گویش بابلی

گویش بابلی یا طبری بابلی^[1] گویشی^[2] از زبان مازندرانی^[3][4][5] که در سه شهرستان بابل، بابلسر و فریدونکنار گویش می‌شود. گویش بابلی جز گویش‌های مازندرانی شرقی محسوب می‌شود. گویش بابلی پر گویشورترین گویش از گویش‌های زبان مازندرانی می‌باشد.^[6]حبیب برجیان گویش بابلی و آملی را جز گویش های مرکزی مازندرانی می داند و شناسه های فعلی آن را با گویش های شرقی همچون ساروی، قائمشهری و بهشهری متفاوت میداند.^[7] نجف زاده بارفروش و احمدی لفورکی گویش بابلی را جز گویش های مرکزی مازندرانی دانسته اند.^[8] ولادیمیر ایوانف گویش بابلی را یکی از گویش های زبان مازندرانی می داند.^[9]

بابلی
زبان بومی در	ایران استان مازندران
منطقه	شهرستان بابل شهرستان بابلسر شهرستان فریدونکنار
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی بابلی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

محدوده جغرافیایی

نقشهٔ زبانی استان مازندران

گویش بابلی^[10] از مناطق کوهستانی چلاو آمل تا بندپی، امامزاده حسن در سمت غربی آلاشت و نواحی جلگه‌های حد فاصل فریدونکنار، سرخ رود، بابلسر، بهنمیر، کیاکلا تا روستاهای کوهپایه‌ای کهنه خط، گنج افروز و بابل کنار گویش می‌شود و شامل سه شهرستان بابل، بابلسر و فریدونکنار می‌شود.^[11]

دستور زبان

ضمیر

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.^[12](ضمایر زیر براساس گویش بابلی می باشد)^[13]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، بابلی	men	tu/te	ve	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، بابلی	mere	tere	vere	emâre	šemâre	vešunre
ملکی، بابلی	me/mi/mene	te/ti/tene	ve/vi/vene	ame/ami	šeme	vešune

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش بابلی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.^[14](نمونه زیر بر اساس گویش بابل تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -biyârd = آورد
• بن ماضی استمراری: -yârd = می‌آوُرد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	eme	i	e	emi	eni	ene
شناسه (پس از واکه)	me	i	e	mi	ni	ne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -yâr = می‌آوَرد

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	eme	eni	ene	emi	eneni	enene
شناسه (پس از واکه)	me	ni	ne	mi	neni	nene

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: -biyâr = بیار

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	em	i	e	im	in	en
شناسه (پس از واکه)	m	i	e	im	in	n

صرف فعل

در جدول زیر فعل آوردن (biyârden) براساس گویش بابلی^[15] در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[16]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	biyârdeme	biyârdi	biyârde	biyârdemi	biyâreni	biyârdene
گذشته کامل	biyârde-bime	biyârde-bi	biyârde-bie	biyârde-bimi	biyârde-bini	biyârde-bine
گذشته التزامی	biyârde-buem	biyârde-bui	biyârde-bu	biyârde-buim	biyârde-buin	biyârde-buen
گذشته التزامی کامل	biyârde-bi-buem	biyârde-bi-bui	biyârde-bi-bu	biyârde-bi-buim	biyârde-bi-buin	biyârde-bi-buen
گذشته استمراری	yârdeme	yârdi	yârde	yârdemi	yârdeni	yârdene
گذشته در حال انجام	daime-yârdeme	dai-yârdi	daie-yârde	daimi-yârdemi	daini-yârdeni	daine-yârdene
حال ساده/آینده	yârme	yârni	yârne	yârmi	yârneni	yârnene
حال در حال انجام	dareme-yârme	dari-yârni	dare-yârne	daremi-yârmi	dareni-yârneni	darene-yârnene
حال التزامی	biyârem	biyâri	biyâre	biyârim	biyârin	biyâren
آینده	xâme biyârem	xâni biyâri	xâne biyâre	xâmi biyârim	xâneni biyârin	xânene biyâren

در جدول زیر فعل دیدن (badien) براساس گویش بابلی^[17] در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.^[18]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	badime	badi	badie	badimi	badini	badine
گذشته کامل	badi-bime	badi-bi	badi-bie	badi-bimi	badi-bini	badi-bine
گذشته التزامی	badi-buem	badi-bui	badi-bue	badi-buim	badi-buin	badi-buen
گذشته التزامی کامل	badi-bai-buem	badi-bai-bui	badi-bai-bue	badi-bai-buim	badi-bai-buin	badi-bai-buen
گذشته استمراری نوع اول	dime	di	die	dimi	dini	dine
گذشته استمراری نوع دوم	vinesseme	vinessi	vinesse	vinessemi	vinesseni	vinessene
گذشته در حال انجام نوع اول	daime-dime	dai-di	daie-die	daimi-dimi	daini-dini	daine-dine
گذشته در حال انجام نوع دوم	daime-vinesseme	dai-vinessi	daie-vinesse	daimi-vinessemi	daini-vinesseni	daine-vinessene
حال ساده/آینده	vime	vini	vine	vimi	vineni	vinene
حال در حال انجام	dareme-vime	dari-vini	dare-vine	daremi-vimi	dareni-vineni	darene-vinene
حال التزامی	bavinem	bavini	bavine	bavinim	bavinin	bavinen
آینده	xâme bavinem	xâni bavini	xâne bavine	xâmi bavinim	xâneni bavinin	xânene bavinen

افعال

• صرف فعل شدن (bayen\bavien) در زمان حال، گذشته و حال التزامی به گویش بابلی.^[19]

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	bume	buni	bune	bumi	buneni	bunene
زمان گذشته	baime	bai	baie	baimi	baini	baine
زمان گذشته کامل	bai bime	bai bii	bai bie	bai bimi	bai bini	bai bine
زمان حال التزامی	bavvem	bavvi	bavve	bavvim	bavvin	bavven

فارسی معیار	گویش بابلی
با تو شب من زیبا می‌شود	ti jâ mi šo xejir bune
از تو غمگین شدم	ti jâ qamgin baime
می‌خواهم یک مرد بزرگ بشم	xâme atâ gate mardi bavvem

• صرف فعل بودن (bien) در زمان حال و گذشته به گویش بابلی.^[20]

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	hasseme	hassi	hasse	hassemi	hasseni	hasene
زمان گذشته	bime	bi	bie	bimi	bini	bine
زمان گذشته	buem	bui	bue\boše	buim	buin	buen

فارسی معیار	گویش بابلی
آنها بچهٔ کی هستند	vešun kene vače hasene
آنها پدر بزرگ‌های من بودند	vešun mi gate per-on bine

• صرف فعل بودن در جایی (dayen\davien)در زمان حال، گذشته و حال التزامی در زمان‌های مختلف به گویش بابلی.^[21]

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	dareme	dari	dare	daremi	dareni	darene
زمان گذشته	daime	dai	daie	daimi	daini	daine
زمان حال التزامی	davvem	davvi	davve	davvim	davvin	davven

فارسی معیار	گویش بابلی
من داخل رودخانه هستم	men čuke dele dareme
داخل کاسه ماست بود	tale dele mâs daie
می‌توانم کنارت باشم	tume ti var davvem

متن مازندرانی به گویش بابلی قرن دوازدهم

متن مازندرانی حکایت سابقهٔ بارفروش به گویش بابلی قرن دوازدهم:^[22]

فارسی معیار	گویش بابلی
بارفروش اول مشهور بود به بارفروش ده که همه جا جنگل بود. آستانه و شهدابن مرداب بود. شهرهای اصلی قدیم آمل و ساری بود.	bârforuš avval mašhur bie be bârforuš deh ke hame jâ jangel bie. âstune o šohadâ-ben âb-annân bie .asle shar-e qadim âmel o sâri bie
آستانه خود نیزار بود. آب داشت. در میان آب جایی تپه بود. مردم می‌آمدند و می‌رفتند. دیدند که گروهی کلاغ سر آن تچه جمع هستند. غار غار می‌کردند. مردم پیش خود می‌گفتند برای چه اینجا کلاغ جمع شده‌اند. تا اینکه مردی خوابنما شد که اینجا آستانه است. کم‌کم مردم این دوروبر آمدند و جمع شدند خانه ساختند. آن وقت شاه که دید مردم جمع شدند خانه ساختند و در اینجا قبر درست کردند شاه هم بر سر قبر گنبد ساخت. نامش را مشهد کلاغ نهادند. این قبر و بارگاه را در هزار و ده سال چیش درست کردند.	xud-e âstune lalejâr bie, u dâšte. dar miân-e u attâ jâ tappe bie. mardem ke imaune o šine, badine ke attâ- xale kelâj sar-e on tappe jamene , qâr-qâr kerdene. mardem hame še xed be xed getene , čači-e vâsse in-je âstune hasse. mardem ke bašnussene , biamune in-je-re qabr besâtene. kam-kam mardem in dur-e-var biamune jam baine besâtene. on-vaqt šâh ke badie mardem jam baine xene besâtene o in-je-re qabr derest hâkerdene , šah ham in qabr-e sar-re gonbad bessâte , vene nun-re beheshtene kelaj-e mašhad. in qabr e bâregah-e dar hezâr e deh sal-e piš derest hakerdene
اول (رود) بابل همین درون شهر بود. مردم که کم‌کم جمع شدند خانه ساختند رودخانه را بردند بیرون شهر قرار دادند	avvel bâbel hamin šahr-e dele bie. mardem ke kam kam xene jam baine besâtene, babel-re baverdene birun-e šahr qerâr hedâne

جستارهای وابسته

• درگاه طبرستان
• درگاه ایران

• مردم طبری
• زبان مازندرانی
• گویش کجوری
• گویش کلارستاق
• گویش تنکابنی
• مازندرانی دماوند
• استان مازندران
• شهرستان بابل
• بابل

منابع

1. Mahmoudi, Mohsen (2016). "An Etymological Study of Some Words in the Baboli Dialect". The journal of Indo-European studies (به انگلیسی): 392.
2. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۲.
3. قاسمی، علیرضا؛ به کوشش انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه گیلان (۱۳۷۷). سیری در زبان و شعر مازندرانی. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان. ص. ۳.
4. جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال). تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
5. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
6. پیرزاد، ناصر (۱۳۸۹). «توصیف مشخصه های تصریفی فعل در گویش مازندرانی (گونه بابلی)». دانشکده ادبیات و علوم انسانی: ۱۷.
7. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۶.
8. احمدی لفورکی، مهدی (۱۳۸۹). «واج ها و سیر تحول تاریخی آن در گویش سوادکوهی مازندران» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۷۹۴.
9. Ivanov, Vladimir (2015). "Socio-and ethnolinguistic features of Gilaki and Mazanderani". Moscow State University (به انگلیسی): 1.
10. [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)
11. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
12. پیرزاد، ناصر (۱۳۸۹). «توصیف مشخصه های تصریفی فعل در گویش مازندرانی (گونه بابلی)». دانشکده ادبیات و علوم انسانی: ۳۳.
13. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۲۳.
14. پیرزاد، ناصر (۱۳۸۹). «توصیف مشخصه های تصریفی فعل در گویش مازندرانی (گونه بابلی)». دانشکده ادبیات و علوم انسانی: ۹۰.
15. پیرزاد، ناصر (۱۳۸۹). «توصیف مشخصه های تصریفی فعل در گویش مازندرانی (گونه بابلی)». دانشکده ادبیات و علوم انسانی: ۱۰۹–۵۳.
16. narges nematollahi، progressive in persian: a case of pattern replication ,the progressive construction in Mazandarani، 4.
17. پیرزاد، ناصر (۱۳۸۹). «توصیف مشخصه های تصریفی فعل در گویش مازندرانی (گونه بابلی)». دانشکده ادبیات و علوم انسانی: ۱۰۹–۵۳.
18. narges nematollahi، progressive in persian: a case of pattern replication ,the progressive construction in Mazandarani، 4.
19. احسان چنگیزی، حرف اضافه از در گونهٔ بابلی زبان مازندرانی، ۱۴۱–۱۵۱.
20. 19
21. 19.
22. برجیان، حبیب (۱۳۸۸). محبوبه محمدی، ویراستار. متون طبری. آینهٔ میراث = ۲۲۹.

پیوند به بیرون