لیتوانی
کشوری در قاره اروپا از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
لیتوانی (به لیتوانیایی: Lietuvos) با نام رسمی جمهوری لیتوانی (به لیتوانیایی: Lietuvos Respublika) کشوری است در شمال شرقی اروپا که از شمال به لتونی، از مشرق و جنوب شرقی به بلاروس، از جنوب به لهستان، از جنوب غربی به روسیه (منطقه برون‌بومی کالینینگراد) و از غرب به دریای بالتیک محدود می‌شود. جمهوری لیتوانی بزرگترین و جنوبی‌ترین کشور در میان سه کشور حوزه بالتیک در اروپاست.
جمهوری لیتوانی Lietuvos Respublika لیتوانی | |
|---|---|
شعار: سرود ملی | |
 | |
| پایتخت و بزرگترین شهر | ویلنیوس ۵۴°۴۱′ شمالی ۲۵°۱۹′ شرقی |
| زبان(های) رسمی | لیتوانیایی |
| حکومت | جمهوری |
| گیتاناس ناوسدا نحوه تشکیل = اعلان کشور همسود | |
| بنیان‌گذاری | ۱۵۶۹ ۱۷۹۵ ۱۶ فوریه ۱۹۱۸ ۱۵ ژوئن ۱۹۴۰ ۱۹۴۴ ۱۱ مارس ۱۹۹۰ |
| مساحت | |
• کل | ۶۵٬۲۰۰ کیلومتر مربع (۲۵٬۲۰۰ مایل مربع) (۱۲۳ام) |
• آبها (٪) | ۱٫۳۵ |
| جمعیت | |
• سرشماری | ۳٬۵۰۰٬۴۰۰ (۱۳۰ام) |
• تراکم | ۵۲ بر کیلومتر مربع (۱۳۴٫۷ بر مایل مربع) (۱۲۰ام) |
| تولید ناخالص داخلی (GDP) برابری قدرت خرید (PPP) | برآورد ۲۰۰۸ |
• کل | ۲۷٫۸۱۳ میلیارد دلار (۱۰۳ام) |
• سرانه | ۲۰۷۵۳ دلار (نامعلوم) |
| شاخص توسعه انسانی (۲۰۰۶) | ۰٫۸۶۹ ۴۳ام(بالا) |
| واحد پول | یورو (€) (EUR) |
| منطقه زمانی | EET |
| EEST | |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | LT |
| دامنه سطح‌بالا | .lt |
جمعیت لیتوانی ۳٫۲ میلیون نفر و پایتخت و بزرگترین شهر آن ویلنیوس است. واحد پول این کشور لیتاس است که در ابتدای ۲۰۱۵ میلادی به یورو تغییر کرد. زبان رسمی آن لیتوانیایی است، زبانهای لهستانی و روسی نیز در این کشور رواج دارد. این زبان از شاخه بالتیک زبانهای هندواروپایی است. بیشتر مردم لیتوانی مسیحی هستند و ۷۹ درصد به کلیسای کاتولیک رومی تعلق دارند.
گروهی از مردمان هندواروپایی از دیرباز در ساحل جنوب شرقی دریای بالتیک و سرزمین لیتوانی کنونی ساکن شدند. لیتوانی در دهه ۱۲۳۰ توسط مینداوگاس متحد شد و او در ۶ ژوئیه ۱۲۵۳ به عنوان پادشاه نخستین کشور لیتوانیایی که دوک‌نشین اعظم لیتوانی نام داشت تاجگذاری کرد.
در طول قرن ۱۴، این دوک‌نشین با دربر گرفتن بلاروس امروزی، اوکراین، و بخش‌هایی از لهستان و روسیه، تبدیل به بزرگترین کشور در اروپا شد. لیتوانی و کشور لهستان بعدها یک اتحاد دوگانه تشکیل دادند که دویست سال دوام آورد اما پس از آن امپراتوری روسیه بیشتر مناطق لیتوانی را ضمیمه خود کرد.
لیتوانی پس از جنگ جهانی اول مستقل شد اما بعداً نخست توسط شوروی و سپس توسط آلمان اشغال شد. با نزدیک شدن جنگ جهانی دوم به پایان خود آلمانی‌ها عقب‌نشینی کرده و اتحاد شوروی مجدداً لیتوانی را اشغال کرد.
در ۱۱ مارس سال ۱۹۹۰، یک سال پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، لیتوانی نخستین جمهوری شوروی بود که اعلام استقلال کرد. پیش از بحران مالی جهانی که از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ به درازا کشید، لیتوانی یکی از سریع‌ترین رشدهای اقتصادی در اتحادیه اروپا را دارا بود. امروزه در فهرست شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد، کشور لیتوانی در رده «توسعه بسیار بالای انسانی» قرار دارد. لیتوانی از اعضای سازمان ناتو، شورای اروپا و اتحادیه اروپا است.
کشور لیتوانی در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۷ به عضویت کامل پیمان شنگن درآمد و در سال ۲۰۰۹، ویلنیوس به فراخور هزاره نام‌گذاری‌اش، به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در آن سال شناخته شد. مرکز جغرافیایی اروپا نزدیک ویلنیوس است.[۱]
تاریخ
خلاصه
دیدگاه
نخستین مردمان پس از آب شدن یخ‌های دوران یخبندان یعنی در دوره هزاره دهم پیش از میلاد در منطقه لیتوانی ساکن شدند. مردم هندواروپایی آغازین در هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد به لیتوانی رسیده و با ساکنان پیشین آن درآمیخته و قبایل گوناگون بالتیکی را به‌وجود آوردند.
نام لیتوانی برای نخستین بار در سال ۱۰۰۹ میلادی در یک سند تاریخی آلمانی به نام «سالنامه کوئدلین‌بورگ» یاد شده است.[۲] دوک‌نشین لیتوانی در سده سیزدهم پا گرفت و دوک بزرگ میندوگاس تمامی مناطق را با هم متحد کرد و ملت یگانه‌ای را به وجود آورد. او در سال ۱۲۵۳ توسط نماینده رسمی پاپ تاجگذاری شد. شهر ویلنیوس (پایتخت لیتوانی) در سال ۱۳۲۳ توسط دوک بزرگ گدیمیناس بنیاد شد.
لیتوانی و لهستان در سال ۱۳۸۵ پیمان کرووس را امضا نمودند. در نتیجه دوک بزرگ یوگایلا با شاهزاده خانم لهستانی ازدواج کرد و شاه لهستان شد. وی متعهد شد که ملت لیتوانی را مسیحی نماید.
در خلال سده ۱۴ میلادی دوک‌نشین بزرگ لیتوانی شامل کشورهای امروزی بلاروس، اوکراین و بخش‌هایی از لهستان و روسیه می‌شد و بزرگترین کشور اروپا به‌شمار آمد. این دوک‌نشین بعدها تکه‌تکه شد و بیشتر سرزمین آن به امپراتوری روسیه ضمیمه شد.
در سال ۱۵۶۹ لیتوانی و لهستان اتحادیه لوبلین را به وجود آوردند با اتحاد با یکدیگر یک جمهوری همسود را به وجود آوردند که تا سال ۱۷۹۵ پایدار ماند.
پس از پایان جنگ جهانی یکم، در تاریخ ۱۶ فوریه ۱۹۱۸ قرارنامه استقلال لیتوانی به امضا رسید و در آن برپایی دوباره یک کشور مستقل در این سرزمین اعلام شد. از سال ۱۹۴۰ لیتوانی نخست از سوی اتحاد شوروی و سپس از سوی آلمان نازی به اشغال درآمد. با نزدیک شدن پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۴ و واپس‌نشینی آلمان‌ها، شوروی لیتوانی را اشغال کرد. از آن پس، کشور لیتوانی با نام جمهوری سوسیالیستی لیتوانی شوروی، یکی از جمهوری‌های شوروی شد. در ۱۱ مارس ۱۹۹۰، لیتوانی نخستین جمهوری اتحاد شوروی بود که اعلام استقلال کرد.
لیتوانی در سال ۱۹۹۴ عضو اتحادیه اروپا و در سال ۲۰۰۴ عضو سازمان ناتو شد و لیتوانی در سال ۲۰۰۷ به پیمان شنگن پیوست. لیتوانی در سال ۲۰۰۹ پایتخت فرهنگی اروپا عنوان شد. لیتوانی در نیمه دوم سال ۲۰۱۳ ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را داشت.
زبان
زبان لیتوانیایی یکی از زبانهای هندواروپایی و از شاخه زبانهای بالتیک است. این زبان با الفبای لاتین نوشته می‌شود و ۳۲ حرف دارد. این زبان همچنین بسیار به زبان لتونیایی نزدیک است. زبانهای شاخه بالتیک ویژگی‌های زیادی از زبان اصلی هندواروپاییان را حفظ کرده‌اند و به این خاطر همانندی‌های زیادی با زبانهای باستانی هندواروپایی همچون اوستایی و سانسکریت از خود نشان می‌دهند.
پیش از سده ۱۶ که نخستین آثار ادبی به زبان لیتوانیای منتشر شد، زبان نوشتاری اصلی در این منطقه لاتین بود و آثار زیادی به زبان لاتین در سرزمین لیتوانی نوشته می‌شد. در لیتوانی کلمات بر اساس مؤنث یا مذکر بودن جداسازی می‌شوند. در حال حاضر در دانشگاه شهر ویلنیوس لیتوانی زبان فارسی و عربی تدریس می‌شود و حدوداً ۲۸ دانشجو فارغ‌التحصیل شده‌اند.
سیاست
خلاصه
دیدگاه
.jpg)
نوع حکومت لیتوانی جمهوری چند حزبی با یک مجلس قانونگذاری می‌باشد. در لیتوانی رئیس‌جمهور با رای مستقیم مردم برای دوره‌ای ۵ ساله انتخاب می‌شود. پست رئیس‌جمهوری بیشتر تشریفاتی است و رئیس‌جمهور مسئول سیاست‌های خارجی کشور است. نخست‌وزیر قدرت اجرایی را در دست دارد، او رئیس کابینه دولت و از سوی مجلس انتخاب می‌شود. مجلس لیتوانی ۱۴۱ کرسی دارد که برای دوره‌ای چهار ساله انتخاب می‌شوند.
رولانداس پاکساس سال ۲۰۰۳ به عنوان رئیس‌جمهور لیتوانی انتخاب شد اما یک سال بعد به عنوان اولین رئیس دولت اروپایی به اعطای تابعیت غیرقانونی به یک تاجر روسی در ازای دریافت پول متهم شد و پس از استیضاح برکنار شد.
دالیا گریبائوسکایته رئیس‌جمهور کنونی کشور لیتوانی، در انتخابات ریاست جمهوری ۱۲ ژوئیه سال ۲۰۰۹ با کسب اکثریت آرا به پیروزی رسیده است و نخستین رهبر زن در این کشور شد. گریبائوسکایته پنجمین رئیس‌جمهور لیتوانی از زمان استقلال این کشور از شوروی سابق در سال ۱۹۹۰ است. نزدیک‌ترین رقیب وی آلگیرداس بوتکویسیوس ۵۳ ساله از جناح سوسیال دموکرات که سابقاً وزیر بود، با کسب ۱۱٫۸۵ درصد آرا در جایگاه دوم ایستاد و شکست خود را پذیرفت.[۳] «بانوی آهنین» لیتوانی دالیا گریبائوسکایته برای بار دوم نیز در سال۲۰۱۴ رئیس‌جمهور لیتوانی شد. نقش اصلی رئیس‌جمهور لیتوانی اجرا سیاست‌های خارجی است و گریبائوسکایته در کارزار انتخاباتی خود گفت که می‌خواهد لحن سخت گذشته را که اغلب نسبت به مسکو اتخاذ شده، نرم کند. وی می‌گوید الگوی سیاسی وی مارگارت تاچر، نخست‌وزیر پیشین انگلیس است.[۴]
جغرافیا
خلاصه
دیدگاه
آلیتوس
کاوناس
کلایپدا
ماریام‌پوله
پانه‌وژیس
شیاولیای
تاوراگه
تلشیای
اوتنا
ویلنیوس
لیتوانی از شمال با کشور لتونی، از جنوب شرقی با کشور بلاروس و از جنوب غربی با کشور لهستان و همسایه است. در غرب این کشور دریای بالتیک قرار دارد. لیتوانی در لبه دشت شمال اروپا قرار گرفته است. سطح سرزمین آن توسط حرکات آرام و سنگین یخچال‌های طبیعی آخرین عصر یخبندان هموار شده است. لیتوانی متشکل است از جلگهٔ کم‌ارتفاعی که دارای دریاچه‌های فراوان است و رشته‌های یخ‌رُفت در آن امتداد دارد. از دریاچه‌های مهم می‌توان به دریاچه ویشتیتیس اشاره کرد.
رودهای مهم آن نمانوس (نمان)، و ویلنیا، و بلندترین نقطه لیتوانی تپه آوکشتویاس با ارتفاع ۲۹۴ متر است که در بخش شرقی کشور قرار دارد. نزدیک به ۳۳ درصد از این کشور را منطقه‌ای جنگلی و نیمه‌جنگلی پوشش می‌دهد. آب و هوا در نقاط مختلف لیتوانی متفاوت است. در مناطق غربی ملایم و معتدل است و در مناطق شرقی تنوع دمایی بسیار است.
نواره کورونی زبانهای ماسه‌ای از خشکی که در دریای بالتیک واقع شده و بخش جنوبی آن در استان کالینینگراد کشور روسیه و بخش شمالی آن در کشور لیتوانی قرار دارد جزو میراث‌های جهانی یونسکو است. نواره کورونی بلندترین تپه ماسه‌ای اروپا را در خود جای داده که میانگین بلندی آن‌ها ۳۵ متر است اما بلندای برخی از این تپه‌های ماسه‌ای به ۶۰ متر هم می‌رسد. شهر کلایپدا، بندر اصلی آب گرم لیتوانی در دهانه باریکی از تالاب کورونی واقع شده که مردابی کم‌عمق است که تا جنوب کالینینگراد ادامه می‌یابد. رود نمانوس و شاخه‌های آن محموله‌های بین‌المللی را از این بندر حمل می‌کنند.
تقسیمات کشوری
نام هر استان با نام شهری که مرکز آن استان است، یکی می‌باشد. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین استان نیز، استان ویلنیوس می‌باشد. کشور لیتوانی به ده استان، تقسیم شده است. استان‌های لیتوانی، خود به شصت شهرستان تقسیم می‌شوند.
شهرهای مهم
شهر ویلنیوس پایتخت و بزرگترین شهر لیتوانی و دومین شهر آن کاوناس است. بندر مهم کلایپدا سومین شهر این کشور است. پلانگاه شهر فستیوالی و برگزارکننده سالانه حدوداً۱۰۰ مسابقه و جشن است.[نیازمند منبع]
اقتصاد
خلاصه
دیدگاه
مهم‌ترین شرکای اقتصادی لیتوانی در زمینهٔ صادرات و واردات طی سال‌های گذشته را کشورهای روسیه، لتونی، آلمان، لهستان، استونی، بلاروس و هلند تشکیل می‌دهند. لیتوانی همچنین به دلیل برخورداری از اسکلهٔ مجهز بندری کلایپدا (با ظرفیت اسمی ۴۰ الی ۴۵ میلیون تن در سال) و موقعیت جغرافیایی خاص این کشور در کنار دریای بالتیک، نقش ترانزیتی مهمی بین اروپای شرقی و غربی ایفاء می‌کند. صادرات لیتوانی را بعضی تولیدات معدنی، تجهیزات مکانیکی، الکتریکی و شیمیایی، پارچه، مواد غذایی و صنایع چوبی و مبلمان تشکیل می‌دهد. در مقابل نیز اقلامی چون بعضی تولیدات معدنی، تجهیزات و ماشین آلات، تجهیزات حمل و نقل، پارچه و مواد فلزی وارد می‌کند.
سوئدبانک یکی از بزرگترین بانک‌های خرده‌فروشی در لیتوانی و لتونی و همچنین استونی است.
ترابری این کشور بر اساس استاندارد اتحادیه اروپا است و دارای دو راهگذر حمل و نقل بین‌المللی، سه فرودگاه بین‌المللی، راه‌آهن متصل به اروپا، بالاترین ظرفیت بندر آزاد در دریای بالتیک است. در لیتوانی ۹ منطقه صنعتی و دو منطقه آزاد مناطق اقتصادی برای فعالیت‌های تجاری اختصاص یافته است.
لیتوانی در اواخر سال ۲۰۰۹ تنها نیروگاه هسته‌ای خود را که در نزدیکی ویزاگیناس در شمال شرقی این کشور واقع شده‌بود تعطیل کرد. تعطیلی این نیروگاه یکی از شروط لیتوانی برای ورود به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ بود[۶] لیتاس واحد پول لیتوانی بود. نام ایزوی ۴۲۱۷ لیتاس، LTL است و مخفف آن نیز Lt می‌باشد. هر لیتاس معادل ۱۰۰ سنت بود. از ژانویه۲۰۱۵ واحد پول لیتوانی به یورو تغییر کرد.[۷]
بیشترین صادرات کشور لیتوانی
صادرات لیتوانی را بیشتر تولیدات معدنی، تجهیزات مکانیکی، الکتریکی و شیمیایی، پارچه، مواد غذایی و صنایع چوبی و مبلمان چوبی تشکیل می‌دهد.
بیشترین واردات کشور لیتوانی
واردات کشور لیتوانی را بیشتر تجهیزات و ماشین آلات، تجهیزات حمل و نقل، پارچه و مواد فلزی تشکیل می‌دهد.
صنایع عمده کشور لیتوانی
لیتوانی یکی از کشورهای باسرعت اینترنت بالا در جهان است، بیشتر مناطق این کشور تحت پوشش اینترنت پرسرعت هستند و در بسیاری از مراکز عمومی همچون فروشگاه‌های بزرگ، دانشگاه‌ها، مدارس و مرکز تفریحی و خدماتی اینترنت رایگان برای استفاده عموم وجود دارد. همچنین صنایع عمده لیتوانی در زمینه تولید ماشین آلات و تجهیزات، تولیدات مبلمان، تعمیر و نصب ماشین آلات و تجهیزات، تولید مواد اولیه، تولید تجهیزات الکترونیکی، تولید محصولات اولیه داروسازی و ترکیبات دارویی بود. علاوه بر این صنایع شیمیایی، آرایشی، روغنی، موتورهای الکتریکی، تجهیزات فلزی، تصفیه نفت، ساخت کشتی‌های کوچک، تجهیزات کشاورزی، فرآوری غذایی و سنگ‌های قیمتی و زینتی مثل کهربا از جمله صنایع دیگر لیتوانی می‌باشند.
مهم‌ترین تولیدات کشور لیتوانی
مهم‌ترین تولیدات کشاورزی لیتوانی عبارتند از سیب زمینی، نیشکر، سبزیجات، غلات و فراورده‌های دامی و مهم‌ترین تولیدات صنعتی عبارتند از منسوجات، مبلمان، ماشین آلات کشاورزی، لوازم خانگی، کشتی و شناورهای کوچک. تعداد نیروی کار در این کشور بیش از دو میلیون نفر است.
تفاهمنامهٔ همکاری بین اتاق‌های بازرگانی ایران و لیتوانی در تابستان ۱۳۹۰ در تهران بین رؤسای اتاق‌های بازرگانی دو کشور به امضاء رسیده است. در حال حاضر به‌طور متوسط حجم تبادل تجاری بین دو کشور بالغ بر ۵ میلیون دلار می‌باشد.[۸]
مردم
خلاصه
دیدگاه
| قومیت‌های ساکن لیتوانی (سال ۲۰۱۲) | ||||
|---|---|---|---|---|
| لیتوانیایی | ۸۳٫۷٪ | |||
| لهستانی | ۶٫۶٪ | |||
| روس | ۵٫۳٪ | |||
| بلاروس | ۱٫۳٪ | |||
| غیره | ۲٫۶٪ | |||
بیش از هشتاد و سه درصد مردم این کشور تبار لیتوانیایی دارند.
در لیتوانی چهار گروه از مردمان لیتوانیایی زندگی می‌کنند که عبارتند از «اوکشتای‌چیای» ساکن منطقه شمال لیتوانی، «ژمای‌چیای» ساکن غرب لیتوانی، «زوکای» ساکن جنوب شرق لیتوانی و گروه کوچک «سووال‌کیای» که بیشتر در منطقه جنوب غرب لیتوانی زندگی می‌کنند.[۹] بیشتر مردم لیتوانی مسیحی هستند و ۷۹ درصد به کلیسای کاتولیک رومی تعلق دارند.
جمهوری لیتوانی در نظر دارد تا ابتدای سال ۲۰۱۵ میلادی به جذب مهاجر خارجی ادامه دهد. این کشور به دلیل مواجه شدن با کمبود نیروی متخصص و ماهر و سرمایه‌گذار خارجی شرایط اقامتی را بر اساس مصوبه پارلمانی، از سال ۲۰۰۸ میلادی به مدت ۷ سال تسهیل کرده است. بر این اساس شهروندان خارجی که با هدف سرمایه‌گذاری وارد این کشور شوند، می‌توانند پس از گذشت پنج سال درخواست اقامت دائم بدهند و شهروند لیتوانی شوند. در قانون مهاجرت لیتوانی تصریح شده که اولویت جذب مهاجر از کشورهای بلاروس، اوکراین، مولداوی و کشورهای منطقه قفقاز جنوبی است، با این حال شمار زیادی از شهروندان کشورهای آسیایی و آفریقایی نیز به این کشور مهاجرت کرده‌اند.[۱۰]
بر اساس آمار مرکز مهاجرت لیتوانی از سال ۲۰۰۴ میلادی تا سال ۲۰۱۲ میلادی ۲۳۷ هزار نفر این کشور را ترک کرده‌اند و در مقابل بیش از ۶۶ هزار نفر موفق به دریافت اقامت در لیتوانی شده‌اند.[۴]
فرهنگ
ورزش بسکتبال از جایگاه بالایی در این کشور برخوردار است که نماد آن هم تیم ورزشی معروف لیتوانی در دوره کمونیستی به نام تیم ژالگیریس می‌باشد.
«کریستیان دون لایتیس» نویسنده و ادیب معروف لیتوانیایی قرن هفدهم است و کتاب وی به نام «سال» (Metai) که در آن چهار فصل سال و همچنین نحوه زندگی مردم مناطق روستایی را بیان شده یکی از متون ادبی مهم لیتوانی به‌شمار می‌رود. نمایندگان ادبیات سده بیستم لیتوانی یوزاس توماس-وایژگانتاس، آنتاناس ویه‌نولیس، برنارداس برازدژیونیس، ویتاوتاس ماچرنیس، و یوستیناس مارکین‌کویچیوس هستند.
از کارگردانان نام‌آور هنر تئاتر در لیتوانی می‌توان «اوسکاراس کوروشونوواس» را نام برد.[۹]
موسیقی سنتی لیتوانی ریشه‌ای کهن دارد و به بازمانده‌های دوران پیش از مسیحیت و کهن‌تر از آن در آن بجا مانده است. امروزه همسرایی به صورت گروه کر در لیتوانی از اهمیت زیادی برخوردار است.
موزه هنر لیتوانی که در سال ۱۹۳۳ بنیاد شده بزرگترین موزه این کشور است. از دیگر موزه‌های مهم لیتوانی می‌توان به موزه کهربای پالانگا اشاره کرد.
مردم لیتوانی دارای فرهنگی سنتی هستند و بیش از ۳۵ نوع ورزش و رقص محلی در شهرهای مختلف لیتوانی وجود دارد که نمایانگر آیین و سنن مردم لیتوانی است.
منابع
پیوند به بیرون
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
