گویش اردکانی

زبان اردكانی از زبان جنوب غربی ایران است^[۱] که در شهر اردکان ، شهرستان سپیدان گفتگو می شود. یکی از زبان های اصیل‌ در استان فارس و اردکان، مرکز آن شهرستان می‌باشد که بر پایه پژوهش های زبان‌شناسی، از دست نخورده‌ترین زبان جنوبی در ایران است.^[۲]

واژگان و ساختار

این گویش از دو جهت بررسی می‌شود:
۱. از نظر واژگان متفاوت: بسیاری از کلماتی که در این گویش به کار می‌رود، کلماتی است که در ادبیات فارسی قدیم رایج بوده‌است. محمد امیری اردکانی مجموعه‌ای از این لغات را در کتاب "گویش اردکان فارس" به چاپ رسانده. برای مثال در این گویش به جای فعل "رفتن" از فعل "شدن" استفاده می‌کنند. چیزی که به وفور در ادبیات فارسی قدیم مشاهده می‌شود.
گویش اردکانی: بروم ← بشم /besham/ ------------ برو ← بشو /bosho/
نمونه این کلمات در ادبیات قدیم فارسی: حافظ: دلبر بشد و دلشدگان را خبر نکرد (بشد به معنی برفت)---------- سعدی: بشدی و دل ببردی، به دست غم سپردی (بشدی به معنی برفتی)

۲. از نظر ساختار دستوری: در این گویش، ساختارهای دستوری ای یافت می‌شود که با زبان فارسی رایج کاملاً متفاوت است. یکی از این ساختارها شناسه فعل است. در زبان رایج فارسی، شناسه هر شخص بعد از بن ماضی یا بن مضارع آن فعل به کار می‌رود. برای مثال برای فعل "گفتن"، در ضمیر اول شخص شناسه " َم" بعد از بن ماضی "گفت" به کار می‌رود و می‌شود" گفتم". ولی در این گویش شناسه هر شخص قبل از بن مضارع یا بن ماضی آن فعل به کار می‌رود. مثال:
گفتم ← " َم گو" /am gow/ (ُم + گو)
گفتی ← " ُت گو" /ot gow/ (ُت + گو)
گفت ← " ُش گو" /osh gow/ (ُش + گو)
من به او گفتم ← " مش گو" /mash gow/ (م + َش + گو)

چند مثال و لغت از این گویش

اردکانی	فارسی	تلفظ
مِشاتم	می‌توانم	Mishatom
مِشاتت	می‌توانی	Mishatot
مشاتش	می‌تواند	Mishatosh
مومیشا	می‌توانیم	MooMisha
تومیشا	می‌توانید	TooMisha
شومیشا	می‌توانند	ShooMisha
مسکا	می‌خواهم	Meska
تسکا	می‌خواهی	Teska
شسکا	می‌خواهد	Sheska
موسکا	می‌خواهیم	Moueska
توسکا	می‌خواهید	Toueska
شوسکا	می‌خواهند	Shoueska
اوسو	بگیر	Osoo
سیل	نگاه کردن	Seil
چارخ	کفش	Charokh
گرده	نان	Gerda
جمَه	لباس	Jema
دفت	دختر	doft
پس	پسر	pos
کَتَک	صندوقچه بزرگ	katak
سووَ	نردبان	sova
هُنِه	قرار بده	honeh
نَسِه	قرار نده	nase
رَ	رفت	Ra