دولت دوم محمد مصدق

دولت دوم محمد مصدق یکی از دولت‌های دوران پادشاهی مشروطه در دورهٔ پهلوی است که از اول مرداد ۱۳۳۱ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ فعالیت کرد. رئیس این دولت، محمد مصدق بود.

دولت دوم محمد مصدق
کابینه کشور شاهنشاهی ایران
نخست‌وزیر ایران
کابینه دوم مصدق
تاریخ تشکیل	۳۱ تیر ۱۳۳۱
تاریخ انحلال	۲۸ مرداد ۱۳۳۲
افراد و سازمان‌ها
رئیس کشور	محمدرضا پهلوی
رئیس دولت	محمد مصدق
پیشینهٔ رئیس دولت	نخست‌وزیر (از ۱۳۳۰) نمایندهٔ مجلس شورای ملی وزیر امور خارجه (۱۳۰۲) والی آذربایجان (۱۳۰۱–۱۳۰۰) وزیر مالیه (۱۳۰۰) والی فارس (۱۳۰۰–۱۲۹۹)
جانشین رئیس دولت	سید باقر کاظمی (۱۳۳۱) غلامحسین صدیقی (۱۳۳۲–۱۳۳۱)
شمار وزیران	۱۲
وزیران کناررفته (درگذشت/استعفا/برکناری)	۲ استعفا، ۱ جابجایی
شمار اعضا	۱۳ وزیر + ۱ وزیر مشاور
حزب عضو	جبهه ملی ایران
وضعیت در مجلس	اقلیت ۳۰ از ۷۹ (۳۸٪)
پیشینه
انتخابات(ها)	انتخابات مجلس شورای ملی (۱۳۳۱)
دوره(های) مجلس	مجلس هفدهم
پیشین	مصدق ۱
پسین	زاهدی ۱

با استعفای احمد قوام از نخست‌وزیری، مجلس شورای ملی در جلسهٔ خصوصی روز ۳۱ تیر ۱۳۳۱، تمایل خود به زمامداری مجدد محمد مصدق را ابراز کرد و شاه همان‌روز، فرمان نخست وزیری را بنام مصدق صادر کرد. مصدق، هیئت وزیران را در ۴ مرداد به شاه، در ۵ مرداد به مجلس شورای ملی، و در ۶ مرداد به مجلس سنا معرفی کرد.^[1]

مصدق در این دوره، نام وزارت جنگ را به وزارت «دفاع ملی» تغییر داد.

رأی اعتماد

ابراز تمایل به نخست‌وزیری

تاریخ	مجلس	رأی	منبع
۳۱ تیر ۱۳۳۱	شورا	۶۱ از ۶۴ (۹۵٪)	[2]
۱ مرداد ۱۳۳۱	سنا	۳۳ از ۴۱ (۸۰٪)	[3]

تصویب برنامه دولت

تاریخ	مجلس	رأی	منبع
۷ مرداد ۱۳۳۱	شورا	۶۸ از ۶۸ (۱۰۰٪)	[4]
۱۱ مرداد ۱۳۳۱	سنا	۳۴ از ۳۵ (۹۷٪)	[5]

تداوم برنامه دولت

مرتبه	تاریخ	مجلس	رأی	منبع
اول	۲۵ شهریور ۱۳۳۱	شورا	۶۰ از ۶۱ (۹۸٪)	[6]
	۲۶ شهریور ۱۳۳۱	سنا	۳۹ از ۳۹ (۱۰۰٪)	[7]
دوم	۱۶ دی ۱۳۳۱	شورا	۶۴ از ۶۵ (۹۸٪)	[8]
	—	سنا	—

هیئت دولت

مقام	نام		آغاز تصدی	پایان تصدی	حزب سیاسی	منبع
نخست‌وزیر		محمد مصدق[persian-alpha 1]	۳۱ تیر ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[10]
وزیران
وزیر اقتصاد ملی		علی‌اکبر اخوی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل	[11]
وزیر امور خارجه		حسین نواب	۴ مرداد ۱۳۳۱	۱۷ مهر ۱۳۳۱	مستقل	[12][13]
		حسین فاطمی	۱۹ مهر ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[14]
وزیر بهداری		صبار فرمانفرمائیان*	۴ مرداد ۱۳۳۱	۱۸ خرداد ۱۳۳۲	مستقل	[12][15]
		محمدعلی ملکی	۱ تیر ۱۳۳۲	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل	[16]
وزیر پست و تلگراف و تلفن		سیف‌الله معظمی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[11]
وزیر دفاع ملی		محمد مصدق	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[12]
وزیر دارایی		سید باقر کاظمی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۳۱ خرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[12][17]
		علی مبشر*	۲ تیر ۱۳۳۲	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل	[18]
وزیر دادگستری		عبدالعلی لطفی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل	[12]
وزیر راه		داوود رجبی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۱۶ بهمن ۱۳۳۱	جبهه ملی	[12]
		جهانگیر حق‌شناس	۱۶ بهمن ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[19]
وزیر فرهنگ		مهدی آذر	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[11]
وزیر کار		ابراهیم خلیل عالمی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[12]
وزیر کشاورزی		خلیل طالقانی	۴ مرداد ۱۳۳۱	اردیبهشت ۱۳۳۲	جبهه ملی	[12]
		منصور عطائی*	۲۳ اردیبهشت ۱۳۳۲	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل	[20]
وزیر کشور		غلامحسین صدیقی	۴ مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[12]
وزیران مشاور
وزیر مشاور		داوود رجبی	۱۶ بهمن ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	جبهه ملی	[19]
معاونان نخست‌وزیر
معاون اداری		عباس مؤدب نفیسی	مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل
معاون سیاسی و پارلمانی		محمدحسین علی‌آبادی	۱۹ مرداد ۱۳۳۱	۲۵ دی ۱۳۳۱	مستقل	[21]
		عزیزالله ملک‌اسمعیلی	۲۵ دی ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل	[22]
رئیس اداره‌کل انتشارات و تبلیغات		محمد حجازی	مرداد ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲	مستقل

سرنگونی دولت

مقالهٔ اصلی: کودتای ۲۸ مرداد

همچنین ببینید: توطئه ترور محمد مصدق

در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ نخستین اقدام برای کودتا صورت می‌گیرد که با دستگیری سرهنگ نصیری خنثی می‌شود. در روز کودتای ۲۸ مرداد کودتای دیگر یصورت می‌گیرد که منجر به سقوط دولت مصدق و نخست وزیری تیمسار زاهدی می‌گردد. در این کودتا افسران اطلاعاتی آمریکا و انگلیس و نفرات لجستیک سفارت آمریکا و حمایت دولت ایالات متحده آمریکا نیز دخیل بودند.^[23] کودتا ضد دولت مصدق پس از آن امکان‌پذیر شد که ابتدا دولت آمریکا طی عملیاتی به نام «عملیات آژاکس» ایران را در آشوب و هرج و مرجی فروبرد که راه را برای سقوط مصدق هموار کرد.^[24]

یادداشت

1. به علت بیماری و ضعف جسمانی نخست‌وزیر، سید باقر کاظمی وزیر دارایی عهده‌دار نیابت نخست‌وزیری نیز شد.^[9] پس از مدتی، غلامحسین صدیقی وزیر کشور جایگزین کاظمی شد.

منابع

1. شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۳: هیئت وزیران ایران در عصر مشروطیت (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. ص. ۲۷۳–۲۷۴. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۸-۸.
2. «در جلسه امروز مجلس دکتر مصدق با ۶۱ رأی به زمامداری انتخاب شد». باختر امروز (۸۶۷): ۱ و ۸. ۳۱ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
3. «دیروز از ۴۱ سناتور ۳۳ نفر به دکتر مصدق رأی تمایل دادند». باختر امروز (۸۶۹): ۱ و ۷. ۲ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
4. «امروز مجلس شورای ملی باتفاق آراء به برنامه دولت رأی اعتماد داد». باختر امروز (۸۷۳): ۱ و ۸–۷. ۷ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
5. «برنامه دولت با ۳۴ رأی موافق تصویب شد». باختر امروز (۸۷۶): ۲–۱ و ۸–۷. ۱۱ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
6. «مجلس به اکثریت ۶۰ رأی به دولت رأی اعتماد داد». کیهان (۲۸۰۵): ۱. ۲۵ شهریور ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
7. «به اتفاق آراء نسبت به سیاست دولت آقای دکتر مصدق در مورد نفت ابراز اعتماد شد». کیهان (۲۸۰۶): ۲–۱ و ۷. ۲۶ شهریور ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
8. «۶۴ نفر از ۶۵ نفر نماینده حاضر در جلسه به دولت آقای دکتر مصدق رأی اعتماد دادند». کیهان (۲۸۹۴): ۱ و ۳ و ۸. ۲۶ شهریور ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
9. «نایب نخست‌وزیر». کیهان (۲۷۶۵): ۸. ۵ تیر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
10. «همه مسائل بین شاه و مصدق حل شد». باختر امروز (۸۶۸): ۷. ۱ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
11. «معرفی وزیران اقتصاد ملی، فرهنگ، پست و تلگراف و معاون وزارت جنگ بحضور ملوکانه». کیهان (۲۷۶۵): ۷. ۵ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
12. «هیئت دولت جدید بحضور ملوکانه معرفی شدند». کیهان (۲۷۶۴): ۱ و ۸. ۴ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
13. «استعفای وزیر امور خارجه». کیهان (۲۸۲۲): ۱. ۱۷ مهر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
14. «وزیر جدید امور خارجه امروز بحضور ملوکانه معرفی شد». کیهان (۲۸۲۳): ۱. ۱۹ مهر ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
15. «معاون وزارت کشور و استاندار فارس بحضور شاهنشاه معرفی شدند». کیهان (۳۰۱۲): ۱. ۱۸ خرداد ۱۳۳۲ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
16. «معرفی وزیر و معاون بهداری». کیهان (۳۰۲۳): ۴. ۱ تیر ۱۳۳۲ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
17. «امور وزارت دارائی زیرنظر معاونین اداره خواهد شد». کیهان (۳۰۲۳): ۱ و ۸. ۳۱ خرداد ۱۳۳۲ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
18. «امروز مبشر بکفالت وزارت دارائی منصوب شد». کیهان (۳۰۲۴): ۸. ۲ تیر ۱۳۳۲ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
19. «وزیران جدید راه و مشاور بحضور ملوکانه معرفی شدند». کیهان (۲۹۲۱): ۱. ۱۸ بهمن ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
20. «کفیل جدید وزارت کشاورزی دیروز به شاه معرفی و امروز در وزارتخانه مشغول کار شد». اطلاعات (۸۰۹۳): ۱. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۳۲ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
21. «معاون پارلمانی نخست‌وزیر انتخاب و معرفی شد». کیهان (۲۷۷۶): ۸. ۱۹ مرداد ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
22. «آقای دکتر ملک‌اسمعیلی معاون جدید سیاسی و پارلمانی نخست‌وزیر». کیهان (۲۹۰۲): ۱. ۲۵ دی ۱۳۳۱ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
23. "CIA-assisted coup overthrows government of Iran". HISTORY (به انگلیسی). 27 May 2021.
24. Arash Nourozi (مه ۲۷, ۲۰۲۱). «Operation Ajax Was Always An Open Secret».