از بازگشت خمینی به ایران تا وقوع انقلاب (۱۲ تا ۲۲ بهمن) From Wikipedia, the free encyclopedia
دههٔ فجر در ادبیات سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران به روزهای ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ گفته می‌شود که طی آن سید روح‌الله خمینی بعد از تبعید چهارده ساله در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران وارد شد و در پایان در ۲۲ بهمن با اعلام بی‌طرفی ارتش شاهنشاهی، دودمان پهلوی سقوط کرد و انقلاب ۱۳۵۷ ایران رخ داد.
| دههٔ فجر | |
|---|---|
| برپایی توسط | جمهوری اسلامی ایران |
| اهمیت | گرامیداشت بازگشت سید روح‌الله خمَینی به ایران و پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران |
| جشن‌ها |
|
| آغاز | ۱۲ بهمن |
| پایان | ۲۲ بهمن |
| مرتبط با | روز جمهوری اسلامی |
تا سال ۱۳۶۰ چنین اصطلاحی وجود نداشت و عبدالمجید معادیخواه، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بود که برای نخستین بار در سال ۱۳۶۰ ده روز پس از ورود خمینی به ایران تا روز ۲۲ بهمن را «دههٔ فجر» نامید.[1] تعداد روزهای بین ۱۲ بهمن تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ درواقع نه ۱۰ روز، بلکه ۱۱ روز است و مسئولان برگزارکنندهٔ مراسم برای رفع این مشکل مبنای وقوع انقلاب را در سپیده‌دم روز ۲۲ بهمن قرار دادند تا این فاصله به ده روز برسد و عنوان «دههٔ فجر» برای این مراسم عنوانی درست باشد.[1]
در نخستین و دومین سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، مسئولان برگزارکنندهٔ جشن‌های پیروزی انقلاب اسلامی برای توصیف این روزها از اصطلاح «هفته جشن‌های سالگرد انقلاب» استفاده می‌کردند و مدت برگزاری مراسم را نیز هفت روز تعیین می‌کردند اما از سال ۱۳۶۰ عبدالمجید معادیخواه که در آن زمان به سمت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیده‌بود به شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی پیشنهاد کرد که با الهام از آیات آغازین سورهٔ فجر در قرآن یعنی «والفجر و لیال عشر ( معنی: سوگند به سپیده دم و شب‌های ده‌گانه) تعداد روزهای برگزاری مراسم سالگرد انقلاب به ده روز افزایش پیدا کرده و از روز ورود روح‌الله خمینی به ایران در روز ۱۲ بهمن تا روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ محاسبه شود. این در حالی بود که آیهٔ مزبور در سورهٔ فجر به ماجرای دیگری اشاره دارد و تعداد روزهای بین ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نیز درواقع ۱۱ روز است.[1]
در روز ۱۲ بهمن استقبال قابل توجهی در تهران برگزار شد؛ بر اساس گزارش‌هایی طول جمعیت استقبال‌کننده از روح‌الله خمینی به ۳۳ کیلومتر رسیده بود. در ساعت ۹:۲۷ دقیقه بامداد روز دوازدهم بهمن هواپیمای حامل سید روح‌الله خمینی در میان تدابیر شدید امنیتی در فرودگاه مهرآباد برزمین نشست. او پس از ورود به فرودگاه و سخنرانی، طبق برنامه‌ای که از قبل تنظیم شده بود عازم بهشت زهرا شد و در میان استقبال گسترده مردم تهران در ساعت یک بعد از ظهر وارد قطعه ۱۷ که مدفن کشته‌شدگان انقلاب بود شد و سخنرانی خود را نمود که مخالفان جمهوری اسلامی ایران معتقد هستند که روح‌الله خمینی وعده‌هایی به مردم داد که بعضی از آن‌ها هرگز عملی نشدند.[2]
بازگشت سید روح‌الله خمینی به ایران، واقعه‌ای در جریان انقلاب ۱۳۵۷ ایران است که طی آن در ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ سید روح‌الله خمینی پس از ۱۴ سال تبعید از فرانسه به ایران بازگشت و در تهران مورد استقبال نزدیک به سه میلیون ایرانی قرار گرفت. این روز در تقویم رسمی ایران با عنوان آغازین روز دهه فجر، مشخص شده‌است.[3][4]
پرواز بازگشت سید روح‌الله خمینی از فرانسه به تهران با همراهی تعداد زیادی انجام شد که شامل سیاست‌مداران انقلابی، مأموران آمریکایی، چریک‌های آموزش دیده، خانواده خمینی و خبرنگارها بودند. فهرست افراد حاضر در پرواز به توضیح زیر است:[5][6][7]
این سفر تاریخی به وسیلهٔ هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ شرکت ایرفرانس انجام گرفت.
سر خلبان پرواز «ژان موءی» بود و کمک خلبان «باتاوش» (فرانسوی الاصل) (به فرانسوی: Bathylle، به انگلیسی: Bathyllus) بود که دست در دست خمینی از هواپیما پیاده شد.[10]
بازکردن فرودگاه‌ها برای بازگشت خمینی، یکی از انتقادهای مهمی است که بختیار بعد از سقوط کابینه و فرارش از ایران با آن روبه‌رو شد.[11] برنامه نخستین این بود که سید روح‌الله خمینی در ۶ بهمن ۱۳۵۷ وارد ایران شود ولی دولت شاپور بختیار فرودگاه‌ها را بسته اعلام کرد. بسته شدن فرودگاه‌ها به پردامنه شدن اعتراضات و اعتصابات انجامید. سید روح‌الله خمینی در پاریس اعلام کرد که به محض بازشدن فرودگاه‌ها به کشور بازخواهد گشت و مردم را به ادامه اعتراضات دعوت کرد. در ۹ بهمن ۱۳۵۷ به فرمان بختیار فرودگاه مهرآباد بازگشایی شد.
در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ ابوالحسن بنی‌صدر پرواز چارتر هواپیمایی ایرفرانس را از پاریس به تهران کرایه کرد (که بنی صدر کرایه چارتر آن را با چک بدون‌محل خودش پرداخته بود[12]) و همراه با صادق قطب‌زاده بغل دست امام در طول پرواز، و ابراهیم یزدی؛ خمینی را در پرواز همراهی کردند؛ و در ساعت ۹ و ۲۷ دقیقه و ۳۰ ثانیه صبح ۱۲ بهمن خمینی با پرواز هواپیمایی ایرفرانس در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشست.[13]
به گفته منوچهر رزم آرا وزیر بهداشت دولت بختیار چند فروند هواپیمای اف ۱۶ آمریکایی این هواپیما را خدمات سنجی می‌کردند.[14]
فرمانداری نظامی بر اثر فشار مردم راهپیمایی و تظاهرات را برای ۳ روز آزاد اعلام کرد. خمینی در استقبال انبوه مردم به بهشت زهرا انتقال یافت و در آنجا به سخنرانی پرداخت.
به گفته ابراهیم یزدی کرایه هواپیما ۶۰ هزار دلار بوده‌است. احتمالاً کریم دستمالچی در تأمین بخشی از هزینه اجاره این پرواز که بین ۶۰ تا ۱۷۵هزار دلار نام شده، مشارکت داشته‌است.[15]
در این روز خمینی در بهشت زهرا سخنانی عنوان کرد که شامل نکات زیر است:
خمینی در جمع روحانیون سخنرانی کرد. او در بخشی از این سخنرانی گفت: رژیم سلطنتی از اول خلاف عقل بود… هر ملتی باید خودش سرنوشت خودش را تعیین کند.
همچنین رادیو مسکو گزارش کرد که دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا علیه مداخله آمریکایی‌ها در امور داخلی ایران، در برابر کاخ سفید تظاهرات کردند.
ساعت ۹ بامداد روز شنبه ۱۴ بهمن در محل مدرسه شماره ۲ علوی یک مصاحبه مطبوعاتی با حضور قریب به ۳۰۰ خبرنگار ایرانی و خارجی برگزار شد که در آن ابتدا خلاصه‌ای از نظریات خمینی خوانده شد؛ سپس سوالات خبرنگاران آغاز گردید که خلاصه‌ای از پاسخ خمینی به این توضیح بود:
کاری نکنند که مردم را به جهاد دعوت کنم، اگر موقع جهاد شد می‌توانیم اسلحه تهیه کنیم. دولت را بزودی معرفی خواهیم کرد. اعضای شورای انقلاب تعیین شده‌اند. از ارتش می‌خواهم هر چه زودتر به ما متصل شود. ارتشیان فرزندان ما هستند، ما به آن‌ها محبت داریم باید به دامان ملت بیایند. قانون اساسی که تدوین شده به آراء عمومی گذاشته می‌شود تمام اتباع خارجی به‌طور آزاد در ایران زندگی خواهند کرد.[17]
تذکر: برژنف از سیزدهم تا هفدهم ژانویه ۱۹۷۹، مطابق با بیست و سوم دی ماه ۱۳۵۷، در بلغارستان به‌سر می‌برده‌است.
تعیین دولت موقت
خمینی در روز ۱۶ بهمن طی فرمانی مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر موقت تعیین و معرفی کرد. عصر همان روز در سالن سخنرانی مدرسه علوی یک مصاحبه مطبوعاتی بین‌المللی ترتیب داده شد، در این جلسه بازرگان برنامه و وظایف دولت موقت را توضیح داد و افزود برگزاری همه‌پرسی دربارهٔ تغییر رژیم، برگزاری انتخابات مجلس مؤسسان و انجام انتخابات مجلس از وظایف این دولت است.[18]
تذکر: در حکم نخست‌وزیری خمینی از وی خواسته شده بود تا بدون وابستگی حزبی و گروهی به پست نخست‌وزیری اشتغال یابد.
روز نوزدهم بهمن ماه بزرگترین راهپیمایی انقلاب صورت گرفت.[19] در قطعنامه پایانی راهپیمایی نخست‌وزیری مهدی بازرگان توسط تظاهرکنندگان تأیید شد.[19]
در روز ۲۰ بهمن ماه که مصادف با روز جمعه بود، مردم در دانشگاه تهران اجتماع کرده بودند تا سخنرانی رئیس دولت موقت را گوش بدهند. در همین هنگام در غرب تهران درگیری شدیدی صورت گرفت؛ عده زیادی از افراد گارد شاهنشاهی به پادگان همافران نیروی هوایی حمله بردند و به محض آغاز درگیری آنان عده زیادی از جوانان وابسته به کنارهای مختلف به نفع همافران وارد صحنه درگیری شدند. این درگیری خونین ده‌ها نفر کشته و مجروح بر جای گذاشت ولی در پایان همافران توانستند حلقه محاصره نیروهای گارد را بشکنند.[20]
روز بیست و یکم بهمن ماه روز نبرد مسلحانه همه‌جانبه مردم و نیروهای دولتی بود. درگیری خونین مردم و لشکر گارد در این روز به اوج خود رسید؛ و جنگ تانک‌ها با مردم مسلح باعث کشته و زخمی شدن صدها نفر شد. خمینی تهدید کرد در صورت عدم جلوگیری از کشتار لشکر گارد حکم جهاد خواهد داد.[21] در این روز چندین کلانتری توسط گروه‌های مسلح مردمی تسخیر شدند که در نتیجه آن مقادیر زیادی اسلحه به دست مردم افتاد. در همین روز فرمانداری نظامی تهران اعلامیه شماره ۴۰ را انتشار داد؛ به موجب این اعلامیه رفت‌وآمد مردم از ساعت ۱۶:۳۰ تا ۵ بامداد ممنوع اعلام شد. در پی اعلامیه مزبور اعلامیه دیگری صادر و منع عبور و مرور تا ساعت ۱۲ بامداد تمدید شد. مردم عملاً مقررات حکومت نظامی را باطل ساختند و تا صبح در خیابان‌ها با ایجاد حریق و راه بندان‌های متعدد مانع حرکت قوای نظامی می‌شدند.[22]
در این روز به ترتیب زندان اوین، ساواک، سلطنت آباد، مجلسین سنا و شورای ملی، شهربانی، ژاندارمری و ساختمان زندان کمیته مشترک به تصرف مردم درآمد.[22] در تسخیر شهربانی سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران به دست انقلابیون مسلح افتاد. پادگان باغشاه و دانشکده افسری، دبیرستان نظام، زندان جمشیدیه، پادگان عشرت آباد و پادگان عباس‌آباد یکی پس از دیگری تسلیم شدند و آخرین مرکزی که به تصرف درآمد رادیو و تلویزیون بود.[23]
ساعت۱۰:۳۰ روز ۲۲ بهمن۱۳۵۷ شورای فرماندهان نیروهای مسلح در ستاد مشترک (ستاد بزرگ ارتشتاران) تشکیل گردید. نظامیان حاضر در جلسه عبارت بودند از: عباس قره‌باغی، جعفر شفقت، حسین فردوست، هوشنگ حاتم، ناصر مقدم، عبدالعلی نجیمی، احمدعلی محققی، عبدالعلی بدره‌ای، امیرحسین ربیعی، کمال حبیب‌اللهی، عبدالمجید معصومی، جعفر صانعی، اسدالله محسن زاده، حسین جهانبانی، محمد کاظمی، خلیل بخشی آذر، علی محمد خواجه نوری، پرویز امینی افشار، امیر فرهنگ خلعتبری، محمد فرزام، جلال پژمان، منوچهر خسروداد، ناصر فیروزمند، موسی رحیمی لاریجانی، محمد رحیمی آبکناری و رضا وکیلی طباطبایی .[23] ریاست شورای عالی ارتش بر عهده عباس قره‌باغی بود. پس از گزارش فرماندهان نیروها از وضعیت موجود بحث پیرامون همبستگی ارتش با مردم آغاز شد؛ اکثراً موافقت خود را اعلام نمودند و سرانجام اعلامیه‌ای مبنی بر بی‌طرفی ارتش تهیه و به امضا رسید.[24] پس از تصمیم شورای عالی، ساعت یک و پانزده دقیقه بعد از ظهر خبر تصمیم شورای عالی ارتش در اختیار رادیو و تلویزیون گذاشته شد. رادیو ایران برنامه عادی خود را قطع و اعلامیه را قرائت کرد. لحظه‌ای بعد نیروهای انقلاب محوطه رادیو تلویزیون را تصرف نمودند و خبر سقوط رژیم سلطنتی پهلوی از رادیو تلویزیون ملی اعلام شد.[24]
هر ساله در طول دهه فجر مراسم و یابودهای زیادی انجام می‌گیرد. همچنین جشنواره فجر که بزرگترین جشنواره فیلم، تئاتر و موسیقی ایران است همواره در طول دهه فجر برگزار می‌شود. در روز ۱۲ بهمن زنگ مدارس به مناسبت سالگرد ورود هواپیمای سید روح‌الله خمینی به ایران، در ساعت ۹ و ۲۷ دقیقه نواخته می‌شود. در روز ۲۲ بهمن، آخرین روز از دهه فجر نیز که به عنوان تعطیل رسمی در تقویم رسمی ایران ثبت شده‌است، راهپیمایی‌هایی در شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود. همه ساله مصادف با این روز مراسم ویژه‌ای در سراسر ایران با حضور مقامات کشوری و لشکری برگزار می‌گردد و زنگ انقلاب در مدارس نواخته شده و سوت کشتی‌ها، قطارها و ناقوس کلیساها در ساعت ۹ صبح این روز به صدا درمی‌آید.
در سال ۱۳۹۰ نیروی هوایی ارتش در فرودگاه مهرآباد صحنه ورود و پیاده شدن خمینی را با استفاده از ماکت مقوایی وی بازسازی کرد[25] و این مراسم با ادای کامل تشریفات نظامی انجام گردید. همچنین حمیدرضا حاجی‌بابایی وزیر آموزش و پرورش و عده‌ای دیگر در مراسمی با نام گلبانگ انقلاب در مدرسه رفاه شرکت کردند که در این مراسم نیز ماکت مقوایی خمینی دیده می‌شد.[26]
استفاده از ماکت مقوایی در مراسم دهه فجر این سال باعث گردید عکس‌های منتشر شده از مراسم نام برده مورد توجه ویژه رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس‌بوک قرار گیرد.[27]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
