ریزشهاب‌سنگ (انگلیسی: Micrometeorite) یک ذره فرازمینی است در اندازه‌های ۵۰ میکرومتر تا ۲ میلیمتر که معمولاً روی سطح زمین پیدا می‌شود و اساساً ریزشهابواره‌هایی هستند که با گذر از جو زمین از بین نرفته و به سطح زمین می‌رسند. ریز شهابسنگها از شهاب سنگها کوچکتر، فراوانتر، دارای ترکیبات متنوعتر و یک زیرمجموعه از غبار کیهانی هستند که همچنین شامل ذرات غبار بین سیاره‌ای هم هستند.[1]
ریزشهاب‌سنگ‌ها با سرعت بالا (حداقل ۱۱ کیلومتر بر ثانیه) وارد جو زمین می‌شوند و از طریق اصطکاک و فشرده سازی اتمسفر گرم می‌شوند. هر ذره ریزشهاب‌سنگ بین ۹-۱۰ و ۴–۱۰ گرم وزن دارند.[2]
نمونه ای از یک ریزشهاب‌سنگ یافت شده در قطب جنوب.
فرد لارنس ویپل برای اولین بار مفهوم «ریز شهابسنگ» را برای توصیف اشیایی در اندازه گرد و غبار که به زمین می‌رسند به کار برد.[3] گاهی اوقات شهابسنگها و ریزشهاب‌سنگ‌ها به جو زمین وارد می‌شوند و به عنوان شهابواره یا «تیر شهاب» قابل مشاهده هستند.
بافت ریزشهاب‌سنگ‌ها به این دلیل که ترکیب اصلی ساختاری و معدنی خود را با درجه حرارتی که در هنگام ورود به جو زمین بدست می‌آورند و سرعتی که دارند، منحصربفرد است. در مجموعه آنها از ذراتی که ذوب نشده و بافت کانی‌شناختی خود را حفظ کرده‌اند تا ذراتی که بخش اعظم جرم خود را از طریق تبخیر دست داده‌اند یافت می‌شود. دسته‌بندی ریزشهاب‌سنگ‌ها بر اساس ترکیب و درجه دمایی که دیده‌اند می‌باشد.[4][5]
ریشه‌های فرا زمینی ریزشهاب‌سنگ‌ها توسط بررسی‌های زیر مشخص شده‌است:
فلزی که در آنها قرار دارد شبیه به چیزی است که در شهابسنگهاست.[6]
بعضی از آنها دارای وستیت که اکسید آهن با درجه حرارت بالا است و در پوسته شهاب سنگها یافت می‌شوند هستند.[7]
مواد معدنی سیلیکاتی آنها جزء مواد کمیاب و اصلی است که در شهابسنگها دیده می‌شود.[8][9]
فراوانی منگنز کیهانی (53Mn) در گویچه‌های آهن و بریلیم کیهانی (10Be)، آلومینیوم (26Al) و ایزوتوپ نئون خورشیدی در ریزشهاب‌سنگ‌های سنگی، بیشتر از مقدار زمینی است.[10][11]
حضور دانه‌های پیش خورشیدی در برخی از ریزشهاب‌سنگ‌ها[12] و غلظت دوتریم در ریزشهاب‌سنگ‌های فوق کربنیک نشان می‌دهد که آنها نه تنها فرازمینی هستند بلکه برخی از ترکیبات آنها قبل از منظومه شمسی تشکیل شده‌است. تخمین زده می‌شود ۲۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ تن در سال از گرد و غبار کیهانی وارد لایه‌های فوقانی جو زمین می‌شود که کمتر از ۱۰٪ از آنها به سطح زمین می‌رسند؛ بنابراین، جرم کل ریزشهاب‌سنگ‌ها تقریباً ۵۰ برابر بیشتر از آنچه که برای شهابسنگها تخمین زده می‌شود، که تقریباً ۵۰ تن در سال است، می‌باشد[13] و مقدار زیاد ذرات وارد شده به جو زمین در هر سال نشان می‌دهد که مجموعه ریزشهاب‌سنگ‌های منظومه شمسی شامل ذراتی از اجزای منظومه شمسی شامل سیارک‌ها، دنباله دارها و قطعاتی از ماه و مریخ است.[14]
ریزشهاب‌سنگ‌ها از رسوبات دریاهای عمیق، سنگ‌های رسوبی و رسوبات قطبی جمع‌آوری می‌شوند و در حال حاضر مهمترین منبع جمع‌آوری آنها برف و یخ قطبی است.
رسوبات اقیانوسی
در سالهای ۱۸۷۳ تا ۱۸۷۶ با عملیات HMS چلنجر برای اولین بار از رسوبات دریای عمیق مقداری ریزشهاب‌سنگ ذوب شده جمع‌آوری شد. در سال ۱۸۹۱، موری و رنارد «دو گروه از ریزشهاب‌سنگ‌ها را پیدا کردند: اول، گویچه مغناطیسی سیاه و سفید، با یا بدون هسته فلزی؛ دوم، گویچه رنگ قهوه ای شبیه به کندرول، با ساختار بلوری».[15] در سال ۱۸۸۳، آنها ابراز کردند که این گویچه‌ها فرازمینی هستند، زیرا به دور از منابع زمین یافت نشدند و شباهت مغناطیسی و هسته‌های فلزی آهن-نیکل (Fe-Ni) آنها شبیه آهن فلزی یافت شده در سنگ‌های آتشفشانی نبود. گویچه‌ها بیشتر در رسوباتی که به آهستگی و در مدت طولانی ایجاد می‌شوند تجمع یافته بودند، به خصوص رسوبات خاک رس.[16] علاوه بر کره‌هایی با هسته فلزی Fe-Ni، برخی از گویچه‌های بزرگتر از ۳۰۰ میکرومتر حاوی یک هسته از عناصر از گروه پلاتین بودند.[17]
Smales, A. A.; Mapper, D.; Wood, A. J. (1958), "Radioactivation analysis of "cosmic" and other magnetic spherules", Geochimica et Cosmochimica Acta, 13 (2–3): 123–126, Bibcode:1958GeCoA..13..123S, doi:10.1016/0016-7037(58)90043-7
Blanchard, M. B.; Brownlee, D. E.; Bunch, T. E.; Hodge, P. W.; Kyte, F. T. (1980), "Meteoroid ablation spheres from deep-sea sediments", Earth Planet. Sci. Lett., 46 (2): 178–190, Bibcode:1980E&PSL..46..178B, doi:10.1016/0012-821X(80)90004-7
Raisbeck, G. M.; Yiou, F.; Bourles, D.; Maurette, M. (1986), "10Be and 26Al in Greenland cosmic spherules: Evidence for irradiation in space as small objects and a probable cometary origin", Meteoritics, 21: 487–488, Bibcode:1986Metic..21..487R
Nishiizumi, K.; Arnold, J. R.; Brownlee, D. E.; Finkel, R. C.; Harvey, R. P.; etal. (1995), "10Be and 26Al in individual cosmic spherules from Antarctica", Meteoritics, 30 (6): 728–732, doi:10.1111/j.1945-5100.1995.tb01170.x{{citation}}: |first4= missing |last4= (help)|first4= missing |last4= in Authors list (help)
Zolensky, M.; Bland, M.; Brown, P.; Halliday, I. (2006), "Flux of extraterrestrial materials", in Lauretta, Dante S.; McSween, Harry Y. (eds.), Meteorites and the Early Solar System II, Tucson: University of Arizona Press
Taylor, S.; Schmitz, J.H. (2001), Peucker-Erhenbrink, B.; Schmitz, B. (eds.), "Accretion of Extraterrestrial matter throughout Earth's history—Seeking unbiased collections of modern and ancient micrometeorites", Accretion of extraterrestrial matter throughout earth's history/ edited by Bernhard Peucker-Ehrenbrink and Birger Schmitz; New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers: 205–219, Bibcode:2001aemt.book.....P, doi:10.1007/978-1-4419-8694-8_12, ISBN978-1-4613-4668-5
Murray, J.; Renard, A. F. (1891), "Report on the scientific results of the voyage of H.M.S. Challenger during the years 1873–76", Deep-Sea Deposits: 327–336
Murray, J.; Renard, A. F. (1883), "On the microscopic characters of volcanic ashes and cosmic dust, and their distribution in deep-sea deposits", Proceedings of the Royal Society, Edinburgh, 12: 474–495
