گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران

مقالهٔ اصلی: خیزش ۱۴۰۱ ایران

گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران به‌صورت جزءبه‌جزء حوادثی را روایت می‌کند که از ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ در پی کشته شدن مهسا امینی در ساختمان پلیس امنیت اخلاقی آغاز شد. این حوادث از شهرهای تهران و سقز (زادگاه مهسا امینی) شروع شد و توسط ایرانیان ساکن شهرهای مختلف ایران و جهان ادامه داشت. از معروف‌ترین شعارهای این قیام شعار «زن، زندگی، آزادی» است.

خیزش ۱۴۰۱ ایران
بخشی از کنار گذاشتن حجاب در ایران و پیامدهای کشته‌شدن مهسا امینی
از بالا به پایین: جوانان معترض در بلوار کشاورز - تجمع حمایتی معترضان ایرانی در ملبورن - تجمع اعتراضی دانشجویان دانشگاه امیرکبیر
تاریخ	از ۲۵ شهریور ۱۴۰۱[۱] به‌مدت چند ماه[۲]
موقعیت	ایران
علت(ها)	کشته‌شدن مهسا امینی
اهداف	براندازی نظام جمهوری اسلامی
روش‌ها	تظاهرات خیابانی تجمع (آیین‌های هفتم و چهلم کشته‌شدگان، تجمعات صنفی) دفاع و درگیری با مأموران امنیتی تحصن شعارنویسی و شعارهای شبانه برداشتن حجاب اجباری (روسری‌سوزان، گیسوبران) عمامه‌پرانی حمله هکری اعتصاب تحریم خرید
طرف‌های مدنی درگیر
مخالفان نظام جمهوری اسلامی نظام جمهوری اسلامی قوه مجریه وزارت کشور وزارت اطلاعات وزارت ارتباطات قوه قضائیه نیروهای مسلح ایران فراجا یگان‌های ویژه سازمان اطلاعات فراجا پلیس امنیت عمومی سپاه پاسداران سازمان اطلاعات سپاه قرارگاه ثارالله شبه‌نظامیان بسیج لباس‌شخصی‌ها[۳] پیشمرگان کرد مسلمان[۴] پشتیبانی خارجی: روسیه[۵] نیروی‌های نیابتی: حزب‌الله لبنان نخسا[۶]
شخصیت‌های پیشرو
مردمی، خودجوش و بدون ساختار رهبری سید علی خامنه‌ای و دیگر مقامات نظام جمهوری اسلامی
تلفات و کشته‌ها
کشته‌شدگان: دست‌کم ۵۱۱ تن (گزارش بی‌بی‌سی)،[۷] دست‌کم ۵۲۹ نفر (هرانا)،[۸] ۵۳۷ تن (صدای آمریکا)،[۹] دست‌کم ۵۷۰ تن (رادیو فردا)[۱۰][۱۱] دست‌کم ۶۳۲ نفر (کانون حقوق بشر ایران)،[۱۲] بیش از ۱٫۵۰۰ تن (طبق بولتن محرمانه سپاه)[۱۳] از جمله، ۷۱ کودک و نوجوان[۱۴] (غیر از اعدام‌شدگان) کشته‌شده بر اثر شکنجه یا نرسیدن دارو: دست‌کم ۱۵ تن[۱۵] در خطر اعدام: دست‌کم ۱۰۹ تن[۱۶] زخمی‌شدگان: در کردستان، بیش از ۸٫۰۰۰ هزار نفر[۱۷] (آمار سایر نقاط در دسترس نیست) بازداشت‌شدگان: دست‌کم ۱۹٫۷۰۰ تن (هرانا)،[۱۸] دست‌کم ۲۲٫۰۰۰ تن (قوه قضاییه)،[۱۹] دست‌کم ۶۰٫۰۰۰ تن (صدای آمریکا)[۲۰] کشته‌شدگان: ۶۸ نفر (هرانا)،[۲۱] بیش از ۹۰ نفر (ایرنا)[۲۲] زخمی‌شدگان: بیش از ۲٫۰۰۰ نفر[۲۳]

این قیام نخستین‌بار پس از انتشار خبر کشته‌شدن مهسا امینی در ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۲) در حوالی میدان آرژانتین تهران (در نزدیکی بیمارستان کسری) آغاز شد که منجر به بازداشت چندتن از معترضان شد.^[۲۴] سپس در روز بعد ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ (۱۸ سپتامبر ۲۰۲۲)، اعتراضات در سقز ادامه پیدا کرد و از آن پس بود که شهرهای دیگر از تمامی استان‌ها به این قیام پیوستند و واکنش‌های بسیاری در سطح ایران و جهان ایجاد شد.^[۲۵]

شهریور

مقالهٔ اصلی: گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران (شهریور و مهر)

کشته‌شدگان سرشناس شهریور

• ۲۹ شهریور:
  • نیکا شاکرمی
  • مینو مجیدی
  • میلاد زارع
• ۳۰ شهریور:
  • حدیث نجفی
  • سارینا اسماعیل‌زاده
  • محمدرضا سروری
  • محمدحسن ترکمان
  • حنانه کیا
  • غزاله چلابی
  • ساسان قربانی
  • ابوالفضل مهدی پور روشن
• ۳۱ شهریور
  • شیرین علیزاده
  • مهسا موگویی

مهر

مقالهٔ اصلی: گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران (مهر)

تظاهرات عظیم برلین ۳۰ مهرماه

در سومین روز مهرماه سی‌ان‌ان مقاله‌ای دربارهٔ اعتراضات ایرانیان منتشر کرد که در بخشی از آن نوشته شده: «در این اعتراضات، نسل جوانی از ایرانیان علیه دهه‌ها سرکوب در خیابان‌ها قیام می‌کنند و مسلماً جسورتر از همیشه هستند.»^[۲۶][۲۷]

• ۷ مهرماه

۸۰۰ نفر از نویسندگان و فعالان حوزه ادبیات و رشته‌های مختلف کودکان و نوجوانان، طی بیانیه‌ای دربارهٔ تداوم نقض گستردهٔ حقوق کودکان در ایران هشدار دارند. درمیان این ۸۰۰ نفر، چهره‌های سرشناسی مانند مصطفی رحماندوست، مرضیه برومند و افسانه شعبانژاد دیده می‌شود و در بیانیهٔ خود گفته‌اند «براساس مفاد پیمان‌نامهٔ جهانی حقوق کودک و همین‌طور قانون حمایت از اطفال و نوجوانانِ ایران، پاسخ هیچ معترضی، به ویژه معترض نوجوان گلوله و جای او در زندان نیست. ما مجدانه خواستار آزادی فوری نوجوانان بازداشت‌شده و پایان‌دادن به سرکوب خونینِ معترضان هستیم».^[۲۸]

• ۸ مهر

مقالهٔ اصلی: جمعه خونین زاهدان

در این درگیری بر پایه آمار شورای تأمین سیستان و بلوچستان ۳۵ نفر کشته شدند، اما فعالان بلوچ حدود ۱۰۰ نفر از قربانیان را شناسایی کرده‌اند.^[۲۹]

• ۱۰ مهر

مقالهٔ اصلی: حمله به دانشگاه صنعتی شریف

• ۱۱ مهر

به گزارش نت‌بلاکس در ۱۱ مهر یکی از شدیدترین قطعی‌های اینترنت در سراسر ایران اعمال شد و ارتباطات خارجی از طریق اینترنت در بسیاری از مناطق به‌طور کامل قطع شد.^[۳۰]

• ۲۰ مهر

مقالهٔ اصلی: حمله به دبیرستان شاهد اردبیل

• ۲۳ مهر

مقالهٔ اصلی: آتش‌سوزی زندان اوین

• ۳۰ مهر

مقالهٔ اصلی: تجمع اعتراضی ایرانیان در برلین

در روز ۳۰ مهرماه برابر با ۲۲ اکتبر، به دنبال فراخوان بزرگی توسط انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پی‌اس ۷۵۲، ایرانیان از سراسر اروپا و خارج از اروپا در تظاهرات عظیم ۸۰ تا ۱۰۰ هزار نفری در مرکز شهر برلین شرکت کردند.^{[۳۱][۳۲][۳۳]}

کشته‌شدگان سرشناس مهر

• ۱۰ مهر: خدانور لجه‌ای
• ۱۳مهر: نیما شفیق‌دوست
• ۱۷ مهر: یحیی رحیمی
• ۲۰ مهر:
  • اسرا پناهی
  • نگین عبدالملکی
• ۳۰ مهر: آرنیکا قائم مقامی

آبان

مقالهٔ اصلی: گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران (آبان)

• ۲ آبان

مقالهٔ اصلی: حمله به هنرستان صدر تهران

• ۴ آبان

مقالهٔ اصلی: مراسم چهلم مهسا امینی

• ۱۲ آبان

مقالهٔ اصلی: درگیری‌های ۱۴۰۱ کرج

• ۱۳ آبان

مقالهٔ اصلی: جمعه خونین خاش

• ۲۴ آبان

مقاله‌های اصلی: اعتصابات سراسری آبان ۱۴۰۱ ایران و سومین سالگرد آبان خونین

• ۲۵ آبان

مقالهٔ اصلی: حمله به بازار ایذه

• از ۲۸ آبان

مقالهٔ اصلی: کشتار در مناطق کردنشین توسط جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۱)

کشته‌شدگان سرشناس آبان

• ۱ آبان: مونا نقیب
• ۳ آبان: مائده جوانفر
• ۴ آبان: پریسا بهمنی
• ۵ آبان:
  • مهرشاد شهیدی
  • فرشته احمدی
• ۸ آبان: کومار درافتاده
• ۹ آبان: نسیم صدقی
• ۱۲ آبان:
  • عرفان زمانی
  • نیما نوری
  • مهدی حضرتی
• ۱۳ آبان:
  • محمدرضا فردوسی
  • نسرین قادری
• ۲۵ آبان:
  • کیان پیرفلک
• ۲۷ آبان:
  • حمیدرضا روحی

آذر

مقالهٔ اصلی: گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران (آذر)

کشته‌شدگان سرشناس آذر

• ۷ آذر:
  • عرشیا امام قلی‌زاده
• ۸ آذر:
  • مهران سماک
• ۱۷ آذر:
  • محسن شکاری

• ۲۱ آذر:
  • مجیدرضا رهنورد
  • ۲۲ آذر:
  • آیدا رستمی

دی

مقالهٔ اصلی: گاه‌شمار خیزش ۱۴۰۱ ایران (دی)

• ۳ دی
  • اعتصاب کارکنان ثبت اسناد و کاله تهران سوم دی ماه و در صدمین روز خیزش سراسری، مردم در مشهد، کرج و چند محله در تهران تجمع کردند و علیه خامنه‌ای و جمهوری اسلامی شعار دادند^[۳۴][۳۵]
• ۵ دی
  • محمد مرادی دانشجوی ایرانی ساکن فرانسه در اعتراض به سرکوب خشونت‌بار معترضان در ایران خودکشی کرد او در دو ویدیو به زبان فرانسوی و فارسی اعلام کرد که هدف او بیش از هر چیزی جلب توجه افکار عمومی کشورهای غربی، به سرکوب مردم در ایران است.^[۳۶]
• ۱۷ دی
  • صبح شنبه ۱۷ دی جمهوری اسلامی، محمدمهدی کرمی و سید محمد حسینی را مانند دو معترض قبلی بعد از اذان صبح اعدام کرد.^[۳۷]
• ۳۰ دی
  • مأموران امنیتی جمهوری اسلامی در مراسم چهلم آیدا رستمی، پزشک کشته‌شده در گرگان به مردم حاضر در گورستان حمله کردند.^[۳۸] نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی پس از ضرب و جرح برادر آیدا رستمی و گروهی دیگر از مردم، آن‌ها را هم بازداشت کرده و با دو مینی‌بوس با خود بردند.^[۳۹] آیدا رستمی اهل تهران، پزشک مردم دوستی بود که در حین امداد رسانی به مجروحان در خانه‌اش شناسایی و ربوده شد. متعاقباً در روز ۲۱ آذرماه ۱۴۰۱، در زیر شکنجه کشته شد.^[۳۹]

جستارهای وابسته

• روزشمار اعتراضات به انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۸۸)
• روزشمار اعتراضات ۱۳۹۸ ایران

منابع

1. «ادامه اعتراضات در ایران؛ مأموران به تجمع اعتراضی دانشگاه کردستان حمله کردند». بخش فارسی صدای آمریکا.
2. «شش ماه تلاش برای سرنگونی حکومت ایران؛ آیا جدال به پایان رسید؟». BBC NEWS فارسی.
3. «نقش لباس‌شخصی‌ها در اعتراضات؛ از سال ۷۶ تا امروز». آفتاب‌نیوز. ۲۳ مهر ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱۲ آذر ۱۴۰۲.
4. صادق امامی (۳۰ آبان ۱۴۰۱). «پیشمرگ‌های مسلمان کُرد علیه تجزیه‌طلبان». فرهیختگان (۳۷۳۹). دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۴۰۱.
5. «آمریکا: از همکاری روسیه و ایران در سرکوب معترضان نگرانیم». voanews.
6. «ریزش و کمبود نیروی سرکوبگر، جمهوری اسلامی را مجبور به استفاده از مزدوران نیابتی و خارجی کرده است!». کیهان لندن. ۲۰۲۲-۱۰-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۲۲.
7. «نیکا شاکرمی؛ تعرض جنسی و جزئیات قتل دختر معترض در سند محرمانه نیروهای امنیتی ایران». BBC News فارسی. ۲۰۲۴-۰۴-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۰۸.
8. «زن، زندگی، آزادی؛ گزارش تفصیلی از ۸۲ روز اعتراض در سراسر ایران - خبرگزاری هرانا». دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۴.
9. «ثبت هویت ۵۳۷ تن از کشته‌شدگان اعتراضات؛ ۱۰۵ معترض در خطر اعدام». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۰۶.
10. «فرماندهان سپاه: سرکوب باید تشدید شود؛ مقامات هم فکر کردند «کار نظام تمام» است». رادیو فردا. ۲۰۲۳-۰۷-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۳۰.
11. «اذعان حسین سلامی به «سازماندهی و استفاده از بازنشستگان سپاه پاسداران» در سرکوب اعتراضات». رادیو فردا. ۲۰۲۳-۰۹-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۳۰.
12. «اسامی و مشخصات ۶۶۲ شهید راه آزادی در اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ – تکمیل می‌شود». کانون حقوق بشر ایران. ۲۵ اسفند ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۴.
13. «بولتَن محرمانه فارس: آمار کشته‌شدگان اعتراضات کنونی از آبان ۹۸ بسیار بیشتر است». رادیو فردا. ۱۰ آذر ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۴.
14. «صدور حکم ۱۰ سال زندان و ۷۴ ضربه شلاق برای یک مستندساز». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۱۸.
15. «گزارش تحقیقی: دست‌کم ۱۵ معترض در بازداشت کشته شده‌اند؛ فشار و «شکنجه» برای گرفتن اعتراف». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۰۵.
16. «هشدار نهاد حقوق بشری: ۱۰۹ معترض ایرانی در خطر اعدام هستند». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۱۰.
17. «گزارش شماره ۱۱ هه‌نگاو از اعتراضات درشهرهای کُردستان، ۱۲۲ کشته و بیش از ۸ هزار مجروح». Hengaw (به کردی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۰.
18. «زن، زندگی، آزادی؛ گزارش تفصیلی از ۸۲ روز اعتراض در سراسر ایران - خبرگزاری هرانا». دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۴.
19. «رئیس قوه قضاییه بازداشت دستکم ۲۲ هزار نفر در جریان اعتراضات را تأیید کرد». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۲۴.
20. شیوا محبوبی: حداقل ۶۰ هزار نفر تا کنون در کل ایران دستگیر شده‌اند, retrieved 2022-11-29
21. «زن، زندگی، آزادی؛ گزارش تفصیلی از ۸۲ روز اعتراض در سراسر ایران - خبرگزاری هرانا». دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۲۰.
22. «دادستان کل کشور: بیش از ۹۰ نیروی انتظامی و بسیج در فتنه اخیر شهید شدند». ایرنا. ۱۹ بهمن ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۴۰۱.
23. «اعلام آمار رسمی تعداد مجروحان و شهدای پلیس در ناآرامی‌های اخیر». انصاف‌نیوز.
24. «تجمع در مقابل بیمارستان محل درگذشت مهسا امینی و بازداشت تعدادی از معترضان با برخورد خشن». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
25. «اعتراضات گسترده در ایران و واکنش‌های بین‌المللی در پی قتل حکومتی مهسا امینی؛ قطع اینترنت و سرکوب مسلحانهٔ مردم!». کیهان لندن. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۷.
26. «سی‌ان‌ان: اعتراضات امسال ایران «بی‌سابقه» است». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۷.
27. Roth, Artemis Moshtaghian,Jomana Karadsheh,Caitlin Hu,Kathleen Magramo,Sahar Akbarzai,Richard (2022-09-24). "Young Iranians are rising up against decades of repression -- arguably bolder than ever". CNN (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-07.
28. «اعتراضات سراسری در ایران؛ استفاده نیروهای امنیتی از آمبولانس به جای خودرو نظامی». BBC News فارسی. ۲۰۲۲-۱۰-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۱۶.‏
29. «تظاهرات مردم بلوچ بار دیگر به خون کشیده شد». رادیو زمانه. ۱۳ آبان ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۲۲.
30. «ادامه اعتراضات در ایران؛ از خیابان و پشت‌بام تا دانشگاه‌ها و مدارس معترضان مرگ بر دیکتاتور می‌گویند». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۶.
31. "اجتماع عظیم ایرانیان اروپا در برلین". tagesschau (به آلمانی). 2022-22-22. Retrieved 2022-10-23. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ= (help)
32. «فریاد زن زندگی آزادی ۱۰۰ هزار ایرانی در برلین». dw. ۲۰۲۲-۱۰-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۳.
33. "Rund 80.000 Menschen solidarisieren sich mit den Protesten im Iran". www.rbb24.de (به آلمانی). Retrieved 2022-10-22.
34. اعتراض با شعار مرگ بر خامنه‌ای در تهران، مشهد و کرج و چند شهر دیگر | ir.voanews.com صدای آمریکا
35. صد روز اعتراضات سراسری در ایران؛ تجمع‌های تازه در شهرهای مختلف | bbc.com/persian بی‌بی‌سی فارسی
36. «خودکشی یک ایرانی ساکن فرانسه برای جلب توجه جهانی به سرکوب اعتراض‌ها در ایران». رادیو فردا.
37. «قوه قضاییه از اجرای حکم اعدام محمد مهدی کرمی و سیدمحمد حسینی، معترضان زندانی خبر داد». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۰۷.
38. «جلوگیری از برگزاری چهلم مجیدرضا رهنورد، یورش سرکوبگران به مراسم چهلم آیدا رستمی». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۳-۰۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۲۲.
39. «ضرب و شتم و بازداشت مردم شرکت کننده در چهلم آیدا رستمی/ و ممانعت از برگزاری مراسم چهلم مجیدرضا رهنورد - کانون حقوق بشر ایران». ۱۴۰۱-۱۰-۳۰\GMT+۰۱۰۰۲۰:۳۳:۰۳+۰۱:۰۰. دریافت‌شده در 2023-01-22. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)