پس‌مغز

پَس‌مغز^[۱] (rhombencephalon) بخشی از مغز است که از بخش پسین سه حفرهٔ اولیهٔ لوله عصبی رویانی تکوین یافته‌است. پس‌مغز یا رومبنسفالون (به انگلیسی: Rhombencephalon) بخشی است که حدود آن براساس مراحل تکوین دستگاه عصبی مرکزی در مهره‌داران تعیین می‌گردد. این بخش شامل بصل النخاع، پل مغز و مخچه است. این قسمت‌ها به همراه هم از فرآیندهای حیاتی بدن پشتیبانی می‌کنند.^[۲]

پس‌مغز
.
شناسه‌ها
MeSH	D012249
نورونیمز	540
شناسه نورولکس	birnlex_942
TA98	A14.1.03.002
FMA	67687

اصطلاح پس‌مغز از توصیفات برای دسته‌بندی‌های تکوینی بخشی از دستگاه عصبی مرکزی مهره‌داران است و شامل پیاز مغز، پل مغز، و مخچه می‌شود.

قسمت‌های پس‌مغز

پس‌مغز از پایین به بالا به ترتیب شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:^[۳][۴]

پیاز طناب-نخاعی یا بصل الطناب نخاعی

بصل اطناب نخاعی، مخروطی شکل بوده و در بالای طناب نخاعی، زیر پل مغزی و جلوی مخچه قرار دارد (بصل الطناب نخاعی، رابط بین طناب نخاعی و پل مغزی می‌باشد). در اطراف شکاف میانی واقع در سطح قدامی بصل الطناب نخاعی، برآمدگی‌هایی به نام هرم یا پیرامید دیده می‌شود. در پشت هر پیرامید، اولیو قرار دارد (اولیو، برآمدگی بیضی شکلی می‌باشد که به وسیلهٔ هسته‌های زیتونی تشکیل می‌شود). در خلف اولیو، پایک‌های تحتانی مخچه قرار گرفته‌است که رابط بین بصل الطناب نخاعی و مخچه می‌باشند. از شیار بین اولیوو پیرامید، عصب زوج دوازده (XII) خارج می‌شود. از شیار بین اولیوو پایک‌های تحتانی مخچه نیز اعصاب زوج نه (IX), ده (X) و یازده (XI) خارج می‌شوند. از شیار بین بصل الطناب نخاعی و پل مغزی نیز اعصاب زوج شش (VI), هفت (VII) و هشت (VIII) خارج می‌شوند. وظیفه بصل الطناب نخاعی، برقراری رابطه بین قسمت‌های بالا و پایین دستگاه عصبی مرکزی و همچنین یکی از مراکز مهم رفلکسی بدن می‌باشد. مراکز کنترل‌کننده تنفس، قلب و عروق، بلع، سرفه و استفراغ در بصل الطناب نخاعی قرار دارند.

پل مغزی

پل مغزی یا پونز در جلوی مخچه، بالای بصل الطناب نخاعی و زیر مغز میانی قرار گرفته‌است. در سطح قدامی پونز، شیاری برای عبور شریان قاعدهٔ مغز قرار دارد؛ سطح خلفی پونز به همراه سطح خلفی بصل الطناب نخاعی، کف بطن چهارم را تشکیل می‌دهند. پونز، دارای رشته‌های عصبی می‌باشد که دو نیمهٔ مخچه (نیمهٔ راست و چپ) را به یکدیگر متصل می‌کند. همچنین پونز، توسط الیاف عصبی صعودی و نزولی، قسمت‌هایی از قبیل مغز قدامی، مغز میانی و طناب نخاعی را به هم وصل می‌کند.

مخچه

مخچه، در خلف بصل الطناب نخاعی و پونز و در زیر نیمکره‌های مخ واقع شده و توسط چادرینه یا تنتوریوم مخچه از نیمکره‌های مخ جدا می‌شود (مخچه، در حفرهٔ کرانیال خلفی قرار گرفته‌است). مخچه، از دو نیمکر هٔ راست و چپ تشکیل شده‌است که این دو نیمکره، توسط یک قسمت میانی به نام کرمینه یا ورمیس به یکدیگر متصل شده تشکیل شده‌است. نیمکره‌های مخچه، توسط پایک‌های مخچه‌ای فوقانی، به مغز میانی، توسط پایک‌های مخچه‌ای میانی، به پونز و توسط پایک‌های مخچه‌ای تحتانی، به بصل الطناب نخاعی متصل می‌شوند. مادهٔ خاکستری مخچه، بر خلاف طناب نخاعی، در قسمت سطحی (خارجی) و مادهٔ سفید، در قسمت داخلی قرار دارد؛ مادهٔ خاکستری، به صورت هسته‌های پراکنده‌ای به نام هسته‌های مخچه، در داخل مادهٔ سفید قرار دارند؛ این هسته‌ها شامل: هسته‌های سقفی، لخته‌ای، کروی و دندانه دار می‌باشد (بزرگ‌ترین این هسته‌ها، هستهٔ دندانه دار می‌باشد). به لایه سطحی نیمکره مخچه که حاوی مادهٔ خاکستری می‌باشد، قشر مخچه می‌گویند. قشر مخچه، به صورت چین‌ها و شیارهای ظریفی، به داخل بافت مخچه نفوذ می‌کند. موج‌های عصبی آوران، اطلاعاتی از عضلات، پوست، گوش داخلی و … به مخچه ارسال می‌کنند؛ در نتیجه، مخچه در هماهنگ نمودن فعالیت‌های ارادی عضلات، تنظیم تونوس عضلانی و حفظ تعادل بدن نقش دارد (اگر شخصی نتواند یک خط مستقیم رسم کند یا نتواند با چکش بر روی میخ بکوبد، احتمال آسیب به مخچه وجود دارد؛ همچنین، در اثر آسیب به مخچه، راه رفتن و تکلم مشکل می‌شود).

نگارخانه

• 
• 
• 

منابع

1. مجموعهٔ واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان فارسی تا پایان سال ۱۳۸۹.
2. "Brain atlas - Hindbrain". Lundbeck Institute - Brain explorer. Retrieved 2015-06-08.الگو:Citations Broken
3. Ghysen, Alain (2003). "The origin and evolution of the nervous system". The International Journal of Developmental Biology. 47 (7–8): 555–562. ISSN 0214-6282. PMID 14756331.
4. آناتومی کاربردی بالینی، دکتر سید بهنام الدین جامعی، هادی شمشیربند.

برای مطالعهٔ بیشتر

• Gisele E. Ishak, Jennifer C. Dempsey, Dennis W. W. Shaw, Hannah Tully, Margaret P. Adam, Pedro A. Sanchez-Lara, Ian Glass, Tessa C. Rue, Kathleen J. Millen, William B. Dobyns, Dan Doherty; Rhombencephalosynapsis: a hindbrain malformation associated with incomplete separation of midbrain and forebrain, hydrocephalus, and a broad spectrum of severity, Brain, Volume 135, Issue 5, 1 May 2012, Pages 1370–1386, doi:10.1093/brain/aws065
• Tully, H. M. , Dempsey, J. C. , Ishak, G. E. , Adam, M. P. , Mink, J. W. , Dobyns, W. B. , Gospe, S. M. , Weiss, A. , Phillips, J. O. and Doherty, D. (2013), Persistent figure‐eight and side‐to‐side head shaking is a marker for rhombencephalosynapsis. Mov Disord. , 28: 2019–2023. doi:10.1002/mds.25634
• Poretti, Andrea & Dietrich Alber, Fabienne & Buerki, Sarah & P Toelle, Sandra & Boltshauser, Eugen. (2008). Cognitive outcome in children with rhombencephalosynapsis. European journal of paediatric neurology: EJPN: official journal of the European Paediatric Neurology Society. 13. 28–33. 10.1016/j.ejpn.2008.02.005.
• D Bell, Brian & A Stanko, Heather & L Levine, Ross. (2005). Normal IQ in a 55-year-old with newly diagnosed rhombencephalosynapsis. Archives of clinical neuropsychology: the official journal of the National Academy of Neuropsychologists. 20. 613–21. 10.1016/j.acn.2005.02.003.
• https://www.semanticscholar.org/paper/Isolated-rhomboencephalosynapsis-–-a-rare-anomaly-Paprocka-Jamroz/2fb11431e0c425c66ea3ec433ad4e964ec5ab239