متمم (زبان‌شناسی)

متمم یا مکمل (به انگلیسی: Complement) در دستور زبان یک واژه، گروه یا بند است که برای تکمیل معنای یک عبارت معین بدان نیاز است.^[۱] متمم‌ها همواره بخشی از گزاره هستند و در هر دو نوع جمله گذرا و ناگذر می‌آیند. در فارسی معمولاً همراه با یک حرف اضافه می‌آیند.

متمم‌ها به سه دسته فعلی، اسمی و قیدی تقسیم می‌شوند که تنها متمم فعل جزو اجزای اصلی جمله به‌شمار می‌رود. متمم به معنای تمام کننده فعل نیز می باشد مانند :(با اتوبوس آمدم). با، حرف اضافه است و کلمه ی "اتوبوس" متمم است

متمم فعلی

متمم‌های اجباری فعلی، متمم فعل‌هایی هستند که حرف اضافهٔ اختصاصی دارند و در جمله جزء اصلی جمله به‌شمار می‌آیند. بدون این متمم‌ها هم‌معنی فعل ناقص است و هم جمله نارسا و بی‌معنا است. متمم این فعل‌ها با یکی از پنج حرف اضافه به، از، با، در و بر می‌آید.

راه تشخیص این متمم‌ها تشخیص نوع فعل (ساده و مرکب) و نیاز یا عدم نیاز آن به حروف اضافه اختصاصی است. متمم فعل جزء عناصر اصلی جمله است و آن را نمی‌توان بدون قرینه از جمله حذف کرد. این نوع متمم تنها متممی است که جزو عناصر اصلی به‌شمار می‌رود.

محمدرضا رسولی	از امتحان	می‌ترسد.
نهاد	متمم	فعل

بعضی فعل‌ها به جای مفعول می‌توانند متمم بگیرند:

ماه را	بنگر.
به ماه	بنگر.

متمم اسمی

این متمم‌ها برای گروه همراه خود اجباری و الزامی هستند و نمی‌توان آن‌ها را از جمله حذف کرد (مگر این که گروه همراه آن‌ها نیز حذف شوند و این هم همیشه ممکن نیست). این متمم‌ها جزو عناصر اصلی جمله محسوب نمی‌شوند و به شش دسته اسم، صفت، مسند، صوت، قید و متمم متمم تقسیم می‌شوند.

متمم اسم

بعضی اسم‌ها -در هر نقشی که باشند- به متمم نیاز دارند.

من	ملاقات را	با او	ترتیب می‌دهم.
نهاد	مفعول	متمم اسم	فعل

متمم صفت

همهٔ صفت‌های تفضیلی و بعضی از صفت‌های پسین به متمم احتیاج دارند.

متمم مسند

مسند -که خود از اجزای اصلی جمله است- گاهی به متمم نیاز دارد. متمم‌های مسند گاهی پیش و گاهی پس از مسند در ساختار جمله قرار می‌گیرند.

کاسه	پر	از آب	است.
نهاد	مسند	متمم مسند	فعل

متمم صوت

برخی از صوت‌ها همراه با متمم هستند.

آه	از زندگی
صوت	متمم صوت

متمم قید

همهٔ قیدهای تفضیلی و برخی قیدهای دیگر به متمم احتیاج دارند.

علی	آهسته‌تر	از ما	می‌آید.
نهاد	قید	متمم قید	فعل

متمم متمم

متمم‌های متمم از وابسته‌های وابسته به‌شمار می‌روند.

افتخار	به دوستی	با شما	افتخار واقعی است.
نهاد	متمم اسم	متمم متمم	فعل

متمم قیدی

متمم‌های قیدی معنای جمله را کامل‌تر می‌کنند و حذف آن‌ها ساختار جمله را برهم نمی‌زند و به همین دلیل به آن‌ها متمم اختیاری نیز می‌گویند. بر خلاف متمّم‌های اجباری فعل، چند متمم قیدی می‌تواند در یک جمله بیاید.

بچه	با سرعت	در خیابان	می‌دوید.
نهاد	متمم قیدی	متمم قیدی	فعل

جستارهای وابسته

• افزوده
• موضوع
• گزاره
• تمییز (نحو)

منابع

1. See Matthews (1981:142f.) and Huddleston (1988:note 2) for good overviews of the different uses of the term complement.

• زبان فارسی ۱، دوره دوم آموزش متوسطه. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی
• زبان فارسی ۲، دوره دوم آموزش متوسطه. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی
• زبان فارسی ۳، دوره دوم آموزش متوسطه. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی