سلطنت مکران

سلطنت مکران مجموعه‌ای از سلسله های حاکم بلوچ تبار از قرون وسطی تا سال ۱۹۵۵ میلادی بودند که پس از قیام بر علیه حکومت اعراب شکل گرفته و بر مکران(بلوچستان) و پس از سال ۱۶۶۶ میلادی بر جنوب بلوچستان(با عنوان مکران) حکمرانی کردند.^[۱]^[۲]

پس از قرون وسطی تحرکات بر سر حاکمیت در بلوچستان افزایش یافت. در وقایع قرن ۱۶ منتهی به تأسیس خانات کلات، ملوک مکران هنوز هم به مرکزیت کیچ(تربت)، مکران را تحت کنترل داشتند^[۳]^[۴] تا اینکه در حدود سال ۱۶۲۰ میلادی، پایتخت کیچ به تصرف قبیله بُلیدیی‌ درآمد^[۵]^[۶] و حکمرانی دودمان مَلِک مکران یا ملوک مکران پس از ۴۰۰ سال بر پایتخت کیچ و منطقه مکران پایان یافت. تداوم اقتدار خانات کلات در زمان به قدرت رسیدن میر احمد خان بلوچ در سال ۱۶۶۶ افزایش یافت.^[۷] سلسله بلیدیی تا سال ۱۷۴۰ بر کل مکران(محدوده جنوب بلوچستان) تا جاسک تسلط داشته اند.^[۸]^[۹] در سال ۱۷۴۰ گیچکی ها بر سلسله بلیدیی غلبه کرده^[۱۰]^[۱۱] و به مرکزیت کیچ و پنجگور بر مکران آغاز آخرین سلسله مکران سلسله گیچکی را رقم زدند^[۱۲]^[۱۳] که تا ۱۹۵۵ میلادی دوام آورد. در اکتبر ۱۹۵۵ انحلال ایالت شاهزاده نشین‌مکران اعلام شد و به پاکستان غربی الحاق شد.^[۱۴]

یکی از رهبران مردم بلوچ در مکران فردی بنام معدان بود. وی از لقب سهمی برای خود استفاده می‌کرد که بنوعی این عنوان توسط تنی چند از دیگر اعیان و اشراف ایرانی در سده‌های نخستین اسلامی استفاده می‌شده و شاید این عنوان را بتوان با عنوان «رازی» در یک سطح دانست. چراکه هر دوی این عناوین، تنها توسط ایرانیان اصیلی که به خاندان‌های پیش از اسلام در ایران منسوب هستند استفاده می‌شده. با این وجود پس از آنکه معدان در سال ۳۴۰ ه‍.ق بر قلمرو مکران چیره شد از القاب سلطنتی همچون امیر، سلطان کیچ، خسرو مکران، پهلوان و … استفاده کرد. مهم‌ترین لقب سلطنتی که وی برای خویش برگزید عنوان «مِهْراج» می‌باشد.^[۱۵] مطابق با بررسی‌های زبان شناسان ایران شرقی، این عنوان ریشه در زبان بلوچی و اشتراکات فرهنگی بلوچ‌ها با اقوام دیگری همچون راجپوت‌ها، سندیها و … دارد چرا که راجپوت‌ها و سندی‌ها از عنوان مشابهی یعنی «مهاراجه» استفاده می‌کنند. این عنوان در گویش و تلفظ بلوچی به این طریق است: «مِیْ/مِهْ + راجَ / راجءَ = مِهْراجَ / مِیْ راجءَ» به این ترتیب عنوان مذکور به معنی «شاه من» می‌باشد.^[۱۶] معدانی‌ها پس از امیر معدان یکم به توسعه و گسترش حکومت خویش پرداختند، سکه‌های دولت معدانی کمابیش در حدود پنجگور، خاران و سایر نقاط بلوچستان و مکران یافت شده‌اند که حکایت از رونق اقتصادی آن مرز و بوم در عصر معدانیان بلوچ دارد.^[۱۶]

فرمانروایان

امیر معدان یکم، ملقب به معدان سهمی و مهراج.
امیر عیسی یکم، ملقب به عیسی مغرور و مهران.
امیر ابوالعساگر حسین، ملقب به مهراج دوم
امیر معدان دوم، ملقب به مهراج سوم.
امیر عیسی دوم، ملقب به مکرانی، مهراج چهارم، مغرور.
امیرحسین، ملقب به مهراج پنجم.^[۱۷]

[۱]
Bosworth (1994), p. 256
[۲]
Baloch, p. 297
[۳]
«تا سال 1620 هنوز هم فرمان (مَلِک) کیچ، که گوادر را نیز کنترل می کرد، از مردم مالیات می گرفت و به گفته پیترو دلا واله با دولت ایران روابط دوستانه داشت. اما در حدود 1620میلادی کیچ به تصرف قوم بُلیدیی درآمد که به نظر می رسد پیرو بدعت ذکری بوده اند و تا سال 1740 بر کل مکران تا جاسک تسلط داشته اند». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۴]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnograph». www.researchgate.net. Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۵]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnograph». www.researchgate.net. Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۶]
«At this time the overland traffic was still taxed by the ruler (malek) of Kech, who also controlled Gwadar, and according to Pietro della Valle was on friendly terms with the Persian government. But around 1029/1620 Kech was taken over by the Bulēdī tribe, who appear to have been followers of the Ḏekrī (Zikri) heresy , and dominated the whole of Makrān up to Jāsk until 1740 (Lorimer, 1/2, pp. 2150-51)». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica.
[۷]
«Continuity of authority in Kalat dates from the accession of Mīr Aḥmad Khan in 1666». www.iranicaonline.org.
[۸]
«At this time the overland traffic was still taxed by the ruler (malek) of Kech, who also controlled Gwadar, and according to Pietro della Valle was on friendly terms with the Persian government. But around 1029/1620 Kech was taken over by the Bulēdī tribe, who appear to have been followers of the Ḏekrī (Zikri) heresy , and dominated the whole of Makrān up to Jāsk until 1740 (Lorimer, 1/2, pp. 2150-51)». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica.
[۹]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnograph». www.researchgate.net. Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۱۰]
«With the security and freedom of action afforded by the new treaty with Qandahār and the resulting stabilization of the northern and eastern border, Naṣīr was able to move against the neighboring territories of Kharan, Makrān, and Las Bela. The Gīčkī (who had become dominant in Makrān in 1740) and most of the Bulēdī were Ḏekrī. Naṣīr made nine expeditions against them. The struggle was ended, apparently before 1778, by a compromise under which the revenues of the country were divided equally between the Gīčkī leaders and the khan, with the direct administration remaining in the hands of the Gīčkī, who were divided into two branches, a senior branch in Panjgur and a junior one in Kech and Gwadar». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۱۱]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnography». Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۱۲]
«With the security and freedom of action afforded by the new treaty with Qandahār and the resulting stabilization of the northern and eastern border, Naṣīr was able to move against the neighboring territories of Kharan, Makrān, and Las Bela. The Gīčkī (who had become dominant in Makrān in 1740) and most of the Bulēdī were Ḏekrī. Naṣīr made nine expeditions against them. The struggle was ended, apparently before 1778, by a compromise under which the revenues of the country were divided equally between the Gīčkī leaders and the khan, with the direct administration remaining in the hands of the Gīčkī, who were divided into two branches, a senior branch in Panjgur and a junior one in Kech and Gwadar». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۱۳]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnography». Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.
[۱۴]
Siddiqi, Farhan Hanif (2012), The Politics of Ethnicity in Pakistan: The Baloch, Sindhi and Mohajir Ethnic Movements, Routledge, p. 60, ISBN 978-0-415-68614-3, The rulers of the states of Kharan, Makran and Lasbela announced their decision to join the Pakistan dominion on 21 March 1948 and their respective rulers signed the official documents
[۱۵]
سارانی، مرتضی،حکام و امراء بلوچ،1401 ه‍. ق
[۱۶]
همان↑
[۱۷]
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، تاریخ بیهقی، ۱۹۷۱ م

[Bosworth_1994,_p._256-1] [۱]
Bosworth (1994), p. 256

[2] [۲]
Baloch, p. 297

[3] [۳]
«تا سال 1620 هنوز هم فرمان (مَلِک) کیچ، که گوادر را نیز کنترل می کرد، از مردم مالیات می گرفت و به گفته پیترو دلا واله با دولت ایران روابط دوستانه داشت. اما در حدود 1620میلادی کیچ به تصرف قوم بُلیدیی درآمد که به نظر می رسد پیرو بدعت ذکری بوده اند و تا سال 1740 بر کل مکران تا جاسک تسلط داشته اند». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[4] [۴]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnograph». www.researchgate.net. Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[5] [۵]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnograph». www.researchgate.net. Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[6] [۶]
«At this time the overland traffic was still taxed by the ruler (malek) of Kech, who also controlled Gwadar, and according to Pietro della Valle was on friendly terms with the Persian government. But around 1029/1620 Kech was taken over by the Bulēdī tribe, who appear to have been followers of the Ḏekrī (Zikri) heresy , and dominated the whole of Makrān up to Jāsk until 1740 (Lorimer, 1/2, pp. 2150-51)». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica.

[7] [۷]
«Continuity of authority in Kalat dates from the accession of Mīr Aḥmad Khan in 1666». www.iranicaonline.org.

[8] [۸]
«At this time the overland traffic was still taxed by the ruler (malek) of Kech, who also controlled Gwadar, and according to Pietro della Valle was on friendly terms with the Persian government. But around 1029/1620 Kech was taken over by the Bulēdī tribe, who appear to have been followers of the Ḏekrī (Zikri) heresy , and dominated the whole of Makrān up to Jāsk until 1740 (Lorimer, 1/2, pp. 2150-51)». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica.

[9] [۹]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnograph». www.researchgate.net. Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[10] [۱۰]
«With the security and freedom of action afforded by the new treaty with Qandahār and the resulting stabilization of the northern and eastern border, Naṣīr was able to move against the neighboring territories of Kharan, Makrān, and Las Bela. The Gīčkī (who had become dominant in Makrān in 1740) and most of the Bulēdī were Ḏekrī. Naṣīr made nine expeditions against them. The struggle was ended, apparently before 1778, by a compromise under which the revenues of the country were divided equally between the Gīčkī leaders and the khan, with the direct administration remaining in the hands of the Gīčkī, who were divided into two branches, a senior branch in Panjgur and a junior one in Kech and Gwadar». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[11] [۱۱]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnography». Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[12] [۱۲]
«With the security and freedom of action afforded by the new treaty with Qandahār and the resulting stabilization of the northern and eastern border, Naṣīr was able to move against the neighboring territories of Kharan, Makrān, and Las Bela. The Gīčkī (who had become dominant in Makrān in 1740) and most of the Bulēdī were Ḏekrī. Naṣīr made nine expeditions against them. The struggle was ended, apparently before 1778, by a compromise under which the revenues of the country were divided equally between the Gīčkī leaders and the khan, with the direct administration remaining in the hands of the Gīčkī, who were divided into two branches, a senior branch in Panjgur and a junior one in Kech and Gwadar». www.iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[13] [۱۳]
«Baluchistan: Geography, History, and Ethnography». Brian Spooner. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴.

[siddiqi-14] [۱۴]
Siddiqi, Farhan Hanif (2012), The Politics of Ethnicity in Pakistan: The Baloch, Sindhi and Mohajir Ethnic Movements, Routledge, p. 60, ISBN 978-0-415-68614-3, The rulers of the states of Kharan, Makran and Lasbela announced their decision to join the Pakistan dominion on 21 March 1948 and their respective rulers signed the official documents

[q-15] [۱۵]
سارانی، مرتضی،حکام و امراء بلوچ،1401 ه‍. ق

[w-16] [۱۶]
همان↑

[z-17] [۱۷]
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، تاریخ بیهقی، ۱۹۷۱ م

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

سلطنت مکران

فرمانروایان

Wikiwand in your browser!

سلطنت مکران

فرمانروایان

Wikiwand in your browser!

سلسله معدانی

سلسله ملوک مکران

سلسله بُلیدیی

سلسله خانات کلات

سلسله گیچکی

جستارهای وابسته

منابع