گویش بیه‌پس

گویش بیه پس^[1] یا گیلکی بیه پس^[2] یا گیلکی غربی^[3] گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در غرب استان گیلان گویش می‌شود.

گیلکی بیه پس
زبان بومی در	ایران استان گیلان
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان گیلکی گیلکی بیه پس
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

طبقه‌بندی

زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود.^[4] گلاتولوگ گویش گیلکی غربی را شامل گونه‌های فومنی، رشتی و انزلی می‌داند.^[5] ایوب رسایی حوزه رواج گیلکی غربی را شامل نواحی رشت، فومن و رودبار می‌داند.^[6] به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پس در بخشی از گیلان که در باختر سفیدرود است (چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، موازی، کهدم، لشته نشا) بدان گفتگو می‌شود.^[7] به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.^[8]

دستور زبان

ضمایر

در گویش بیه پس ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رشت تنظیم شده‌است)^[9]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، رشت	mən	tu	un	amâ	šumâ	ušan
ملکی، رشت	mi	ti	une	ami	šimi	ušane
مفعولی، رشت	məra	təra	una	aməra	šuməra	ušana

در حالت اضافی برایی و حالت اضافی حرف به : به جایra حالت مفعولی برای ضمایر re(احتمالا کسره در جایگاه ای ) یا rəدر قسمت آخر ضمایر قرار می گیرد

(نیازمند نوشتن اصلاح تخصصی زبان شناسی بازنویسی و جدول نویسی)

شناسه

در گویش گیلکی بیه پس دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال.^[10] (نمونه زیر بر اساس گویش رشت تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -boxord = خورد
• بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	əm(i)	i	e/i	im(i)	id(i)	id(i)

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	əm(i)	i	e/∅	imi	idi	idi

صرف فعل

در جدول زیر فعل خوردن (xordan) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[11](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	boxordəm	boxordi	boxord(e)	boxordim(i)	boxordid(i)	boxordid(i)
گذشته کامل	boxordə-bum	boxordə-bi	boxordə-bu	boxordə-bim	boxordə-bid	boxordə-bid
گذشته التزامی	boxordə-bim(i)	boxordə-bi	boxordə-bi	boxordə-bim(i)	boxordə-bid(i)	boxordə-bid(i)
گذشته استمراری	xordəmi	xordi	xordi	xordimi	xordidi	xordidi
گذشته در حال انجام	xordan-dubum	xordan-dibi	xordan-dubu	xordan-dibim	xordan-dibid	xordan-dibid
حال ساده/آینده	xorəm	xori	xore	xorimi	xoridi	xoridi
حال در حال انجام	xordan-dərəm	xordan-dəri	xordan-dəre	xordan-dərim	xordan-dərid	xordan-dərid
حال التزامی	(i)boxorəm	boxori	boxore	boxorim(i)	boxorid(i)	boxorid
آینده	xayəm boxoram	xayi boxori	xaye boxore	xayim(i) boxorim(i)	xayid(i) boxorid(i)	xayid(i) boxorid(i)

در جدول زیر فعل رفتن (šon) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[12](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bušom	bisi	bušu(e)	bišim(i)	bušuyid(i)	bušuyid(i)
گذشته کامل	bušu-bum	bušu-bi	bušu-bu	bušu-bim	bušu-bid	bušu-bid
گذشته التزامی	bušu-bim(i)	bušu-bi	bušu-bi	bušu-bim(i)	bušu-bid(i)	bušu-bid(i)
گذشته استمراری	šumi	šui	šu	šumi	šuydi	šuydi
گذشته در حال انجام	šon-dubum	šon-dibi	šon-dubu	šon-dibim	šon-dibid	šon-dibid
حال ساده/آینده	šəm	ši	še	šimi	šidi	šidi
حال در حال انجام	šon-dərəm	šon-dəri	šon-dəre	šon-dərim	šon-dərid	šon-dərid
حال التزامی	(i)bəšəm	bəši	bəšə	bəšim(i)	bəšid(i)	bəšid
آینده	xayəm bəšəm	xayi bəši	xaye bəšə	xayim(i) bəšim(i)	xayid(i) bəšid(i)	xayid(i) bəšid(i)

در جدول زیر فعل گفتن (goftan) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[13](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bogoftəm	bogofti	bogoft(e)	bogoftim(i)	bogoftid(i)	bogoftid(i)
گذشته کامل	bogoftə-bum	bogoftə-bi	bogoftə-bu	bogoftə-bim	bogoftə-bid	bogoftə-bid
گذشته التزامی	bogoftə-bim(i)	bogoftə-bi	bogoftə-bi	bogoftə-bim(i)	bogoftə-bid(i)	bogoftə-bid(i)
گذشته استمراری	goftəmi	gofti	gofti	goftimi	goftidi	goftidi
گذشته در حال انجام	goftan-dubum	goftan-dibi	goftan-dubu	goftan-dibim	goftan-dibid	goftan-dibid
حال ساده/آینده	gəm	gi	ge	gimi	gidi	gidi
حال در حال انجام	goftan-dərəm	goftan-dəri	goftan-dəre	goftan-dərim	goftan-dərid	goftan-dərid
حال التزامی	(i)bogom	bogoi	bogo	bogoim(i)	bogoid(i)	bogoid
آینده	xayəm bogom	xayi bogoi	xaye bogo	xayim(i) bogoim(i)	xayid(i) bogoid(i)	xayid(i) bogoid(i)

در جدول زیر فعل کردن (kudən) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[14](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bokodəm	bokodi	bokod(e)	bokodim(i)	bokodid(i)	bokodid(i)
گذشته کامل	bokodə-bum	bokodə-bi	bokodə-bu	bokodə-bim	bokodə-bid	bokodə-bid
گذشته التزامی	bokodə-bim(i)	bokodə-bi	bokodə-bi	bokodə-bim(i)	bokodə-bid(i)	bokodə-bid(i)
گذشته استمراری	kodəmi	kodi	kodi	kodimi	kodidi	kodidi
گذشته در حال انجام	kodən-dubum	kodən-dibi	kodən-dubu	kodən-dibim	kudən-dibid	kodən-dibid
حال ساده/آینده	konəm	koni	kone	konimi	konidi	konidi
حال در حال انجام	kodən-dərəm	kodən-dəri	kodən-dəre	kodən-dərim	kodən-dərid	kodən-dərid
حال التزامی	(i)bokonəm	bokoni	bokonə	bokonim(i)	bokonid(i)	bokonid
آینده	xayəm bokonəm	xayi bokoni	xaye bokonə	xayim(i) bokonim(i)	xayid(i) bokonid(i)	xayid(i) bokonid(i)

واژگان

شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پسی:^[15]

گویش رشتی	گویش ضیابری	فارسی
per	per	پدر
giše	gešo	عروس
zay	zak	بچه
čičilâs	fereng	سنجاقک
lâbudân	labdan	عنکبوت
sokole/xorus	sokolo	خروس
xuli	xuli	آلوچه
xuk	xu	خوک
gâz/dendân	gâz	دندان
čičini	mus	گنجشک
lâkepošt	kabuš	لاک پشت
pâmodor/gowje	pamodor	گوجه فرنگی
murjâne	morjano	مورچه
ordak	urdik	اردک
qorbaqe	guzga	وزغ
gel	gil	گِل
lânti	lânti	مار
čičir	čočor	مارمولک

جستارهای وابسته

• درگاه گیلان
• درگاه ایران

• استان گیلان
• مردم گیلک
• زبان گیلکی
• گویش بیه‌پیش
• گویش گالشی
• گویش رودباری
• رشت
• بندرانزلی
• ضیابر
• فومن

منابع

1. دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
2. «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
3. https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
4. حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
5. https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
6. رسایی، ایوب (۱۳۸۵). «گویش گیلکی فومنات». مجله‌ی زبان و ادب، شماره ۳۰، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی (۳۰): صفحه ۶۵.
7. ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
8. https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
9. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۶۵.
10. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۱۱۷.
11. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
12. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
13. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
14. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
15. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۳۴۹–۳۶۱.

پیوند به بیرون