مومو (ایزد)

مومو (خط میخی: 𒀭𒈬𒌝𒈬، ^dmu-um-mu؛^[2] به صورت لوگوگرام 𒀭𒌣، ^dDÉ^[3]) خدایی بین‌النهرینی بود. چنین فرض می‌شود که که نام او از کلمه اکدی mummu، «نیروی آفریننده» گرفته شده است. مومو علاوه بر کارکرد به عنوان یک تئونیم، لقبِ خدایان متعدد دیگر نیز بوده است که نقش مربوطهٔ آنها را در جایگاه خالق برجسته می‌کند. متن‌های آیینی نشان می‌دهد که مومو به عنوان یک شخصیت غیرفعال، مشابه خداییانی مانند انمشارا یا کینگو تلقی می‌شد.

مومو
سوکالِ آپسو، نیروی آفرینندهٔ انسان‌انگاری‌شده
جانوران	احتمالا گوسفند وحشی[1]
والدین	آپسو و تیامات (بنا بر اودموس رودسی)

مومو بیشتر از طریق شعر حماسی انوما الیش شناخته می‌شود و در آنجا او به عنوان خدمتکار آپسو (به طور غیرمعمول به عنوان یک خدایی جان‌بخشی‌شده و نه حجم فراطبیعیِ آب در نظر گرفته می‌شود) است که در کنار اربابش از ائا شکست می‌خورند. گواهی‌های خارج از انوما الیش نیز شناخته شده است، اگرچه نسبتاً غیر معمول هستند. اشارهٔ متأخر به مومو در قسمتی از آثار اودموس رودسی که توسط داماسکیوس حفظ شده، شناسایی شده است.

اساطیر

انوما الیش

مومو در انوما الیش ظاهر می‌شود، اگرچه نقش او در این تصنیف کم اهمیت است.^[4] او به عنوان وزیر (سوکال) آپسو معرفی شده است.^[5] او در جلسه‌ای بین سَرورش و تیامات شرکت می‌کند و بعداً به او توصیه می‌کند که خدایان جوانی را که خواب او را مختل می‌کنند، نابود کند.^[6] سلنا ویزنوم پیشنهاد می‌کند که این صحنه نشان می‌دهد که آپسو حاکم بدی است و از خود خِرد ندارد، در عوض باید بر مومو تکیه کند، برخلاف مردوک قهرمان حماسه که خِرد او ذاتی توصیف می‌شود.^[7]

پس از اینکه ائا آپسو را شکست می‌دهد، او همچنین کنترل مومو را به دست می‌گیرد.^[8] متعاقباً مومو چنین توصیف می‌شود که توسط ائا با طنابِ هدایت (ṣerretu) نگه داشته شده است، استعاره‌ای رایج که به کنترلِ شخص دیگری اشاره دارد.^[9] با این حال، این امکان نیز وجود دارد که منظور از طنابِ هدایت تحت‌اللفظی باشد، زیرا پیشنهاد شده است که مومو به عنوان یک گوسفند وحشی و نه یک شخصیت انسان‌انگاری‌شده تصور می‌شد.^[1] ائا سپس مومو را در سکونتگاه خود زندانی می‌کند.^[10] چنین فرض می‌شود که این قسمت یک توضیح سبب‌شناسی برای ارتباط اثبات‌شدهٔ ائا با خِرد و مهارت است.^[4] معلوم نیست که آیا یک افسانهٔ مستقل مربوط به ائا و مومو قبلاً در گردش بوده است یا خیر.^[1]

مومو (mummu) علاوه بر یک شخصیت جداگانه، به عنوان لقب تیامات در انوما الیش نیز به کار رفته است.^[4] ممکن است که این امر تحت تأثیر شباهت آوایی به کلمه ummu، «مادر» بوده باشد، زیرا متن مربوطه او را به‌عنوان «پدیدآورندهٔ همه آنها» (mu’allidat gimrīšun) توصیف می‌کند.^[11] در ترجمه‌های اولیه که اکنون منسوخ شده‌اند، به اشتباه تصور می‌شد که مومو در کنار تیامات ذکر شده است.^[4]

مومو همچنین سی و چهارمین نامی است که در بخش پایانی تصنیف به مردوک اعطا شده است.^[12] او در قسمت مربوطه به عنوان خالق آسمان و زمین معرفی شده که بازتاب معنای لقب او است.^[13] این احتمال وجود دارد که نام بعدیِ ذکرشده، Zulummu، بر اساس شباهت آوایی انتخاب شده باشد.^[14]

پانویس

1. Lambert 2013, p. 221.
2. Krebernik 1997, p. 415.
3. Lambert 2013, p. 218.
4. Lambert 2013, p. 219.
5. Lambert 2013, p. 51.
6. Lambert 2013, p. 53.
7. Wisnom 2020, p. 116.
8. Lambert 2013, p. 55.
9. Wisnom 2020, pp. 188-189.
10. Baragli & Gabbay 2023, p. 80.
11. Rubio 2013, p. 5.
12. Lambert 2013, p. 129.
13. Frahm 2013, p. 111.
14. Frahm 2013, p. 106.

منابع

• Baragli, Beatrice; Gabbay, Uri (2023). "The Ritual for Opening a Canal from Nineveh". Iraq. 85: 73–84. doi:10.1017/irq.2024.3. ISSN 0021-0889.
• Bartash, Vitali (2010). "Puhru: Assembly as a Political Institution in Enuma eliš". Proceedings of the 53e Rencontre Assyriologique Internationale. Penn State University Press. pp. 1079–1109. doi:10.1515/9781575066394-049. ISBN 978-1-57506-639-4.
• Böhl, Franz M. Th. (1916). "Mummu = Logos?". Orientalistische Literaturzeitung. 19 (1–6). doi:10.1524/olzg.1916.19.16.141. ISSN 2196-6877.
• Frahm, Eckart (2013). "Creation and the Divine Spirit in Babel and Bible: Reflections on mummu in Enūma eliš I 4 and rûaḥ in Genesis 1:2". Literature as Politics, Politics as Literature. Penn State University Press. pp. 97–116. doi:10.1515/9781575068671-008. ISBN 978-1-57506-867-1.
• Heidel, Alexander (1948). "The Meaning of Mummu in Akkadian Literature". Journal of Near Eastern Studies. University of Chicago Press. 7 (2): 98–105. ISSN 0022-2968. JSTOR 542674. Retrieved 2024-08-30.
• Krebernik, Manfred (1997), "Mum(m)u", Reallexikon der Assyriologie (به آلمانی), vol. 8, retrieved 2024-08-28
• Lambert, Wilfred G. (2013). Babylonian creation myths. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-861-9. OCLC 861537250.
• Oshima, Takayoshi (2014). ""Let Us Sleep!": The Motif of Disturbing Resting Deities in Cuneiform Texts". Studia Mesopotamica. Jahrbuch für altorientalische Geschichte und Kultur. Ugarit Verlag. ISBN 978-3-86835-076-0.
• Rubio, Gonzalo (2013). "Time before Time: Primeval Narratives in Early Mesopotamian Literature". Time and History in the Ancient Near East. Penn State University Press. pp. 3–18. doi:10.1515/9781575068565-003. ISBN 9781575068565.
• Sperling, S. David (1981). "A šu-íl-lá to Ištar (Ebeling, Handerhebung 60)". Die Welt des Orients. Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG). 12: 8–20. ISSN 0043-2547. JSTOR 25683002. Retrieved 2024-08-30.
• Wiggermann, Frans A. M. (2011). "The Mesopotamian Pandemonium. A Provisional Census". Studi e materiali di storia delle religioni. 77 (2): 298–322.
• Wisnom, Selena (2020). Weapons of words. Intertextual competition in Babylonian poetry: a study of Anzū, Enūma eliš, and Erra and Išum. Leiden. ISBN 978-90-04-41297-2. OCLC 1120783834.

• ساندرز، شعرهای بهشت ودوزخ از میان رودان باستان. هارموندزورث: پنگوئن، ۱۹۷۱