گرازماهی

گُرازماهی یا خوُک‌ماهی یا دُخَس یا پُرپوز (به انگلیسی: Porpoise) گونه‌ای از آب‌بازسانان است اما همچون نهنگ‌ها، سنگین و درشت نیست و در نهایت به طولی معادل یک و نیم متر و وزنی بیش از ۴۰ کیلوگرم می‌رسد. گرازماهی‌ها از گونه‌های باهوش نهنگ‌ها مانند دلفین به‌شمار می‌آیند. معمولاً در رنگهای خاکستری روشن و تیره وجود دارند. ماهی‌های کوچک و سخت‌پوستان عمده غذای آنها را تشکیل میدهند. از دیدگاه پراکنش جهانی به تعداد کم در خلیج فارس یافت می‌شوند اما در کرانه‌های کره و پاکستان و اقیانوس هند به‌شمار بیشتری وجود دارند.

گرازماهی محدودهٔ زمانی: میوسن میانه[۱] تا امروزه
گرازماهی بندر[۲] در دانمارک
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
راسته:	آب‌بازسانان[۳]
زیرراسته:	آب‌بازسانان دندان‌دار[۴]
تیره:	گرازماهیان[۵] گری، ۱۸۲۵
سرده‌ها
گرازماهی بی‌باله (Neophocaena) گرازماهی بندر (Phocoena) گرازماهی‌وارها (Phocoenoides)

درباره نام

نام درست این جانور در گذشته «خوک‌ماهی» یا «دخس» یا «خوک دریایی» یا «خوک آبی» بوده است^[۶]. این نام ترجمه‌ای از عربی «خِنزیرُالبَحْر» (واژگانی: خوک دریایی) بوده که در هندی بدان «سونس» (هندی: सूंस-sūns) می‌گویند چنانچه در فرهنگ منتهی الارب آن را «سوس» ضبط کرده است. واژه «دُخَس» یا «تُخَس» عربی بوده^[۷] و «دُخَّش» صورت تحریف یافته آن است^[۸]. واژه «دخس» یا «تخس» در عربی برگرفته از واژه عبری باستان «تَحَش» (عبری: táḥash-תַּחַשׁ‎‎) به معنای «پستاندار دریایی» و «گاو دریایی» بوده که در عهد عتیق از آن یاد شده است^[۹].

در دیگر زبان‌های ایرانی، این جانور را «گراز» یا «خوک» دریایی می‌دانند. برای نمونه در پشتو آن را «څوڅ» (cuc) یا «دریابی خوګ» (daryābí xug) می‌گویند^[۱۰]. در کردی سورانی آن را «به رازی ده ریا(بَرازِ دَریا)» (barāz-ī daryā) می‌خوانند که ترجمه‌ای از فارسی است^[۱۱].

واژه انگلیسی porpoise برگرفته از porpeys یا purpeys از انگلیسی میانه که از آنگلو-نورمن porpeis یا purpeis است. این واژه وامواژه‌ای از فرانسوی کهن pourpois یا porpois یا pourpais یا porpeis بوده که از لاتین عامیانه فرضی porcopiscis* به معنای لغوی «خوک‌ماهی» است و از دو واژه porcus (خوک) و piscis (ماهی) ساخته شده است^[۱۲]. امروزه در زبان‌های لاتین‌تبار این واژه لاتین عامیانه فرضی به دیسه‌های pesce porco در ایتالیایی و peixe porco در پرتغالی بازتاب یافته است. در زبان لاتین ادبی، به این جانور، porcus marinus گفته می‌شده که مترادف لاتین عامیانه است. در گذشته و امروزه در بسیاری از زبان‌ها ترجمه گزاره «خوک‌ماهی» یا «خوک‌وال» یا «دریا خوک» روایی بالایی داشته و دارد؛ چنانچه در آلمانی بدان Schweinswal به معنای «خوک‌وال» ^[۱۳]، در انگلیسی کهن بدان mereswin به معنای «دریاخوک»^[۱۴]، و در انگلیسی امروز (ندرتاً و ادبی) mereswine با همان معنا^[۱۵]؛ در آلمانی بالنده کهن meriswīn (> در آلمانی امروزی Meerschwein و Meerschweinchen )،در ساکسونی کهن فرضی meriswin* (> در ساکسونی نو Meerswien و Meerswientje) در نروژی کهن marsvín (> در دانمارکی marsvin ، سوئدی marsvin ، نروژی نو marsvin ، فاروئی marsvín ، ایسلندی marsvín) نمایان شده است^[۱۶].

گرازماهی بندر (فوسینا فوسینا).

پانویس

1. Middle Miocene
2. Phocoena phocoena
3. Cetacea
4. Odontoceti
5. Phocoenidae
6. علی اکبر دهخدا. «سرواژه «خوک‌ماهی»». پارسی ویکی.^{[پیوند مرده]}
7. علی اکبر دهخدا. «سرواژه «دخس»». پارسی ویکی.^{[پیوند مرده]}
8. علی اکبر دهخدا. «سرواژه «دخش»». پارسی ویکی.^{[پیوند مرده]}
9. «سرواژه «دخس»». ویکی‌واژه انگلیسی.
10. «سرواژه «څوڅ»». قاموسونه (فرهنگ برخط پشتو). بایگانی‌شده از اصلی در ۷ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۹.
11. فرهنگ آزادی (انگلیسی- کردی سورانی) (به انگلیسی - کردی). به کوشش رشید کاراداقی.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
12. «سرواژه «porpoise»». ویکی‌واژه انگلیسی.
13. «سرواژه «Schweinswal»». ویکی‌واژه انگلیسی.
14. «سرواژه «mereswin»». ویکی‌واژه انگلیسی.
15. «سرواژه «mereswine»». ویکی‌واژه انگلیسی.
16. ویکی‌واژه انگلیسی. «سرواژه بازساخت: «mariswīną»».

منابع

• "منبع جعبه‌زیست" (به انگلیسی). ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 21 November 2008.