ادیب احمد بن محمود یوکنکی یا ادیب احمد یوقنکی، نویسنده کتاب عتبه الحقایق است. در یوقنک یا یوقناق از توابع تاشکند متولد شده است. ظاهراً در قرن ششم هجری می‌زیسته و آنچه امیر علیشیر نوایی در نسائم المحبت دربارهٔ شخصی به نام ادیب احمد می‌نویسد، اشاره به او دارد. نوایی می‌نویسد: ادیب احمد، در میان ترکان دارای مناقب بسیاری است. از جمله گویند او کور زاییده شده اما بسیار هوشیار، دیندار و مردی بیدار دل بود. از جایگاه خود تا ۴ فرسنگ راه را برای تلمذ، میپمود و…[1]
این کتاب ابتدا به نام هبه الحقایق معروف شد و در نوشته‌های محمد فؤاد کوپرولو یا حتی بارتولد به همین نام خوانده شده است ولی پس از بررسی‌های رشید رحمتی آرات معلوم شد که عتبه الحقایق است و به همین نام معروف شد. کتاب عتبه الحقایق به همراه کتاب قوتادغو بیلیگ و دیوان لغات الترک، از معدود آثار ترکی خاقانی (ترکی کاشغری) است. این کتاب برای امیری بنام داد اسپهسالار بیگ نوشته شده است و محتوای اشعار آن دستورها خشک اخلاقی است؛ و بر چکامه‌های دیوان لغات الترک که همگی به وزن، هجایی اند، به وزن عروضی سروده شده است.[2][3]
محمد فؤاد کوپرولو دربارهٔ این کتاب می‌نویسد:این کتاب بیش از همه پند نامه عطار را به خاطر می‌آورد، در این کتاب حتی به اندازه پند نامه هم‌معنی صوفیانه موجود نیست. در آن پسندیده نبودن صبر و قناعت؛ ارزش نداشتن دنیا،نتیج بسیار نامیمون بخل، پر چانگی، مزاح، همنشینی با بدان و حرص و طمع و پر شدن دنیا از بدی و بدان با شیوه ای بسیار خشک بیان می‌شود.[4]
وزن این کتاب همان وزن قوتادغو بیلیگ یعنی فعولن فعولن فعولن فعول است. این اثر، با ۴۰ بیت غزل و ۱۰۱ دو بیتی یا همان چارپاره ترکی، مجموعاً ۴۸۴ مصرع است، واژگان عربی و احادیث آن بسیار ولی لغات فارسی آن اندک است.
نسخه‌های خطی آن بسیار است که اصیل‌ترین آن دو نسخه می‌باشد. نسخه سمرقند که در ایاصوفیه نگهداری می‌شود و توسط نجیب عاصم بیک معرفی شد. این نسخه به دو خط اویغوری و عربی می‌باشد و در سال۱۹۱۸ منتشر شد و نسخه بعدی توسط معلم رفعت، که آن هم به خط اویغوری بود معرفی شد. در ایران نیز چندین بار چاپ شده است.[5]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
