خاروانا (ورزقان)

خاروانا (کاروانا) یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری بخش خاروانا در شهرستان ورزقان است. تا سال ۸۰ یکی از بخش‌های شهرستان اهر بوده که بعد از شهرستان شدن ورزقان به این شهر الحاق شد، نام تاریخی این شهر (کاروانا) به معنی محلی برای کاروان است و جمعیتی بالغ بر ۳،۳۵۳ نفر طبق آمار سرشماری سال ۱۳۹۵ می‌باشد.

خاروانا
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	ورزقان
بخش	بخش خاروانا
نام(های) پیشین	کاروانا (محلی برای کاروان)
مردم
جمعیت	۳،۳۵۳ نفر (سال ۱۳۹۵)
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۳۵ ج
کد آماری	۲۳۹۸
خاروانا روی نقشه ایران ۳۸٫۶۸۷۷۶۱°شمالی ۴۶٫۱۷۰۰۵°شرقی / 38.687761; 46.17005

این بخش از طرف شمال با کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از طرف جنوب با شهرستان مرند و شبستر، از شرق با بخش مرکزی ورزقان و از غرب با شهرستان جلفا بخش سیه رود هم‌مرز می‌باشد.

فاصله این بخش تا مرکز شهرستان ورزقان ۶۴ کیلومتر، مرز ارمنستان یعنی پایانه مرزی نوردوز ۳۰ کیلومتر ، با مرکز شهرستان جلفا ۷۵ کیلومتر و تا اهر ۱۰۵ کیلومتر و مرکز استان یعنی تبریز از مسیر ورزقان ۱۴۹ کیلومتر و از مسیر طرزم ـ قینر ۱۰۴ کیلومتر می‌باشد. بخش خاروانا شامل سه دهستان به نام‌های دیزمار مرکزی، ارزیل و جوشین، روستای میلق شهر و ۴۸ روستا و آبادی می‌باشد.

این شهر با وجود منابع و پتانسیل های زیاد از شهرهای مهاجر فرست و توسعه نیافته است. چیزی در حدود نود درصد جمعیت این شهر اکنون در تهران سکونت دارند.^{[نیازمند منبع]}

تاریخ

از گذشته‌های بسیار دور، شهر خاروانا مرکز بخش دیزمار بوده‌است. حمدالله مستوفی (۷۵۰–۶۸۰) در صفحه ۱۳۲ کتاب نزهة القلوب منطقه دیزمار را ولایت یکپارچه می‌داند. او دربارهٔ دیزمار می‌نویسد: «دیزمار ولایتی است در شمال تبریز کما بیش پنجاه پاره دیه بود و دوزال و کوردشت و قولان و هزار[=هراس و کاروانا(خاروانا) از معظمات آن. هوایش معتدل به گرمی و آبش از آن جبال برمی‌خیزد و فاضلابش در ارس می‌ریزد حاصلش غله و پنبه و انگور و میوه به همه انواع می‌باشد و پیشتر از همه جا رسد و نوباوه تبریز از آنجا باشدحقوق دیوانش چهل هزار و هشتصد دینار است». [لازم است ذکر شود که در زمان صفویه عشایر پیرعلیلوی رومی، مقدم، بایبردلو، سادات مصری کوه کمر و... در منطقه دیزمار در روستاهای جدیدالاحداث ساکن شدند. موج دوم مهاجرت از آن سوی ارس در زمان فتحعلی‌شاه قاجار روی داد که در آن زمان قاجار کرداحمد، عشایر پسیان سهرون و گل آخور، الیاسکانلو های دیزمار شرقی، چلبیانلو های لیلاب و مردانقم و... در آبادی‌هایی جدیدالاحداث ساکن شدند و دیزمار در گذشته نه چندان دور ۱۹۶ آبادی بزرگ و کوچک داشت. در جلد چهارم فرهنگ جغرافیائی ایران جمعیت دیزمار ارسباران ۴۱۲۳۰ نفر و تعداد آبادی‌های آن ۱۱۲ پارچه گزارش شده‌است. علاوه بر آن اویلق، اندریان، ایری بالا، کوه کمر، کمار بالا، سیه‌رود، خانه سر، جوشین، علی‌لر، مردانقم، مزرعهٔ شادی، شرف آباد و… را از آبادی‌های معروف دیزمار ارسباران معرفی نموده‌است. اما آنچه مسلم است در زمان نگارش کتاب مزبور ده‌ها روستای تاریخی دیزمار نظیر قینر، کهل، سار، ایوند، امند، ورکش، کلانکش، گنزنق، اولی کندی، مزرعه، زین‌آباد، موجمبار، لاری و… که در نزدیکی مرند به ویژه تبریز قرار دارند جزو شهرستان‌های مزبور به حساب آمده‌است که در حال حاضر پس از ارتقاء شبستر از بخش به شهرستان این روستاها بین شهرستان‌های تبریز، شبستر و مرند تقسیم شده‌است.

افراد سرشناس

علامه جعفری - ستارخان - محمد تقی پسیان - سید یوسف مدنی

منابع

• درگاه آذربایجان

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.