زبان قشقایی

زبان ترکی قشقایی
زبان ترکی قشقایی
قشقایێ دیلی، Qaşqayı dili
زبان بومی در	ایران
منطقه	فارس، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، یزد، کرمان، خراسان جنوبی
قومیت	ایل قشقایی
شمار گویشوران	۶ʼ۰۰۰ʼ۰۰۰ (بدون تاریخ)
تبار	ترکی اغوز اغوز جنوبی زبان ترکی قشقایی; ; ;
سامانه نوشتاری	عربی، لاتین
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	qxq
زبان‌شناسی	part of 44-AAB-a

زبان قشقایی، زبانی از شاخه اوغوز جنوبی خانواده زبان‌های ترکی است که قشقایی‌ها بدان گفتگو می‌کنند.^[1] کوالسکی این زبان را نزدیک‌ترین زبان به ترکی خراسانی و ترکی آذربایجانی دانسته است. این موضوع به شکل‌های گوناگون توسط آنه ماری ون‌گابن و گرهارد دوئرفر نیز بیان شده است اما کی.اچ. منگز این زبان را بیشتر به ترکی عثمانی و امپراطوری قایی شبیه می‌داند.

اطلاعات اجمالی زبان ترکی قشقایی, زبان بومی در ...

بستن

در قشقایی مصوت‌های i, e, ä, a, å, ï, u, ü, o, ö و صامت‌های p, b, m, f, v, t, d, n, s, z, š, ž, č, ۳˘, k, g, q, γ, χ, ŋ, l, r, h موجودند. در واژگان قشقایی تأثیر زبان فارسی مشخص است، در متون جمع‌آوری شده توسط دوئرفر و همکارانش از فیروزآباد دخیل‌های فراوان عربی دیده می‌شود. واژگان حکومتی و نظامی مانند پاسبان، پیکان و شاه بیشتر از فارسی وارد این زبان شده‌اند. قاموس دینی بیشتر ریشه عربی دارد اما از فارسی وارد این زبان شده‌اند و ویژگی‌های فارسی‌شان را حفظ کرده‌اند. واژگان پزشکی نیز تحت تأثیر فارسی است مانند بیمار، درد و دارو.^[2]

تعداد گویشوران

تعداد گویشوران قشقایی را حدود ۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود

بنا به یک پژوهش، در فیروزآباد افراد قشقایی در همه سنین از زبان مادری در حوزه‌های دوستانه و خانوادگی استفاده می‌نمایند، اما در شیراز افراد زیر بیست سال خانواده‌های ترک‌زبان تمایل چندانی به استفاده از زبان مادری ندارند. در شیراز در حوزه‌های مختلف، زبان غالب فارسی است و در موقعیت‌های غیررسمی در بعضی از مواقع زبان مادری استفاده می‌شود، در صورتی که در فیروزآباد در شرایط مشابه ترکی ترجیح داده می‌شود. ترکی در شیراز به‌شدت تحت تأثیر فارسی است و زبان قشقایی در میان جوانان به تدریج در حال از دست دادن کاربری‌اش است.^[3]

اما هنوز جوانان و بزرگسالان زیادی هستند که دوستدار زبان و اصالتشان هستند و کاملاً به زبان زبان قشقایی صحبت می‌کنند

منطقهٔ گویشوران

مناطق سنتی

استان فارس: شهرستان‌های آباده، اقلید، مرودشت، سپیدان، پاسارگاد، بیضا، زرقان، شیراز، کوار، فیروزآباد، جهرم، قیر و کارزین، خنج، لامرد، فراشبند، کازرون، کوه‌چنار، ممسنی

استان چهارمحال و بختیاری: شهرستان‌های بروجن، شهرکرد، سامان، فارسان

استان اصفهان: شهرستان‌های سمیرم، شهرضا، دهاقان، مبارکه، اصفهان، شاهین‌شهر و میمه

استان خوزستان: شهرستان‌های هفتکل، امیدیه، رامهرمز، اهواز، آغاجاری

استان کهگیلویه و بویراحمد: شهرستان گچساران

استان بوشهر: شهرستان‌های دشتستان، دشتی

چند ضرب‌المثل قشقایی

اؤزؤنگه بیر ایگنه وور، اؤزگه‌یه بیر جوالدوز.^[4]

ائوینگی تمیس ساخلا قوناق گلر، اؤزؤنگؤ تمیس ساخلا اؤلؤم گلر.^[5]

ایت‌اینن یولداش اول؛ چوماغی الدن یئره قویما.^[6]

آیش وختینده چلاقام؛ ییَنده قلچماق.^[7]

بیچاق اؤز ساپینه کسمز.^[8]

تات گچیسیننگ قرخیمچلیگ اؤرگَنیر.^[9]

تاری ایسته‌یه نی قورد یئمز.^[10]

توتینگ شرفِه قِردِه طَنَفِه.^[11]

خروسونگ قویروغینا اینا نما، تیلکینینگ آندینا.^[12]

خوش‌حساب آدام، قاضی قاپسینا گئدمز.^[13]

قَلبِر قیلانا دِیِر ایکِه دلیگ وارینگ دِر.^[14]

گئری‌دن گلنینگ ایکه داش النه.^[15]

وراج کؤپک اِیه‌سئنه قوناق بولار.^[16]

هر کسینگ هی وای.^[17]

تازه بیمش اشگه شاخ ور میسه^[18]

قیزم سنه دیرم گلینم سن اشد^[19]

قیچینگ اوزاد یور قانیگ بابه^[20]

الم نچه قیریلرده که کج بیته

الاهم بیر بیرم

قرخان گزه چپ دیر^[21]

مالینگ گزله قنشسینگ اغیره ادمه

قنشه ایمید نه قالان شام سز قالار

بیر آلانان بیر اورگنر

جستارهای وابسته

پانویس

[1]
Ethnologue report for language code: qxq
[2]
Michael Knüppel، دانشنامه ایرانیکا.
[3]
حسین‌آبادی، «زوال تدریجی گویش ترکی قشقایی»، گویش‌شناسی، ۵۸.
[4]
یک سوزن به خودت بزن، یک جوالدوز به دیگری.
[5]
خانه خود را تمیز نگه دار؛ شاید مهمان بیاید و خودت را تمیز نگه دار؛ چون مرگ ناگهان سر می‌رسد.
[6]
با سگ دوستی کن؛ اما چماقت را بر زمین مگذار.
[7]
وقت کار کردن چلاقم؛ اما زمان خوردن قلچماق.
[8]
چاقو دسته خود را نمی‌برد.
[9]
با بز روستایی‌ها چیدن موی بز را یادمی‌گیرد - کنایه از آزمایش و تمرین روی مال دیگران
[10]
کسی که محبوب خدا باشد، طعمهٔ گرگ نمی‌شود.
[11]
شرف رو بگیرین که طناب رو پاره می‌کند - کنایه از عصبانیت و سر و صدا کردن بی‌جا
[12]
به زیبایی دم خروس و قسم خوردن روباه اطمینان نداشته باش.
[13]
آدم خوش معامله راهش به در خانهٔ قاضی نخواهد افتاد.
[14]
از عیب خود اطلاع ندارد
[15]
رعایت نکردن حق دیگران
[16]
سگی که بی‌جهت عوعو کند، برای صاحبش مهمان پیدا می‌کند.
[17]
هر کی به هر کی است.
[18]
تازه سوارِ خر شده، شاخ می‌زنه
[19]
دخترم به تو می‌گویم، عروسم تو بشنو. (به دختر گفتن و عروس شنیدن؛ معادلِ به درب گفتن تا دیوار بشنود)
[20]
پایت را به اندازه ملحفه دراز بکن. (معادلِ پایت را اندازه گلیمت دراز بکن)
[21]
چشمِ ترسو، چپ (کج) است. (ترسو، درست نمی‌بینید)

منابع و توضیحات

آی سودا مجموعه شعر ترکی قشقایی، محسن رجایی‌پناه (قرخلو)، انتشارات راهگشا، شیراز: ۱۳۸۱.
فرهنگ معین، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵
حسین‌آبادی، سیاوش. «زوال تدریجی گویش ترکی قشقایی». گویش‌شناسی (۱ و ۲): ۵۳ تا ۶۰. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)

Michael Knüppel (15 ژوئیه 2009). "QAŠQĀʾI TRIBAL CONFEDERACY ii. LANGUAGE". [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] (به انگلیسی). Vol. ۱. Bibliotheca Persica Press. Retrieved 28 March 2013. {{cite encyclopedia}}: URL–wikilink conflict (help)

[1] [1]
Ethnologue report for language code: qxq

[2] [2]
Michael Knüppel، دانشنامه ایرانیکا.

[3] [3]
حسین‌آبادی، «زوال تدریجی گویش ترکی قشقایی»، گویش‌شناسی، ۵۸.

[4] [4]
یک سوزن به خودت بزن، یک جوالدوز به دیگری.

[5] [5]
خانه خود را تمیز نگه دار؛ شاید مهمان بیاید و خودت را تمیز نگه دار؛ چون مرگ ناگهان سر می‌رسد.

[6] [6]
با سگ دوستی کن؛ اما چماقت را بر زمین مگذار.

[7] [7]
وقت کار کردن چلاقم؛ اما زمان خوردن قلچماق.

[8] [8]
چاقو دسته خود را نمی‌برد.

[9] [9]
با بز روستایی‌ها چیدن موی بز را یادمی‌گیرد - کنایه از آزمایش و تمرین روی مال دیگران

[10] [10]
کسی که محبوب خدا باشد، طعمهٔ گرگ نمی‌شود.

[11] [11]
شرف رو بگیرین که طناب رو پاره می‌کند - کنایه از عصبانیت و سر و صدا کردن بی‌جا

[12] [12]
به زیبایی دم خروس و قسم خوردن روباه اطمینان نداشته باش.

[13] [13]
آدم خوش معامله راهش به در خانهٔ قاضی نخواهد افتاد.

[14] [14]
از عیب خود اطلاع ندارد

[15] [15]
رعایت نکردن حق دیگران

[16] [16]
سگی که بی‌جهت عوعو کند، برای صاحبش مهمان پیدا می‌کند.

[17] [17]
هر کی به هر کی است.

[18] [18]
تازه سوارِ خر شده، شاخ می‌زنه

[19] [19]
دخترم به تو می‌گویم، عروسم تو بشنو. (به دختر گفتن و عروس شنیدن؛ معادلِ به درب گفتن تا دیوار بشنود)

[20] [20]
پایت را به اندازه ملحفه دراز بکن. (معادلِ پایت را اندازه گلیمت دراز بکن)

[21] [21]
چشمِ ترسو، چپ (کج) است. (ترسو، درست نمی‌بینید)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]