![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/20100720_Fukuoka_Kushida_3614_M.jpg/640px-20100720_Fukuoka_Kushida_3614_M.jpg&w=640&q=50)
گاهشماری جانوری
نوعی گاهشماری قمری بر پایه گاهشماری چینی / From Wikipedia, the free encyclopedia
گاهشماری جانوری یا گاهشماری دوازده جانوری یک نوع گاهشماری قمری بر پایه گاهشماری چینی است که یک حیوان و ویژگیهای معتبر آن را به هر سال در یک چرخه ۱۲ ساله تکراری اختصاص میدهد و در بسیاری از کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرق آسیا مانند ژاپن،[1] کره جنوبی،[2] ویتنام[2] ، کامبوج[3] و تایلند[4] دارای محبوبیت است و بعد از دوران مغول در ایران نیز متداول شد و تا سال ۱۲۸۹ خورشیدی نیز، متداول بودهاست. این گاهشماری از جنبههای بسیاری شبیه به گاهشماری چینی-اویغوری به نظر میآید. ترکان این تقویم را که تا سده ششم میلادی در چین به کار میرفت را برگزیدند و نمونههایی از این تقویم در کتیبههای اورخون استفاده شدهاست[5]
![]() | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
![]() | در درستی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/20100720_Fukuoka_Kushida_3614_M.jpg/640px-20100720_Fukuoka_Kushida_3614_M.jpg)
محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات منسوب به سدۀ پنجم هجری در ذیل کلمه «برس» شرحی دربارهٔ این تقویم آوردهاست که نخستین شرح دربارهٔ این تقویم است. او مینویسد: ترکان نام دوازده گونه از جانوران را گرفته و به عنوان نام برای دوازده سال برگزیدهاند. سالهای عمر کودکان، تاریخ نبردها و قهرمانیها و دیگر چیزها را با گردش سالهای دوازدهگانه میشمارند و به یاد میسپارند و ریشه آن چنین است که:یکی از خاقانان ترک اراده کرده که تاریخ یکی از نبردهای سالها پیش از خود را بداند و در تاریخ وقوع آن اختلاف افتاد. از این رو خاقان در این کار با مردم مشورت کرده و در کنگرهای گفت: «ما سالها را نیز مانند برجهای دوازدهگانه و شمار ماهها، دوازده قرار دهیم و این چونان یادگاری در میان ما باقی بماند.» مردم نیز پذیرفتند پس آنگاه خاقان به شکار بیرون آمد و فرمان داد حیوانات را به طرف رودخانه «ایلا سو» روان سازند. چندی از حیوانات را شکار کردند و گروهی نیز به داخل آب پریدند. دوازده گونه از حیوانات از آب گذشت و نام آنها را بر سالها نهادند نخستین این حیوانات سیچقان (موش) بود که نخستین سال است و پس از آن نام یازده حیوان دیگر را برمیشمارد. او میافزاید: ترکان گویند در هر یک از این سالها حکمتی نهفتهاست که بدان تفأل میکنند و آن را فرخنده و مبارک میشمارند؛ مثلاً وقتی سال گاو وارد میشد، نبردها و قهرمانیها فزونی مییافت زیرا گاوها به هم بسیار شاخ زنند و در ستیز باشند در سال مرغ طعام فراوان شود اما در میان مردم تشویش و نگرانی پدید آید. سال تمساح (در تقویم اقتباسی فارسی سال اژدها)، باران فروان رخ دهد و غیره.
بررسی گاهشماری حیوانی حکایت از آن دارد که این گاهشماری از ترکیب برخی اصول گاهشماری هجری قمری و گاهشماری دوازده حیوانی چینی-اویغوری شکل گرفتهاست و در طول هفت سدهای که از یورش مغول به ایران میگذرد و تا سال ۱۳۰۴ هجری قمری در ایران رایج بودهاست.