شورش آرارات

شورش آرارات که با نام شورش اگری نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۹۲۷توسط کردها علیه دولت ترکیه در شرق ترکیه صورت گرفت. رهبر نیروهای چریکی در زمان شورش بر عهده احسان نوری پاشا بود.^[12]

پرچم جمهوری آرارات^[1]

شورش ارارات
بخشی از شورش کردها در ترکیه
ازچپ به راست: خالص بیگ سیپکی ، احسان نوری پاشا، فرزنده[2]
تاریخ اکتبر ۱۹۲۷-سپتامبر۱۹۳۰ موقعیت استان آغری (استان اغری امروز), ترکیه نتایج پیروزی ترکیه شورش سرکوب شد جمهوری آرارات منحل شد
طرف‌های درگیر
ترکیه	جمهوری آرارات پشتیبانب شده توسط: فدراسیون انقلابی ارمنی[3]
فرماندهان و رهبران
مصطفی کمال آتاترک عصمت اینونو فوزی پاشا ابراهیم تالی بیک ایزدین پاشا صالح عمرتک	احسان نوری پاشا بروی حسکی تلو فرزنده خالص بگ سپکی
واحدهای درگیر
ارتش سوم ترکیه ارتش نهم تیپ هفتاد پیاده ارتش ترکیه	خویبون سازمان
قوا
۶۶۰۰۰ سرباز[4][5][6]	۵۰۰۰[5]
تلفات و خسارات
۱۵۰۰۰–۴۷۰۰۰–۸۰۰۰۰[7][8][9][10][11]

زمینه شورش

پس از اینکه شورش شیخ سعید پیران در سال ۱۹۲۵ توسط ارتش ترکیه سرکوب شد بعضی از سران و سیاسیون کرد تصمیم گرفتن شورش دیگری را آغاز کنند بنابرین چندین شخصیت برجسته کرد در ۵ اکتبر۱۹۲۷ سازمان خویبون را تأسیس کردن اعضای برجسته کنگره شامل کامران بدرخان، جلادت بدرخان، ممدوح سلیم و مهدی سعید (برادر شیخ سعیدپیران) از جمله این افراد بودند.^[13] در همان ماه، خویبون با فدراسیون انقلاب ارمنستان به یک پیمان رسید. این پیمان در ۲۹ اکتبر در بیروت توسط واهان پاپازیان مورد مذاکره قرار گرفت. بخش مسلحانه توسط احسان نوری پاشا افسر عثمانی هدایت می‌شد. جناح سیاسی در دمشق مستقر بود، در چندین کشور غربی و عمدتاً توسط اعضای خانواده بدرخان‌ها نمایندگی می‌شد. جلادت بدرخان به عنوان رئیس سازمان خویبون انتخاب شد.^[14] اعضای خویبون تصمیم به ارتقاء احسان نوری پاشا افسر سابق در ارتشهای عثمانی و ترکیه، به ژنرال (پاشا) گرفتن و او را با ۲۰ نفر به ارزروم فرستادن. آنها روزنامه ای به نام اگری منتشر کردندو جمهوری آرارات را در ۸ اکتبر ۱۹۲۷ تأسیس کردن. کمیته مرکزی خویبون بروی حسکی تلو را که از بزرگان ایل جلالی بود به استانداری اگری و احسان نوری پاشا را به سمت فرمانده کل نیروهای مسلح کرد منصوب کرد. خویبون همچنین به قدرتهای بزرگ و جامعه ملل (سازمان ملل) رجوع کرد اما تحت فشار ترکیه، انگلیس و فرانسه فعالیتهای افراد درگیر در خویبون را محدود کردند. خویبون سازمان اصلی شروع شورش آرارات بود، جایی که جمهوری آرارات تأسیس شد.^[15]

سرکوب ومنحل شدن جمهوری ارارات

در پایان تابستان ۱۹۳۰ نیروی هوایی ترکیه به وسیله ۱۰۰ جت جنگی مواضع کردها را در اطراف کوه آرارات از همه جهات بمباران کرد.^[16]به گفته ژنرال احسان نوری، برتری نظامی نیروی هوایی ترکیه باعث بدخلقی کردها و منجر به نامیدی نیروهای کرد شد. در طی شورش، نیروی هوایی ترکیه همچنین چندین ایل طایفه و روستایی کردنشین را بمباران کرد. به عنوان مثال، طایفه خلکانلو و حسه سوری به ترتیب در ۱۸ جولای و ۲ آگوست بمباران شدند. روستاهای درگیر در شورش بطور مداوم از ۲ تا ۲۹ اوت بمباران شدند. از ۱۰ تا ۱۲ ژوئن مواضع کردها بمباران شدیدی شد و این حملات کردها را مجبور به عقب‌نشینی به موقعیت‌های بالاتر در اطراف کوه آرارات کرد. در تاریخ ۹ ژوئیه، روزنامه جمهوریت گزارش داد که نیروی هوایی ترکیه بمب‌ها را مانند باران بر سر شورشان در کوه آرارات می‌ریزد. بعضی از کردها که از بمباران گریخته بودند زنده دستگیر شدند. در ۱۳ ژوئیه، شورش در دره زیلان سرکوب شد. در ۱۶ ژوئیه دو هواپیمای جنگی ترکیه سقوط کردند. بمباران هوایی برای چندین روز ادامه داشت و کردها را مجبور به عقب‌نشینی به ارتفاع ۵۰۰۰ متر (۱۶۰۰۰ فوت) کرد. تا ۲۱ ژوئیه بمباران بسیاری از مناطق مسکونی کردها را نابود کرد. در طی این عملیات‌ها ارتش ترکیه از۶۶۰۰۰ سرباز استفاده می‌کرد.^[17]طبق آخرین گزارش‌ها توسط کردها آخرین حمله بزرگ ارتش ترکیه در تاریخ ۲ سپتامبر به دیاربکر انجام شد. شورشیان به تدریج توسط تعداد برتر نیروهای ارتش و نیروی هوایی ترکیه سرکوب شدن. بعد از این که تعدادی از شورشیان از ناحیه ارارات به ایران گریختن از آنجا که مرز بین ترکیه و ایران در امتداد آرارات کوچک تامرکز قله امتداد داشت، ترکیه نتوانست مانع عبور جنگجویان کرد از مرز در آن مکان شود. برای حل این مشکل ترکیه خواستار واگذاری کل کوه به ترکیه شد.^[18] در ۲۳ ژانویه سال۱۹۳۲ توافقنامه مربوط به رفع مرز بین ایران و ترکیه توسط طرفین امضاشدو ترکیه کنترل کامل کوه‌های آرارات یعنی هردو قله و قلمرو بین روستای گربران و ارارات را به دست آورد. ودر طرف دیگر به عنوان غرامت ایران ۹۰ مایل مربع در منطقه قطور به دست آورد؛ و سرانجام شورش ارارات در سال ۱۹۳۱ شکست خورد و ترکیه کنترل کل منطقه را دوباره به دست گرفت.^[19]

منابع

1. https://books.google.com.tr/books?id=i9IsAAAAIAAJ&q=kurmuş,+üç+renkli&dq=kurmuş,+üç+renkli&hl=tr&ei=pxC1TN76JYrRcbG9kNcI&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDMQ6AEwAg. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
2. Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, شابک ‎۹۷۵−۷۱۱۲−۴۵−۳, p. 180. (به ترکی استانبولی)
3. Gunter, Michael M. (2009). The A to Z of the Kurds. Scarecrow Press. p. 9. ISBN 978-0-8108-6334-7.
4. Robert W. Olson: Imperial meanderings and republican by-ways: essays on eighteenth century Ottoman and twentieth century history of Turkey, Isis Press, 1996, شابک ‎۹۷۵۴۲۸۰۹۷۵, page 142.
5. Robin Leonard Bidwell, Kenneth Bourne, Donald Cameron Watt, Great Britain. Foreign Office: British documents on foreign affairs--reports and papers from the Foreign Office confidential print: From the First to the Second World War. Series B, Turkey, Iran, and the Middle East, 1918-1939, Volume 32, University Publications of America, 1997, page 82.
6. Soner Çağaptay: Islam, secularism, and nationalism in modern Turkey: who is a Turk?, Routledge, شابک ‎۱۱۳۴۱۷۴۴۸۹, page 38
7. Yusuf Mazhar, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1930, ... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15,000 kadardır. Zilan Deresi ağzına kadar ceset dolmuştur...
8. Ahmet Kahraman, ibid, p. 211, Karaköse, 14 (Özel muhabirimiz bildiriyor) ...
9. Ayşe Hür, "Osmanlı'dan bugüne Kürtler ve Devlet-4" بایگانی‌شده در ۲۰۱۱-۰۲-۲۵ توسط Wayback Machine, Taraf, October 23, 2008, Retrieved August 16, 2010.
10. M. Kalman, Belge, tanık ve yaşayanlarıyla Ağrı Direnişi 1926–1930, Pêrî Yayınları, İstanbul, 1997, شابک ‎۹۷۵−۸۲۴۵−۰۱−۵, p. 105.
11. "Der Krieg am Ararat" (Telegramm unseres Korrespondenten) Berliner Tageblatt, October 3, 1930, "... die Türken in der Gegend von Zilan 220 Dörfer zerstört und 4500 Frauen und Greise massakriert."
12. Rohat Alkom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, شابک ‎۹۷۵−۷۱۱۲−۴۵−۳, p. 80. (به ترکی استانبولی)
13. Faik Bulut, Devletin Gözüyle Türkiye'de Kürt İsyanları, Yön Yayıncılık, 1991, p. 79. (به ترکی استانبولی)
14. On 16 May, the Kurdish forces fought against the 28th Infantry Regiment of the 9th Infantry Division of the Turkish army and a Gendarmie regiment in the Demirkapı region. The Turkish forces were defeated and the scattered 28th Regiment had to retreat towards Doğubeyazıt
15. Bulut, ibid, p. 83. (به ترکی استانبولی)
16. name="Paul">Paul J. White, Primitive rebels or revolutionary modernizers?: the Kurdish national movement in Turkey, Zed Books, 2000, شابک ‎۹۷۸−۱−۸۵۶۴۹−۸۲۲−۷, p. 78. (به انگلیسی)
17. Gorgas, Jordi Tejel (2007). Le mouvement kurde de Turquie en exil: continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946) (به فرانسوی). Peter Lang. pp. 257–258. ISBN 978-3-03911-209-8.
18. Jwaideh, Wadie (1960). The Kurdish Nationalist Movement: Its Origins and Development. Unpublished PhD thesis. Syracuse University, New York, p.623. شابک ‎۰−۸۱۵۶−۳۰۹۳-X
19. Paul J. White, Primitive rebels or revolutionary modernizers?: the Kurdish national movement in Turkey, Zed Books, 2000, شابک ‎۹۷۸−۱−۸۵۶۴۹−۸۲۲−۷, p. 78. (به انگلیسی)

• تاریخ کردستان: محوی، حسرتیان، لازاریف، واسیلییه و ا، ژیگالینا - ترجمه منصور صدقی، کامران امین آوه. نشر فروغ.