شبکه برون‌سلولی

شبکه برون سلولی^[۱][۲] (به انگلیسی: extracellular matrix (ECM)) یا ماده زمینه‌ای، سازه‌ای جهت حفظ ساختار فیزیکی و شیمیایی پیرامون سلول‌هاست. این سازه از درشت‌مولکولها و مواد معدنی مانند کلاژن، آنزیم‌ها، گلیکوپروتئین‌ها و هیدروکسی آپاتیت‌ها ساخته شده‌است.^[۳][۴][۵] همچنین فیبروبلاست‌ها در آن دیده می‌شوند.

شبکه برون‌سلولی

اجزا

پرکننده‌های اصلی ماده زمینه‌ای گلیکوزآمینوگلیکان‌ها هستند؛ که از آن میان، مهم‌ترین گلیکان موجود در ماتریکس برون‌سلولی هیالورونان‌هایی مانند اسید هیالورونیک است (پلی‌ساکارید غیر پروتئوگلیکان). گلیکوزآمینوگلیکان‌ها در روند مورفوژنز و تمایز طبیعی سلول‌ها و بافت‌ها نقش دارند. پروتئوگلیکانها مانند هپاران سولفات، کندروایتین سولفات، کراتان سولفات هستند.

از چیبرهای پروتئینی این بافت‌مانه، می‌توان کلاژن، الاستین و گلیکو پروتئین فیبرونکتین را نام برد.

از دیگر پروتئین‌های بافت‌مانهٔ برون‌سلولی می‌توان به متالوپروتئیناز‌های بافت‌مانه که به نام آنزیم‌های بافت‌مانهٔ متالوپروتئیناز، (Matrix metalloproteinase ; MMP) شناخته می‌شوند، اشاره کرد. آنزیم‌های بافت‌مانهٔ متالوپروتئیناز، خانواده بزرگی از آنزیم‌های پروتئولیتیک هستند که در تجزیه ترکیبات گوناگون بافت‌مانهٔ برون‌سلولی نقش دارند. بافت‌مانه‌های متالوپروتئیناز، آنزیم‌های وابسته به کلسیم و روی هستند و در پیشرفت و گسترش بیماری‌های التهابی (آرتریت روماتوئید)، بیماری‌های قلبی عروقی و تومورهای سرطانی نقش دارند.

انواع

بر حسب نوع بافت، تفاوتهایی در ترکیب‌های بافت‌مانهٔ برون‌سلولی وجود دارد. برای نمونه بافت‌مانهٔ برون‌سلولی در غضروف در برگیرنده مادهٔ زمینه‌ای و رشته‌ها می‌باشد که از رشته‌های شرکت کننده در ساختمان آن بسته به نوع غضروف، کلاژن نوع I و II و رشته‌های الاستیک را می‌توان نام برد که مسئول استحکام غضروف هستند. در استخوان، حضور مواد استخوانی معدنی در بافت‌مانهٔ مایه شده‌است که استخوان بافتی سفت و محکم باشد و چگونگی ساختمان آن سبب گردید، که استخوان با کمترین وزن حداکثر استحکام را داشته باشد.

منابع

1. بافت‌شناسی پایه جان کوئیرا، آنتونی ال.مشر، ترجمه غلامرضا حسن‌زاده، سیمین فاضلی‌پور، طاهره طلائی، رستم قربانی، مظفر خزاعی، تهمینه ملک و دیگران. ج. ۱ جلد. انتشارات ابن‌سینا، انتشارات گذر. ۱۴۰۱. صص. ۶۶۹. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۷۶۶۴-۱۷-۱.
2. رویان‌شناسی پزشکی لانگمن، توماس و.سادلر، ترجمه مسلم بهادری، عباس شکور. انتشارات کپا. ۱۳۹۸. صص. ۵۰۷. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۶۸۸۹-۱۱-۷.
3. Theocharis AD, Skandalis SS, Gialeli C, Karamanos NK (February 2016). "Extracellular matrix structure". Advanced Drug Delivery Reviews. 97: 4–27. doi:10.1016/j.addr.2015.11.001. PMID 26562801.
4. Bonnans C, Chou J, Werb Z (December 2014). "Remodelling the extracellular matrix in development and disease". Nature Reviews. Molecular Cell Biology. 15 (12): 786–801. doi:10.1038/nrm3904. PMC 4316204. PMID 25415508.
5. Michel G, Tonon T, Scornet D, Cock JM, Kloareg B (October 2010). "The cell wall polysaccharide metabolism of the brown alga Ectocarpus siliculosus. Insights into the evolution of extracellular matrix polysaccharides in Eukaryotes". The New Phytologist. 188 (1): 82–97. doi:10.1111/j.1469-8137.2010.03374.x. PMID 20618907.

• هاروی لودیش، زیست‌شناسی سلولی ومولکولی لودیش، ترجمهٔ عباس بهادر، ابوالفضل اکبری، دیباج، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۵۶۵-۱۰-۲