زبان لاتگالی

زبان لاتگالی از زبان‌های بالتیک است که در کشور لتونی حدود یکصد و پنجاه هزار تن بدان سخن میگویند^[1].

لاتگالی
latgalīšu volūda
زبان بومی در	لاتویا, روسیه
منطقه	لاتگالیا, سلونیا, سیبری, باشقیرستان
شمار گویشوران	150,000  (بدون تاریخ)
تبار	زبان‌های هندواروپایی زبان‌های بالتو اسلاوی بالتی شرقی لاتگالی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	ltg

تاریخچه

این زبان در حدود قرن هجدهم توسط مردم مناطق شرقی لتونی به عنوان زبان ادبی و نوشتاری تا حد زیادی ارتقا پیدا کرد.نخستین کتاب این زبان در سال 1753 نوشته شد که ترجمه‌ای بر انجیل بود.سیستم نگارش این زبان از خط لهستانی وام گرفته شد و ابتدا برای نگارش متون عهد عتیق بکار میرفت.بیشتر کتاب‌های زبان لاتگالی توسط کشیش‌های کاتولیک در قرن نوزدهم نوشته شد که به ادبیات و تقویم مسیحی اختصاص داشتند.پس از استقلال لتونی تلاش برای حفظ و بهبود وضعیت این زبان افزایش یافت و امروزه کتاب‌های قدیمی و جدید بسیاری از این زبان چاپ و منتشر می‌شود^[2].

گویش‌ها

این زبان نیز به نوبه ی خود به سه گویش مختلف شمالی - مرکزی و جنوبی تقسیم بندی می‌شود که هرکدام از این گویش‌ها بر حسب منطقه لهجه هایی درون خود دارند.شمار اندکی از گویشوران این زبان نیز در روسیه و صربستان بسر میبرند.زبان ادبی قرن هجدهم بیشتر تحت تأثیر گویش جنوبی این زبان ارتقا یافت.

الفبا

برای این زبان الفبای لاتین را با رسم الخطی وام گرفته از خط لهستانی بکار میبرند.نوشتار این زبان تا حد زیادی نزدیک به لاتویایی است با این تفاوت که چند حرف این زبان در لاتویایی موجود نیست.حروف الفبای لاتگالی بدین شرح است:

الفبا

حروف کوچک	حروف بزرگ	تلفظ
A	a	[ɑ]
Ā	ā	[ɑ:]
B	b	[b]
C	c	[t͡s]
Č	č	[t͡ʃ]
D	d	[d]
E	e	[e]
Ē	ē	[e:]
F	f	[f]
G	g	[ɡ]
Ģ	ģ	[ɟ]
H	h	[x]
I	i	[i]
Y	y	[ɨ]
Ī	ī	[i:]
J	j	[j]
K	k	[k]
Ķ	ķ	[c]
L	l	[l]
Ļ	ļ	[ʎ]
M	m	[m]
N	n	[n]
Ņ	ņ	[ɲ]
O	o	[o]
Ō	ō	[o:]
P	p	[p]
R	r	[r]
S	s	[s]
Š	š	[ʃ]
T	t	[t]
U	u	[u]
Ū	ū	[u:]
V	v	[v]
Z	z	[z]
Ž	ž	[ʒ]

نمونه زبانی

این زبان آثار ادبی و شعری قابل توجهی دارد.آرماند کوچنس از شاعران به نام لاتویایی به این زبان اشعاری را سروده است.برای نمونه به این قطعه میتوان اشاره کرد:

Tik skrytuļam ruodīs: iz vītys jis grīžās,
A brauciejam breinums, kai tuoli ceļš aizvess,
Tai vuorpsteite cīši pret sprāduoju paušās,
Jei naatteik - vacei gi dzejis gols zvaigznēs.

Pruots naguorbej ramu, juos lepneibu grūžoj,
Vys jamās pa sovam ļauds pasauli puormeit,
Bet nak jau sevkuram vīns kuorsynoj myužu
I ramaņu jumtus līk īguodu kuormim.

Na vysim tai sadar kai kuošam ar speini,
Sirds narymst i nabeidz par sātmalim tēmēt,
A pruots rauga skaitejs pa rokstaudža zeimem,
Kai riedeits, kod saulei vēļ vaiņuku jēme.

محاوره لاتگالی

جملات

لاتگالی	لاتویایی	معنی فارسی
Vasals!	Sveiks!	سلام
Loba dīna!	Labdien!	روز خوش!
Muns vuords Eugeņs.	Mans vārds ir Eugeņs.	نام من اوژن است.
Šudiņ breineiga dīna!	Šodien ir brīnišķīga diena!	روز زیباییست!
Vīns, div, treis, niu tu breivs!	Viens, divi, trīs, nu tu esi brīvs!	یک, دو, سه شما آزادید(نوعی بازی کودکانه))
Asu aizjimts itamā šaļtī!	Esmu aizņemts šobrīd!	من اکنون وقت ندارم!
Es tevi mīļoju!	Es tevi mīlu!	دوستت دارم!
Asu nu Latgolys.	Esmu no Latgales.	من اهل لاتگالیا هستم)
Maņ pateik vuiceitīs.	Man patīk mācīties.	دوست دارم یاد بگیرم

نگاه مقایسه‌ای بین لاتویایی, لیتوانیایی و لاتگالی

فارسی	لاتویایی	لاتگالی	لیتوانیایی
دور و بر	apkārt	apleik	aplink
همیشه	vienmēr	vysod	visad(a)	"
پرسیدن	taujāt, izjautāt	klaust	klausti, klausinėti	!"
دوشیزه	meita, meitene	mārga	mergina, merga
روسری	lakatiņš	skareņa	skarelė
لباس	kleita	sukne	suknelė
شناکردن	peldēties	mauduotīs	maudytis
نشستن	apsēsties	atsasēst	atsisėsti
پاسخ دادن	atbildēt	atsaceit	atsakyti	)
سرد	salts	solts	šalta
اشتباه	kļūda	klaida	klaida
صفحه	lappuse	puslopa	puslapis
پایین	lejup	zamyn	žemyn
و	un	i	ir
خانواده	saime	saime	šeima
شرق/خاور	rīti	reiti	rytai
ایستادن	stāties	atsastuot	atsistoti
دیگر/دیگری	cits	cyts	kitas
قیچی	šķēres	zirklis	žirklės

جستارهای وابسته

• زبان لاتویایی
• زبان لیتوانیایی
• زبان‌های بالتیک

منابع

1. Endangered languages | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
2. http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Latgalian_language&action=submit

الگو:کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آن‌ها حرف L است