افغان (نام قومی)

اَفغان از نظر تاریخی برای اشاره به قوم پشتون بوده‌است و معنی آن روشن نیست.^[1][2] اولین بار در کتیبه شاهپور اول ساسانی به واژه /βɡɒ:n/ اشاره شده است که نام قومی در خاور ایران بزرگ بوده‌است.^[3] بعدها در زبان فارسی نو واژه /βɡɒ:n/ به «اڤغان» و سپس به «افغان» تغییر کرد که در کتاب حدود العالم نیز بدان اشاره شده‌است.^[4]در اسناد قدیمی پیش از اسلام به زبان بلخی،حاکمان هپتالی بلخ و تخارستان خود و اتباع خویش را افغان نامیده اند^[5] در قرن نوزدهم میلادی، اصطلاح «افغان» نیز توسط نویسندگان مختلف به‌عنوان مترادف «پشتون» مورد استفاده قرار گرفت.^[6]

بالا از راست به چپ:
محمود هوتکی - احمدشاه درانی
محمد ایوب خان - ظاهرشاه

ریشه نام شناسی

شاپور یکم ساسانی پادشاه ایران نخستین کسی بود به نام ابگان (افغان) در حدود قرن سوم میلادی اشاره کرد.^[3][7][8] در اسناد یافت شده مربوط به قرن چهارم میلادی به اقوام شمالی منطقه بلخ(باختر) افغان گفته شده‌است^[9][10] واژهٔ افغان به‌طور تاریخی فقط به پشتون‌ها گفته می‌شد. این نام از گذشته دور بکار می‌رفته‌است. ستاره‌شناس هندی قرن ششم میلادی وارا هامی هیرا (Varāha Mihira) در کتاب خود به نام برهات سامهیتا (Bṛhat-saṃhitā) واژهٔ «اوگانا» (Avagāṇa) را برای اشاره به این قوم به کار برده‌است.^[11] این واژه به معنی جنگجو و جنگاور و در مواردی اسب‌سوار بوده و به مردمان مبارزی که در خاور ایران بزرگ یعنی جغرافیای کنونی افغانستان می‌زیستند و در پرورش اسب با تجربه بودند اشاره می‌شده‌است.^[12]

جستارهای وابسته

• افغانستانی‌ها
• پارسی‌سازی

پانویس

1. History Of The Mohamedan Power In India بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۰۲-۱۱ توسط Wayback Machine by Muhammad Qāsim Hindū Šāh Astarābādī Firištah, The Packard Humanities Institute Persian Texts in Translation.
2. "AFGHAN | Definition of AFGHAN by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of AFGHAN". Lexico Dictionaries | English (به انگلیسی). Archived from the original on 27 May 2021. Retrieved 2021-03-29.
3. "History of Afghanistan". Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 2010-11-22.
4. The Khalaj West of the Oxus بایگانی‌شده در ژوئن ۱۳, ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine; excerpts from "The Turkish Dialect of the Khalaj", Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol 10, No 2, pp 417-437 (retrieved 10 January 2007).
5. Pre-islamic Bactrian scripts. Bactrian scripts https://books.google.ch/books?id=frnVDwAAQBAJ&q=bunukan&pg=PA144&redir_esc=y#v=onepage&q=bunukan&f=false. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
6. Maley, William (2009). The Afghanistan Wars (second ed.). Basingstoke, England: Palgrave Macmillan. p. 8. ISBN 978-0-230-21313-5.
7. "Afghan and Afghanistan". Abdul Hai Habibi. alamahabibi.com. 1969. Retrieved 2010-10-24.
8. Noelle-Karimi, Christine; Conrad J. Schetter; Reinhard Schlagintweit (2002). Afghanistan -a country without a state?. University of Michigan, United States: IKO. p. 18. ISBN 3-88939-628-3. Retrieved 2010-09-24. The earliest mention of the name 'Afghan' (Abgan) is to be found in a Sasanid inscription from the 3rd century, and it appears in India in the form of 'Avagana'...
9. Balogh, Dániel (12 March 2020). Hunnic Peoples in Central and South Asia: Sources for their Origin and History (به انگلیسی). Barkhuis. p. 144. ISBN 978-94-93194-01-4. [To Ormuzd Bunukan , ... greetings and homage from ... ) , Pithe ( sot] ang (?) of Parpaz (under) [ the glorious ) yabghu of [Heph] thal , the chief … of the Afghans
10. Sims-Williams, Nicholas (2000). Bactrian documents from northern Afghanistan. Oxford: The Nour Foundation in association with Azimuth Editions and Oxford University Press. ISBN 1-874780-92-7.
11. Ch. M. Kieffer, 'AFGHAN', Encyclopædia Iranica, 1983
12. «ریشه‌یابی کلمهٔ افغان». www.haqiqat.se. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۹.

منابع

• کیفِر (Ch. M. Kieffer) (1983). "افغان (AFGHAN)" (به انگلیسی). دانشنامهٔ ایرانیکا. Retrieved 20 June 2011.
• ویلِم فوگِلسَنگ (Willem Vogelsang) (2008), افغان‌ها (the Afghans) (به انگلیسی), پاریس: انتشارات WILEY-BLACKWELL
• وارویک بال (Warwick Ball) (2008), بناهای افغانستان: تاریخ، باستان‌شناسی و معماری (The Monuments of Afghanistan: History, Archaeology and Architecture) (به انگلیسی), لندن: انتشارات I.B.TAURUS