From Wikipedia, the free encyclopedia
فهرست شاهنشاهان ساسانی شامل اسامی شاهان شاهنشاهی ساسانی و از دودمان ساسان است که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی به مدت ۴۲۷ سال بر جهان ایرانی و سرزمین‌های اطراف آن فرمان راند؛ بنیان این شاهنشاهی یکپارچه را اردشیر بابکان (یا ارتخشتره؛ از ارت: مقدس، خشتره: شهریار)[2] بنا کرد. در دوران این شاهنشاهی بود که سرزمین‌های ایرانی شرقی که زیر فرمان کوشانی‌ها بودند و سرزمین‌های ایرانی غربی که زیر فرمان اشکانی‌ها بودند، برای اولین بار پس از سقوط هخامنشیان زیر فرمان یک شاهنشاهی درآمده و در زیر سایه یک پرچم با یکدیگر متحد گردیدند.[3] پایتخت ایران در این دوره، شهر تیسفون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی بود و جامعه ساسانی به چهار طبقه موبدان، جنگاوران، دبیران و پیشه‌وران تقسیم می‌شد.[4] دین رسمی دولت ساسانی مزدیسنا بوده و اوستا و زند منابع اصلی حقوقی و دینی حکومتی محسوب می‌شدند.[5] دودمان ساسانی، چهار سده بر بخش‌های بزرگی از آسیای غربی، آسیای میانه، آسیای جنوبی، بخش‌های کوچکی از اروپا و برای مدت کوتاهی بر شمال آفریقا فرمان راند.
| شاهنشاه ایران و انیران | |
|---|---|
 سیمرغ نماد شاهنشاهی ساسانیان | |
 | |
| جزئیات | |
| شیوه خطاب | ترکیبی از حکومت پدرمیراثی و دیوان سالاری[1] |
| نخستین شاهنشاه | اردشیر بابکان (۲۴۲–۲۲۴) |
| واپسین شاهنشاه | یزدگرد سوم (۶۵۱–۶۳۲) |
| آغاز شاهنشاهی | ۲۲۴ میلادی |
| پایان شاهنشاهی | ۶۵۱ میلادی |
| سکونتگاه رسمی |
|
اردشیر، نخستین شاهنشاه ساسانی، خود را «شاهنشاه ایرانیان» (پارسی میانه: šāhān šāh ī ērān؛ پارتی: šāhān šāh ī aryān) خواند. شاپور یکم جانشین او، باتوجه به اینکه مناطق وسیعی را فتح کرده بود که مردم آن عمدتاً ناایرانی بودند، خود را «شاهنشاه ایرانیان و انیرانیان» (پارسی میانه: šāhān šāh ī ērān ud anērān؛ یونانی: βασιλεύς βασιλέων Αριανών؛ آوانویسی به لاتین: basileús basiléōn Arianṓn) نامید. او در سنگ‌نبشته خود در کعبه زرتشت، پیشینیانش را با عنوان‌های متفاوتی خطاب می‌کند. وی ساسان را «خداوندگار ساسان»، بابک را «شاه بابک» و اردشیر را «شاهنشاه ایرانیان» می‌نامد. حال آن‌که در عنوان خود او - در مقایسه با عنوان پدرش - واژه «انیران» نیز به چشم می‌خورد.
واژه انیران تنها برروی سکه‌های متاخر شاپور دیده می‌شود و نشان از این دارد که وی این عنوان را در سالهای پایانی شاهنشاهی خود اختیار کرده‌است. عنوان «شاهنشاه ایرانیان و انیرانیان» بر روی سکه‌های تمامی شاهنشاهانی که پس از شاپور بر تخت نشسته‌اند دیده می‌شود.
بزرگ‌ترین مقام شاهنشاهی ساسانی، شخص شاهنشاه (به معنای شاهِ شاهان) بود و کسانی که او برای فرمانداری استان‌ها برمی‌گزید، شاه خوانده می‌شدند که این یک سنت باستانی ایرانی و یادگار دوران هخامنشیان بود.
سلامتی شاهنشاه همیشه اولویت زیادی داشت و اگر کسی سلامت کامل نداشت یا دارای نقض عضو بود، نمی‌توانست به عنوان شاهنشاه ایران بر تخت بنشیند. از این جهت، زیردستان او در پاسخ به صحبت‌هایش، همیشه جمله «جاوید باشی» را به کار می‌بردند. از آغاز سده ششم میلادی، بر روی سکه‌های شاهنشاهان نقش ماه و خورشید نیز پدیدار می‌شود که به عقیده تورج دریایی، این پیام را می‌رساند که شاهنشاه ایران مرکز جهان است و ماه و خورشید دور او می‌چرخند یا به عبارت ساده‌تر، «او فرمانروای چهارگوشه جهان بود». شاهنشاه ساسانی تمامی فرمانروایان جهان مانند امپراتوران روم و چین را پایین‌تر از خود می‌دید و دو تخت پادشاهی کوچک‌تر از تخت شاهنشاهی ایران، در دربار او بود که به صورت نمادین، به امپراتوران رومی و چینی تعلق داشت. تاج‌های ساسانی معمولاً به اندازه‌ای سنگین بود که سر یک انسان توان تحمل آن را نداشت و با یک زنجیر از سقف آویزان می‌شد. شاهنشاهان ساسانی در دو سده نخستین خود را «از نژاد خدایان» معرفی می‌کردند.
| ترتیب | شاهنشاه | سکه | آغاز پادشاهی | پایان پادشاهی | ارتباط با شاهنشاه پیشین | یادداشت | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خاندان ساسان | |||||||||
| ۱ | اردشیر یکم | .jpg) |
۲۲۴ | فوریه ۲۴۲ | — |
| |||
| ۲ | شاپور یکم |  |
۱۲ آوریل ۲۴۰ | مه ۲۷۰ | پسر |
| |||
| ۳ | هرمز یکم |  |
مه ۲۷۰ | ژوئن ۲۷۱ | پسر |
| |||
| ۴ | بهرام یکم |  |
ژوئن ۲۷۱ | سپتامبر ۲۷۴ | برادر |
| |||
| ۵ | بهرام دوم |  |
۲۷۶ | ۲۹۳ | پسر |
| |||
| ۶ | بهرام سوم | |
۲۹۳ | ۲۹۳ | پسر |
| |||
| ۷ | نرسی |  |
۲۹۳ | ۳۰۳ | عموی بزرگ (فرزند شاپور) |
| |||
| ۸ | هرمز دوم | .jpg) |
۳۰۳ | ۳۰۹ | پسر |
| |||
| ۹ | آذرنرسی | |
۳۰۹ | ۳۰۹ | پسر |
| |||
| ۱۰ | شاپور دوم |  |
۳۰۹ | ۳۷۹ | برادر |
| |||
| ۱۱ | اردشیر دوم |  |
۳۷۹ | ۳۸۳ | برادر |
| |||
| ۱۲ | شاپور سوم |  |
۳۸۳ | ۳۸۸ | برادر زاده (فرزند شاپور) |
| |||
| ۱۳ | بهرام چهارم | ,_Herat_mint.jpg) |
۳۸۸ | ۳۹۹ | پسر | ||||
| ۱۴ | یزدگرد یکم |  |
۳۹۹ | ۴۲۰ | برادر | ||||
| ۱۵ | شاپور چهارم |  |
۴۲۰ | ۴۲۰ | پسر | ||||
| ۱۶ | بهرام پنجم | .jpg) |
۴۲۰ | ۴۳۸ | برادر | ||||
| ۱۷ | یزدگرد دوم |  |
۴۳۸ | ۴۵۷ | پسر | ||||
| ۱۸ | هرمز سوم | |
۴۵۷ | ۴۵۹ | پسر |
همراه مادر خود فرمانروایی کرد و بعد به وسیله برادرش کشته شد | |||
| ۱۹ | پیروز یکم |  |
۴۵۹ | ۴۸۴ | برادر | پس از شکست دادن برادر خود، هرمز سوم، بر تخت شاهی نشست. | |||
| ۲۰ | بلاش |  |
۴۸۴ | ۴۸۸ | برادر | ||||
| ۲۱ | قباد یکم | .jpg) |
۴۸۸ | ۵۳۱ | برادر زاده (فرزند پیروز) |
| |||
| ۲۲ | زاماسپ |  |
۴۹۶ | ۴۹۸ | برادر | ||||
| ۲۳ | خسرو یکم | ,_Gundeshapur_mint.jpg) |
۵۳۱ | ۵۷۹ | برادر زاده (فرزند قباد) | ||||
| ۲۴ | هرمز چهارم |  |
۵۷۹ | ۵۹۰ | پسر | ||||
| ۲۵ | خسرو دوم |  |
۵۹۰ | ۵۹۰ | پسر |
| |||
| خاندان مهران | |||||||||
| ۲۶ | بهرام ششم |  |
۵۹۰ | ۵۹۱ | شورشی |
| |||
| خاندان ساسان | |||||||||
| (۲۵) | خسرو دوم | |
۵۹۱ | ۶۲۸ | پسر هرمز چهارم |
| |||
| خاندان اسپهبدان | |||||||||
| ۲۷ | ویستهم |  |
۵۹۱ | ۵۹۷ | دایی | بهرام چوبین و هرمز چهارم را شکست داد و خسرو پرویز را بر تخت نشاند. ولی خسرو علیه او توطئه ای ترتیب داد. ویستهم متوجه توطئه شد و قیام کرد و مناطقی از شمال، شرق ومرکز ایران را از آن خود ساخت.
| |||
| خاندان ساسان | |||||||||
| ۲۸ | قباد دوم (شیرویه) |  |
۶۲۸ | ۶۲۸ | پسر خسرو پرویز |
| |||
| ۲۹ | اردشیر سوم | .jpg) |
۶۲۸ | ۶۲۹ | پسر | ||||
| خاندان مهران | |||||||||
| ۳۰ | شهروراز |  |
۲۷ آوریل ۶۲۹ | ۱۷ ژوئن ۶۲۹ | فرمانده نظامی | ||||
| خاندان ساسان | |||||||||
| ۳۱ | خسرو سوم |  |
۶۲۹ | ۶۲۹ | برادر زاده خسرو پرویز | فرزند قباد و نوه هرمز چهارم | |||
| ۳۲ | پوراندخت |  |
۶۲۹ | ۶۳۰ | دختر خسرو دوم |
| |||
| ۳۳ | شاپور شهروراز | |
۶۳۰ | ۶۳۰ | پسر عمه | فرزند شهروراز و میرهران (خواهر خسرو پرویز) | |||
| ۳۴ | پیروز دوم (گشتاسب) | |
۶۳۰ | ۶۳۰ | از نوادگان خسرو یکم | ||||
| ۳۵ | آزرمیدخت |  |
۶۳۰ | ۶۳۱ | دختر خسرو دوم |
| |||
| ۳۶ | خسرو چهارم |  |
۶۳۱ | ۶۳۱ | غاصب تاج و تخت | ||||
| خاندان اسپهبدان | |||||||||
| ۳۷ | فرخ‌هرمز |  |
۶۳۰ | ۶۳۱ | فرمانده نظامی | ||||
| خاندان ساسان | |||||||||
| ۳۸ | هرمز ششم |  |
۶۳۰ | ۶۳۱ | غاصب تاج و تخت | ||||
| (۳۲) | پوراندخت | |
۶۳۱ | ۶۳۲ | دختر خسرو دوم |
| |||
| ۳۹ | یزدگرد سوم | .jpg) |
۶۳۲ | ۶۵۱ | نوه خسرو دوم و شیرین |
| |||
| سقوط شاهنشاهی ساسانی | |||||||||
| - | پیروز سوم | |
۶۵۱ (در تبعید) | ۶۷۷ (در تبعید) | پسر |
| |||
| - | نرسی | |
۶۷۷ (در تبعید) | ۷۰۹ (در تبعید) | پسر |
| |||
| - | بهرام هفتم | |
۷۰۹ (در تبعید) | ۷۱۰ (در تبعید) | عمو | ||||
| - | خسرو پنجم | |
نامعلوم | نامعلوم | پسر |
| |||
برخی از محققان عقیده دارند که اردشیر دوم برادر ناتنی بزرگ‌تر شاپور بزرگ یا شاپور دوم بود که بعد از او به تخت نشست.[6] برخی دیگر عقیده دارند که در باب برادریش با شاپور دوم محل تردید است، به سبب اینکه تا آنجائیکه از سکه‌های او بر می‌آید وی باید خویشاوند شاپور اما از یک شاخهٔ دیگر خاندان ساسان بوده باشد.[7]
در مورد ترتیب و نام‌های شاهان ساسانی، بعد از شهربراز، اتفاق نظر بین همهٔ مؤرخین وجود ندارد. پورداود نوشته‌است که از مرگ خسروپرویز تا به سرکار آمدن یزدگرد سوم یازده تن به شاهی رسیدند. این شاهان نزد برخی از نویسندگان ده تن و نزد برخی دیگر یازده و دوازده تن یاد گردیده‌اند.[8]
ویستهم دائی خسرو پرویز بود که پس از پادشاه او در سال ۵۹۱ میلادی بر ضد او قیام کرد و در دیلم تاج شاهی بر سر گذاشت. در زمان تسلط و حکومت خود در قلب سرزمین ساسانیان اقدام به ضرب سکه‌های طلا، نقره و برنز کاملاً به سبک سکه‌های شاهان ساسانی نمود. در پشت سکه آتشدان و دو روحانی و همچنین نام شهر و سال ضرب سکه دیده‌می‌شود. بر پشت سکه‌های موجود از ویستهم به ترتیب سالهای دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم حکومت او نقش گردیده‌است. سکه‌ها اغلب ضرب ری بوده و تعدادی نیز در نیشابور ضرب شده‌اند. این سند بیانگر تسلط ویستهم بر قسمت وسیعی از جاده ابریشم یعنی ری، کومش و خراسان در آن زمان می‌باشد.[9]
بنابر نظر زرین‌کوب در خراسان، دعوی سلطنت داشت و تنها قسمت‌های شرقی ایران، پادشاهی او را پذیرفتند.[10] از طرفی دیگر برخلاف نظر تاریخ‌دانان سکه‌های کم‌یابی از خسرو سوم کشف شده‌است که در تیسفون، استخر و کرمان ضرب شده‌اند.[11]
جوانشیر پسر خسرو پرویز و گردیه بود و به‌مدت یکماه سلطنت کرد.[12] سلطنت جوانشیر پسر خسرو پرویز و گردویه خواهر بهرام چوبین کوتاه بود و با مرگ او به‌سر آمد و سلطنت به پوراندخت رسید.[10]
بعد از بوران باید به عهد سلطنت کوتاه شخصی، به نام پیروز دوم که به شاهی نصب شد، اشاره کرد. بعد از او آزرمیدخت، خواهر بوران، در تیسفون تاج بر سر نهاد.[13] در تاریخ طبری بعد از سلطنت بوران به سلطنت چشنسده، اشاره شده‌است.[14] یکی را که میسان مقیم بود و فیروز پسر مهران جشنس نام داشت و او را جشنسده نیز گفتند، بیاوردند. بنابر گفتهٔ طبری پیروز دوم همان جشنسده است.[15]
کریستنسن نوشته‌است، هرمز پنجم و خسرو چهارم که جز نامی از آن‌ها معروف نیست، این دو تن فقط در بعضی از قسمت‌های کشور، به پادشاهی پذیرفته شدند.[13] از طرفی دیگر برخلاف نظر کریستن سن بررسی‌های سکه‌شناسان نشان می‌دهد که، هرمز پنجم فقط در قسمتی از ایران پادشاهی نکرداست و تعداد زیادی از سکه‌های او ضرب تیسفون است همچنین سکه‌های دیگری نیز از وی ضرب ری و استخر پیدا شده‌اند. هیچ سکه‌ای از سال اول پادشاهی او یافت نشده‌است اما سکه‌های سال دوم او بسیار فراوان هستند. به نظر برخی از محققان هرمز پنجم کسی جز سپاهبد فرخ هرمزد پدر رستم فرخزاد نمی‌تواند باشد.[16]
فرخزاد خسرو، به‌مدت شش ماه یا به گفتهٔ دیگر یکسال پادشاهی کرد و به پایتخت ایران تیسفون دست یافت.[13] بلعمی نوشته‌است، مردی دیگر از نصیبین به پادشاهی به تیسفون آوردند که نام او فرخ زاد خسرو و از فرزندان خسرو پرویز بود، از دست شیرویه گریخته و زنده مانده بود. او را به پادشاهی نشاندند ولی ملک سامان نگرفت. او را نیز بکشتند و پس از او هیچ‌کس را نیافتند که شایسته پادشاهی باشد. همچنان متحیر بودند تا یزدگرد پسر شهریار را که پنهان بود به پادشاهی برگزیدند.[17] فرخزاد خسرو مدتی کوتاه پادشاهی کرد و بعد از او یزدگرد را از استخر بیافتند.[18] ملک ایرج مشیری (سکه‌شناس) عقیده دارد که برخلاف آنچه در متون تاریخی آمده‌است، سکه‌هایی از خسرو چهارم موجوداست که ضرب تیسفون است و این نشان می‌دهد که این پادشاه فقط بر قسمتی از ایران حاکم نبوده‌است.[19]
| اردشیر بابکان ۲۴۱–۲۲۴ میلادی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شاپور یکم ۲۷۲–۲۴۱ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| هرمز یکم ۲۷۳–۲۷۳ | بهرام یکم ۲۷۶–۲۷۳ | نرسه ۳۰۲–۲۹۳ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بهرام دوم ۲۹۳–۲۷۶ | هرمز دوم ۳۱۰–۳۰۲ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بهرام سوم ۲۹۳ | آذرنرسه ۳۰۹ | شاپور دوم ۳۷۹–۳۱۰ | اردشیر دوم ۳۸۳–۳۷۹ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شاپور سوم ۳۸۸–۳۸۳ | بهرام چهارم ۳۹۹–۳۸۸ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| یزدگرد یکم ۴۲۱–۳۹۹ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بهرام گور ۴۳۹–۴۲۱ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| یزدگرد دوم ۴۵۷–۴۳۹ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| هرمز سوم ۴۵۹–۴۵۷ | پیروز یکم ۴۸۴–۴۵۹ | بلاش ۴۸۸–۴۸۴ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جاماسپ ۴۹۹–۴۹۷ | قباد یکم ۴۹۷–۴۸۸ بار نخست ۵۳۱–۴۹۹ بار دوم | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| خسرو انوشیروان ۵۷۹–۵۳۱ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| هرمز چهارم ۵۹۰–۵۷۹ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| قباد | خسرو پرویز ۵۹۰ بار نخست ۶۲۸–۵۹۱ بار دوم | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| خسرو سوم ۶۳۰ | شهریار شاهزاده | قباد دوم ۶۲۸ | جوانشیر ۶۳۰ | پوراندخت ۶۳۱–۶۳۰ | آزرمیدخت ۶۳۱ | فرخزاد خسرو ۶۳۲–۶۳۱ | یزداندار شاهزاده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| یزدگرد سوم ۶۵۱–۶۳۲ | اردشیر سوم ۶۳۰–۶۲۸ | دختر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پیروز سوم ۶۷۷–۶۵۱ | مهران جشنسده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نرسی (نوه یزدگرد سوم) نامشخص-۶۷۷ | پیروز دوم ۶۳۰ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
