From Wikipedia, the free encyclopedia
فتنهٔ خَلق قرآن یا مِحْنَة خَلق قرآن (به معنی آزمایش و محاکمه در مورد خلق قرآن) فرایند تفتیش عقایدی بود که توسط مأمون عباسی در ربیعالاول سال ۲۱۸هـ. ق./آوریل ۸۳۳م، چهار ماه پیش از مرگش، برای قبولاندن دیدگاه مخلوق بودن قرآن (حادثبودن در برابر قدیمبودن قرآن) شروع شد و طی آن بسیاری از علمای مذهبی تنبیه، زندانی و حتی کشته شدند. این سیاست پانزده سال ادامه یافت و در زمان جانشینان مأمون، معتصم و واثق عباسی پیگیری شد تا اینکه پس از دو سال از حکومت متوکل، او این سیاست را در سال ۲۳۴هـ. ق./۸۴۸م. پایان داد.[۱][۲]
در سده دوم و سوم هجری قمری مجادلات کلامی افزایش یافت و یکی از مهمترین آنها مسئله خَلق قرآن بود که نتیجه آن دخالت حکومت عباسی و اتخاذ سیاست محنه از سوی مأمون عباسی بود و این سیاست توسط معتصم و واثق نیز ادامه یافت.[۳]
واقعه محنه در ربیعالاول سال ۲۱۸هـ. ق./آوریل ۸۳۳م، چهار ماه پیش از مرگ مأمون، شروع شد و مأمون از نمایندهاش در بغداد، اسحاق بن ابراهیم، خواست تا عقاید قاضیها را در مورد مسئله خلق قرآن بیازماید و آنانی که موافق خلق قرآن نیستند را برکنار کرده و بر آنان سخت گرفته شود.[۴] بسیاری از علما به خلق قرآن اعتراف کردند اما افرادی مانند احمد حنبل حاضر به اعتراف نشده و در نتیجه با غل و زنجیر به پیش خلیفه فرستاده شدند و به زندان افتادند و حتی معتصم به او شلاق زد.[۳]
سه فرضیه در توجیه دلیل اتخاذ این سیاست مطرح است:
به نظر میرسد دلیل سوم دلیل بهتری برای شروع محنة توسط مأمون باشد.[۳]
حادث یعنی جدید و قدیم یعنی کهنه و ازلی. در فلسفه و کلام هر موجودی که از ازل وجود نداشته باشد و بعداً به وجود آمده باشد را حادث میگویند و هر موجودی که همیشه بوده را قدیم مینامند. بحث حادث و قدیم در سه مورد مطرح بوده: «خدا»، «جهان»، و «کلام خدا». همهٔ متکلمان و فیلسوفان خدا را قدیم دانستهاند اما در مورد جهان فیلسوفان آن را قدیم اما متکلمان و اهل حدیث آن را حادث دانستهاند.[۵]
در مورد کلام خدا، نظرات مختلف در میان متفکران مسلمان وجود داشت:
پایان محنة واقعهٔ مهمی است از دو نظر: اولاً پایانی بود بر ادعای خلفای عباسی در تعیین اصول مذهبی و ثانیاً، محنة یکی از معدود موارد تفتیش عقاید در دوران اولیه اسلام است.[۴]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.