apie ugnį ir su ja susijusius ritualus". Ugnis senojoje lietuvių tradicijoje. Mitologinis spektas (PDF) (به لیتوانیایی). Vytauto Didžiojo universitetas. p. 7. ISBN 9955-12-072-X. Retrieved 23 May 2020.
3. Vėlius, Norbertas (1996). "Baltų religijos ir mitologijos šaltiniai" (PDF). tautosmenta.lt (به لیتوانیایی). Retrieved 23 May 2020.
4. Gimbutas, Marija; Miriam Robbins Dexter (1999). The Living Goddesses. University of California Press. pp. 199, 208-209. شابک ‎۰−۵۲۰−۲۲۹۱۵−۰.
5. Rowell, Stephen Christopher (2014). "Political Ramifications of The Pagan Cult". Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295-1345. Cambridge University Press. p. 118. ISBN 978-1-107-65876-9.
6. Beresnevičius, Gintaras. "Andajas". Vle.lt (به لیتوانیایی). Retrieved 24 March 2021.
7. Yurtov, A. 1883. Obraztsy mordovskoi narodnoi slovesnosti. 2nd ed. Kazan. p 129.
8. Jakov, O. 1848. O mordvakh, nakhodiashchikhsia v Nizhegorodskom uezde Nizhegorodskoi gubernii. Saint Petersburg. p 59–60.
9. "Perkūnas". Vle.lt (به لیتوانیایی). Retrieved 22 March 2021.
10. Klimka, Libertas (2011). 1822-7309-2011-T_13.PG_18-39.pdf "Medžių mitologizavimas tradicinėje lietuvių kultūroje" (PDF). Lithuanian University of Educational Sciences: 22–25. Retrieved 22 March 2021. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Check |url= value (help)
11. "Laima". Vle.lt (به لیتوانیایی). Retrieved 24 March 2021.
12. "Laimė". Vle.lt (به لیتوانیایی). Retrieved 24 March 2021.
13. "Bangputys". Vle.lt (به لیتوانیایی). Retrieved 24 March 2021.
14. Elertas, Dainius (2010). "Bangpūčio mitologema baltų pasaulėžiūroje" (PDF). Lietuvos jūrų muziejus [Lithuanian Sea Museum]. Retrieved 24 March 2021. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
15. Trinkūnas, Jonas; Ūsaitytė, Jurgita. "Bangpūtis - MLE". mle.lt. Retrieved 24 March 2021.
16. Norkus, Zenonas (28 July 2017). An Unproclaimed Empire: The Grand Duchy of Lithuania: From the Viewpoint of Comparative Historical Sociology of Empires (1 ed.). Routledge. ISBN 978-1-138-28154-7.

کتاب‌شناسی

• Parpola, Asko (2015). The Roots of Hinduism: The Early Aryans and the Indus Civilization (به انگلیسی). Oxford University Press. p. 109. ISBN 978-0-19-022692-3.
• West, Morris L. (2007). Indo-European Poetry and Myth. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-928075-9.
• Puhvel, Jaan (2001). Lyginamoji mitologija (به لیتوانیایی). Vilnius: Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas. ISBN 9986-513-98-7.
• Dundulienė, Pranė (2018). Pagonybė Lietuvoje. Moteriškosios dievybės (به لیتوانیایی) (3 ed.). Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos centras. ISBN 978-5-420-01638-1.
• Lemeškin, Ilja (2009). Sovijaus sakmė ir 1262 metų chronografas (Myth of Sovius and the Chronograph of 1262) (به لیتوانیایی). Vilnius: Lietuvos literatūros ir tautosakos institutas. ISBN 978-609-425-008-8. Retrieved 14 June 2020.
• Murray, Alan V., ed. (5 December 2016). The Clash of Cultures on the Medieval Baltic Frontier. Routledge. ISBN 978-0-7546-6483-3.