From Wikipedia, the free encyclopedia
زبانهای مغولی‌تبار (به انگلیسی: Mongolic languages)، گروهی از زبانها هستند که بیشتر در آسیای شرقیِ مرکزی و به ویژه در مغولستان و کناره‌های آن و قالموقستان به آنها سخن می‌گویند.[3]
| Mongolic | |
|---|---|
| پراکنش: | مُغُولِستان، مغولستان داخلی؛ (چین)، بوریاتیا، قالمیقستان؛ (روسیه) و هرات؛ (افغانستان) |
| تبار: | Khitan–Mongolic?[1] (see below) Otherwise one of the world's primary language families |
| نیا: | Proto-Mongolic |
| زیرگروه‌ها: |
Central Mongolic
Southern Mongolic
Daur
Moghol
|
| ایزو ۵–۶۳۹ | xgn |
| گلاتولوگ | mong1329[2] |
 Geographic distribution of the Mongolic languages | |
به‌نام‌ترینِ این زبانها، زبان مغولی است که زبان رسمی کشور مغولستان و مغولستان درونی در چین است. این زبان امروزه بیش از پنج میلیون و هفتصد هزار گویشور دارد و شمارِ گویشوران همه زبانهای مغولی که شامل ۱۰ زبان می‌شود را با هم حدود شش میلیون دانسته‌اند.
زبانهایِ مغولی‌تبار، بیشتر در کشورهای مغولستان، چین (مغولستان داخلی، سین کیانگ، گانسو و چینگ‌های)، افغانستان (هرات)، روسیه (قالموقستان و بوریاتیا) سخنگو دارند.[4]
گویا نزدیک‌ترین زبان به زبانهای مغولی، زبانِ از میان رفتهٔ خیتان است که تا سال ۱۲۴۳ سخنگویانی داشت و سپس منقرض شد. برخی زبانشناسان، زبانهای مغولی را با شاخهٔ زبانهای ترکی، تونگوزی و حتی با زبانهای ژاپنی و کره‌ای هم خانواده دانسته‌اند و در گروهی پرجنجال به نام خانواده زبانهایِ اورال-آلتایی گروه بسته‌اند؛ ولی این انگاره امروزه میان زبانشناسان پذیرفته نیست و بسیار به آن خرده گرفته‌اند.[3]
امروزه بیشترِ زبانشناسان این شاخه زبانی را با زبان ختان در یک گروه نهاده و «ختان - مغولی» نامند هر چند که هنوز دربارهٔ آن بیگمان نیستند. (البته شواهد قوی برای هم خانوادگیِ میان این دو زبان وجود دارد). اگر این انگاره نادرست باشد، زبانهای مغولی خود یکی از شاخه‌هایِ زبانی عمده جهان است (چون شاخه‌هایِ آفرو-آسیایی یا هندو-اروپایی).
دلیل این دودلی دربارهٔ هم‌خانواده بودن یا نبودن مغولی و ختان این است که نبشته‌های این زبان به دبیره‌هایی نوشته شده‌اند که امروزه از میان رفته‌اند و هنوز زبانشناسان به‌کلی رمزشان را نگشوده‌اند و از این روی نتوان آنان را کامل خواند. زبانهای دیگری نیز هستند که به علت کمیِ نوشته‌ها و واژه‌های به جای مانده نمی‌توان اثبات کرد که هم‌خانوادهٔ شاخه زبانهای مغولی‌اند و تنها می‌توان فرضیه‌هایی انگاشت.
زبانهای مغولیِ تاریخی:
زبانهای مغولیِ امروزی:
اگر زبانهایِ مغولی کنونی را پی بگیریم تا به زبانهای باستانیِ نزدیک شویم و به زبان نیامغولی برسیم، پیداست که زبانی به نام زبان ختان (که تا به سال ۱۲۳۴ سخنگو داشت) به آن شباهت هایِ فراوان دارد. البته نمی‌توان این زبان را زیرشاخه ای از زبانهای مغولی و ادامهٔ زبان نیامغولی دانست، پس زبانهایِ مغولی و ختان را در گروهی به نام زبانهای فرامغولی (به انگلیسی: Para-Mongolic) دسته‌بندی می‌کنند.
زبانِ نیامغولی (به انگلیسی: Proto-Mongolic Language)، زبانی فراساخته است که زبانشناسان از سنجش زبان هایِ مغولی به دست آمده (چون زبانهای مغولی زنده دنیا و زبانهای کهنِ به دست آمده) بازسازی کرده‌اند و به عنوان نیایِ زبانهای مغولیِ شناخته شده در نظر گرفته‌اند. این زبان بسیار به زبان مغولیِ میانه (به انگلیسی: Middle Mongol Language) نزدیک است و همانست که در زمان فرمانرواییِ مغولان و چنگیز خان بدان سخن می‌گفتند.
شماری از واژگانِ این زبان فراساخته را می‌توانید در جدول زیر ببینید:
| ۱ | *nikēn |
| ۲ | *koxar |
| ۳ | *gurbān |
| ۴ | *dörbēn |
| ۵ | *tabūn |
| ۶ | *jirguxān |
| ۷ | *doluxān |
| ۸ | *na(y)imān |
| ۹ | *yersǖn |
| ۱۰ | *xarbān |
| ۲۰ | *korīn |
| ۳۰ | *gucīn |
| ۴۰ | *döcīn |
| ۵۰ | *tabīn |
| ۶۰ | *jirān |
| ۷۰ | *dalān |
| ۸۰ | *nayān |
| ۹۰ | *yerēn |
| ۱۰۰ | *minggān |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
