یکی از شهرستان‌های استان لرستان از ویکیپدیا، دانشنامه آزاد
شهرستان دِلفان یکی از شهرستان‌های استان لرستان به مرکزیت شهر نورآباد است.
| شهرستان دلفان | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور | ایران |
| استان | لرستان |
| مرکز شهرستان | نورآباد |
| سایر شهرها | هفت‌چشمه، برخوردار |
| بخش‌ها | مرکزی، خاوه، میربگ، کاکاوند و ایتیوند |
| سال تأسیس | ۱۳۶۷ خورشیدی |
| نام‌های پیشین | نیشا، دم آیزه |
| اداره | |
| فرماندار | آقای اصغر قهرمانی |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۴۳٬۹ُ۷۳ نفر (۱۳۹۵)[۱] |
| تراکم جمعیت | ۵۴ نفر بر کیلومتر مربع |
| مذهب | شیعه [۲] |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲٬۶۵۵ کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۲٬۱۸۰ متر |
| آب‌وهوا | |
| بارش سالانه | ۵۸۰ میلی‌متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۱۰۹ روز |
| داده‌های دیگر | |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۶۶ |
| وبگاه | فرمانداری دلفان |
این شهرستان در تاریخ ۱ بهمن ۱۳۶۷ در استان لرستان تشکیل گردید.[۳]
در میان رشته کوه‌های زاگرس و در شمال غربی استان لرستان، هم جوار با استانهای همدان، کرمانشاه و ایلام واقع شده‌است. این شهرستان از شمال به شهرستان نهاوند، از غرب به صحنه و هرسین، از جنوب غرب به شهرستان هلیلان و از جنوب به کوهدشت و چگنی و از شرق به شهرستان سلسله محدود می‌شود. نورآباد شهری است در شرق شهرستان واقع شده‌است که در سال ۱۳۶۸ خورشیدی از بخشداری به فرمانداری تغییر وضعیت داد.[۴][۵]
شهرستان باستانی دلفان با ۱۴۳٬۹۷۳ هزار نفر جمعیت در شمال غربی استان لرستان قرار دارد و یکی از مناطق استان لرستان است که قدمت آن به نیمه نخست هزاره پیش از میلاد می‌رسد سرزمینی که در دوره‌های مختلف از اهمیت مهمی برخوردار بوده به‌طوری‌که همواره موردتوجه بسیاری از باستان شناسان جهان بوده است.[۶]
بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان دلفان ۱۴۳٬۹۷۳ نفر و جمعیت شهر نورآباد (مرکز شهرستان دلفان) ۶۵٬۵۴۷ نفر بوده‌است.[۸]
دلفان نام سرزمین و مردمانی متشکل از روستاییان و عشایر مردم لک، تخته قاپو شده (یک جان‌نشین شده و خلع سلاح) است ایشان همچنین نسبت نزدیک خویشاوندی با عشایر کوهدشت لرستان دارند. نورعلی، میربگ، کاکاوند، خاوه، کرمعلی، ایتیوند، اولادقباد، سنجابی، آزادبخت و چواری از جمله طوایف ساکن شهرستان دلفان هستند.
در سال ۱۸۹۴ میلادی (۱۲۷۳ خورشیدی) محمدحسین میرزا حشمت‌الدوله فرزند محمدعلی‌میرزا دولتشاه که حاکم لرستان و خوزستان بود، شروع به اسکان عشایر منطقهٔ لرستان کرد. در همین راستا همزمان با یکجانشین کردن طوایف سلسله در دشت الشتر در قالب ۱۲۰ روستا، طوایف دلفان هم که پیشتر به صورت کوچ‌نشینی زندکی می‌کردند، در ۴۰ روستا در جلگهٔ خاوه اسکان داده شدند.[۹]
نیشا (با استناد به کتیبه بیستون در مورد جنگ داریوش با گئومات در دژ سیکوند در دشت نیشا. دژ سیکوند در منطقه چواری دلفان قرار دارد).
دم آیزه (به معنای نهایت سرما و یخبندان). دلفان (به معنای مکان دلنشین و دلگشا)
چین خوردگی‌های شهرستان دلفان جزئی از سلسله جبال زاگرس می‌باشد که در دوران سوم زمین‌شناسی به وجود آمده‌است و با جهتی شمال غربی – جنوب شرقی از مریوان امتداد دارد. واقع شدن این شهرستان در میان رشته کوه‌های مرکزی زاگرس با ارتفاع متوسط ۱۷۰۰ تا ۲۱۰۰ متر باعث گردیده‌است که این منطقه در زمره مناطق مرتفع و بلند کشور به‌شمار آید. به‌طور کلی این شهرستان، منطقه‌ای کوهستانی است که مرکز و اطراف آن را کوه فرا گرفته و بجز چند درهٔ آبرفتی و چند دشت محدود، سرزمین هموار دیگری در آن به چشم نمی‌خورد.
رشته کوه‌های دلفان عبارتند از: رشته کوه گرین در شمال شهرستان که است و همچون سدی بزرگ، شهرستان دلفان را از نهاوند و صحنه جدا کرده‌است. رشته کوه مهم دیگر دلفان رشته کوه مانگه نی است که در حقیقت بخشی از رشته کوه بزرگ سفید کوه است و از تنگه گاوشمار در جنوب دلفان تا تنگه گیزه رود در غرب این شهرستان ادامه دارد و مناطق جنوبی دلفان را از شهرهای کرمانشاه، کوهدشت و شهرستان دوره چگنی جدا می‌سازد. سرکشتی نیز دیگر رشته کوه زیبا و دیدنی دلفان است که به موازات سفید کوه در جنوب دلفان کشیده شده‌است، اما طول و ارتفاع آن از سفید کوه کمتر است. مهراب کوه، کوه پری، منگا ول، چال غلام، بزکن و سلاسل و گل عناوو از دیگر کوه‌های دلفان هستند.
بر اساس نقشه توپوگرافی دلفان، حداکثر ارتفاع در شمال شهرستان متعلق است به قله زیبا و دیدنی چهارشاخ در رشته کوه گرین با ارتفاع ۳۱۸۸ متر و حداقل آن در غرب شهرستان، در محل خروجی رودخانه زیبا و خروشان گیزه رود در دهستان کاکاوند غربی با ارتفاعی معادل ۱۱۹۰ متر است؛ شهر نورآباد نیز دارای ارتفاعی معادل ۱۸۷۰ متر از سطح دریا است.
دلفان دارای اقلیمی سرد و مرطوب با زمستان‌هایی سرد و یخبندان و تابستان‌هایی معتدل و بهار گونه و به ویژه در نیمه شمالی می‌توان به بارش سنگین برف، دمای پایین همراه با یخبندان‌های طولانی و وزش بادهای شدید اشاره کرد. متوسط بارندگی سالانه دلفان حدود ۴۵۰ میلی‌متر است. بر اساس سیستم اقلیمی «دومارتن»، دلفان دارای اقلیم مدیترانه‌ای و بر اساس تقسیم‌بندی «آمبرژه» این خطه از خاک زیبای کشورمان دارای اقلیم ارتفاعات (سرد کوهستانی) است. این شهرستان در بهمن ماه سال ۹۵ حدود ۱ متر برف را تجربه کرده‌است که موجب قطع راه‌های ارتباط شده‌است.[۱۱]
شهرستان دلفان به دلیل بهره‌مندی از ریزش فراوان نزولات جوی و وجود ارتفاعات برفگیر که نقش مهمی در ذخیره آب بر عهده دارند، دارای رودهای فصلی و دائمی فراوانی است که از سرشاخه‌های اصلی کشکان و سیمره (کرخه) به‌شمار می‌روند، همچنین در این شهرستان بیش از صد سراب بزرگ و چشمهٔ دائمی وجود دارد. همچنین در زبان لکی به رود (چه‌م، ڕوو) می‌گویند.
حوزه‌های آبریز دلفان را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که عبارتند از: حوزهٔ آبریز گاماسیاب که کم وسعت‌ترین حوزه آبریز در دلفان بوده و تنها بخش بسیار کوچکی از دهستان خاوه جنوبی را شامل می‌شود. دیگر حوزهٔ آبریز دلفان حوزهٔ آبریز کشکان است که علاوه بر دهستان میربگ جنوبی، بخش‌هایی از دهستان میریگ شمالی و خاوه جنوبی را شامل می‌شود، اما وسیع‌ترین حوزه آبریز در این شهرستان متعلق به آبریز سیمره می‌باشد که به دلیل توپوگرافی خاص منطقه که عمدهٔ شیب زمین شمال شرقی – جنوب غربی است، موجب شده‌است که بیشتر رودها و روان آب‌های دلفان به سمت غرب جریان داشته و به رودخانه سیمره بریزند. این حوزهٔ آبریز شامل شهر نورآّباد، بخش کاکاوند و دهستان‌های نورعلی، خاوه شمالی و بخش وسیعی از دهستان‌های میربگ شمالی و خاوه جنوبی را شامل می‌شود.
از مهم‌ترین رودهای دلفان می‌توان به رودهای خاوه و گچنه که پس از عبور از شهر نورآباد، رودخانهٔ بادآور را به وجود می‌آورند و در نهایت به گیزه رود در غرب دلفان می‌ریزد؛ همچنین رودخانه‌های حسن گاویار (چم زکریا)، تیزآب و رود سرخگون زوُوَر و کنگاوری از دیگر رودهای دلفان هستند؛ از مهم‌ترین سراب‌های دلفان می‌توان به سراب قمش، عبدالحسینی، حسین‌آباد، مرادآباد، گلامبحری، نیاز، آب دوغ، دولیسکان، غسلگه، سربیشه، مورینه، دم قلمه و … اشاره کرد. ناگفته نماند که در دهستان کاکاوند غربی چشمهٔ آب گرمی به نام گرمابه (لکی: گه‌رماووا) وجود دارد که به دلیل وجود گوگرد و املاح معدنی در آن در درمان بیماری‌های پوستی و مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شهرستان دلفان دارای ۵ بخش، ۱۰ دهستان و ۳ شهر به شرح زیر است:
| بخش | مرکز بخش | جمعیت بخش ۱۳۹۵ | نام دهستان | مرکز دهستان | جمعیت دهستان ۱۳۹۵ | شهر | جمعیت شهر ۱۳۹۵ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مرکزی | نورآباد | ۸۶٬۱۰۸ نفر | نورآباد | ظفرآباد | ۱۳٬۴۴۰ نفر | نورآباد | ۶۵٬۵۴۷ نفر |
| نورعلی | فروزوند وسطی | ۷٬۱۱۹ نفر | |||||
| خاوه | برخوردار | ۲۰٬۳۱۳ نفر | خاوه جنوبی | برخوردار | ۱۱٬۰۴۶ نفر | برخوردار | ۱٬۸۸۳ نفر |
| خاوه شمالی | کفراج | ۷٬۳۸۴ نفر | |||||
| میربگ | میربگ | ۱۸٬۴۲۷ نفر | میربگ شمالی | شهن آباد | ۱۲٬۶۰۸ نفر | ******************* | |
| میربگ جنوبی | دم باغ | ۵٬۸۱۹ نفر | |||||
| کاکاوند | هفت‌چشمه | ۱۰٬۱۸۹ نفر | کاکاوند شرقی | هفت‌چشمه | ۵٬۵۷۸ نفر | هفت‌چشمه | ۸۷۰ نفر |
| کاکاوند غربی | چشمه کوزان علیا | ۴٬۶۱۱ نفر | |||||
| ایتیوند | کهریزوردشت علیا | ۸٬۰۶۸ نفر | ایتیوند جنوبی | قمش | ۵٬۱۵۰ نفر | ******************* | |
| ایتیوند شمالی | تقی‌آباد | ۲٬۹۱۸ نفر | |||||
همچنین اولین مرکز رشد دانشگاه‌های پیام نور کل کشور در شهر نورآباد تأسیس شد.[۱۲]
این کوه از دو نیمه مهراب کوچک و مهراب بزرگ تشکیل شده‌است که پوشیده از درختان کهنسالی چون گردو، سماق، زالزالک، آلو، انگور، انجیر، سیب و گلابی وحشی است. وجود غارهای تنگ قلا، داله‌لان، غار باغ سیری جان و ده‌ها غار کوچک و بزرگ دیگر که از زمان باستان وجود داشته و جایگاهی برای اختفای گنجینه سلاطین و محلی برای اسکان موقت دامداران بوده و همواره حافظ جان و مال مردم دره مهرگان بوده، بر زیبایی‌های این منطقه افزوده‌است. وجود تاپو (محلی برای نگه‌داری غلات به زبان محلی) با قدمتی هزاران ساله در دل صخره‌های سر به فلک کشیده مهراب که محل نگه‌داری آذوقه ساکنان این منطقه بوده با وجود زمستان‌های سرد و طاقت‌فرسا و پر برف در سنوات گذشته، همواره مددی الهی برای مردم این منطقه بوده، هم باعث دیدنی‌تر شدن این ناحیه از ایران زمین شده‌است. بلندترین آبشار دلفان نیز که در دامنه کوه مهراب قرار دارد و به آن داله‌لانه (آشیانه عقاب‌ها) می‌گویند با ارتفاع ۱۰۰ متر برزیبایی این کوه و دیدنی‌های دلفان افزوده‌است.
و حیواناتی از جمله:گرگ، روباه، خرس، شغال، جوجه تیغی، لاک پشت و… و پرندگانی از جمله:عقاب، جغد، شاهین، کبوتر کوهی، کلاغ و…
این راه یکی از محورهای ارتباطی باستانی در ایران باستان بوده‌است و بخشی از راه شاهی معروف بین هگمتانه و شوش بوده‌است که در گذشته‌های دور ارتباط دو پایتخت زمستانی و تابستانی هخامنشیان را میسر می‌ساخته‌است.
لفظ بابا در لرستان به بزرگان و پیران قابل احترام گفته می‌شود و از این جهت این امامزاده برای مردم لرستان به خصوص اهالی شهرستان دلفان و شهرستان کوهدشت از احترام بسیار بالایی برخوردار است. گنبد و تزئینات داخلی مقبره امامزاده ابراهیم به صورت کامل آجر کاری است و بیشتر تزئینات بنا به سبک معماری قرن هفتم و معماری دوره قاجار شباهت دارد، ساختمان مقبره هشت ضلعی بوده و در ورودی آن رو به شمال است، نحوه کلی ساخت و معماری مقبره را می‌توان با معماری دوران صفوی هم مقایسه کرد.
چشمه آب‌گرم دلفان با آب‌دهی ۳۰ لیتر در ثانیه و دمای ۶۰ درجه سانتی‌گراد از دامنه کوه گله از اعماق زمین می‌جوشد.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.