اطلاعات اجمالی موسیقی در ایران, تاریخ ...
بستن
گوشهها متشکل از عناوینی است که بهطور مشخص، شامل قطعاتی متعلق به یک یا چند دستگاه، به غیر از فرود است و هر کدام از گوشهها دارای وسعت صوتی و اهمیتِ کمتر یا بیشتری نسبت به یکدیگرند.[1] بعضی از گوشهها در بیشتر دستگاهها قابل اجرا هستند و دارای ریتم و ملودی تقریباً یکسانی هستند، و برخی دیگر نیز فقط متعلق به یک دستگاه است.[2] گوشهها دارای محدودۀ اجرایی کمی هستند و در بیشتر مواقع از پنج یا شش نت تجاوز نمیکنند و به نوازنده اجازه میدهد با بداههنوازی، ذوق و خلاقیت خود را نشان دهد. به همین منظور اجرای یک گوشه توسط یک یا چند نوازنده شبیه هم نیستند و حتی در اجرای مجدد نیز ممکن است با هم تفاوت و اختلاف داشته باشند و فقط با نتهای شاهد، ایست یا متغیر است که تفکیکِ گوشهها قابل تشخیص است.[3] در پیوندِ گوشهها به دستگاه اصلی، «فرود» نقش ویژهای دارد و یک کادانس ملودیکِ ثابت است که در بداههنوازیها دچار تغییر نیز میگردد و در نهایت، «فرود» است که بیانگر مجموعهٔ وابستگی گوشهها به یک دستگاه میشود.[4]
گوشهها در تاریخ تمدن و امپراطوری ایران به کشورهای دیگر نیز راه یافته و پایه و اساس موسیقی این کشورها قرار گرفتهاست. بهعنوان مثال، غیر از تاثیراتِ موسیقی فولکلور و سایر آهنگهایی مانند تصنیف، از بین ۵۲ مقام موسیقی در کشورهای مصر، لبنان و سوریه، ۳۰ مقام آن از گوشههای موسیقی ایران است.[persian-alpha 1] در این میان ۱۲ مقام در مصر،[persian-alpha 2] ۹ مقام در عراق،[persian-alpha 3] و ۱۰ مقام در مراکش و تونس وجود دارد،[persian-alpha 4] که یا نام فارسی دارند و یا از موسیقی ایرانی ریشه گرفتهاند ولی به مرور زمان این گوشهها تغییر یافته و از موسیقی ایرانی قابل تفکیک است.[9]
دستگاهها و آوازهای ایرانی بر اساس ردیفهایی است که از موسیقیدانانی مانند: آقا حسینقلی، میرزا عبداله و درویش خان (در این فهرست: ردیف موسی معروفی) بر جای ماندهاست. به گفتهٔ روحالله خالقی در ردیفهای این موسیقیدانان اختلافِ کمی وجود دارد اما در تعداد دستگاهها تفاوتی وجود ندارد.[10] به جز گوشههای رایجِ امروزی،[persian-alpha 5] نام گوشههای دیگری نیز در دیوانِ شاعران و کتابهای مورخین نامدار ایرانی مانند: فردوسی، نظامی، ابوالفرج اصفهانی و ... وجود دارد که امروزه از بین رفتهاست.[13]
نام برخی گوشهها احتمالاً مرتبط است با نام کسی که آنها را ایجاد کرده یا در ردیف آوردهاست؛ مثلاً نام گوشهٔ «راک عبدالله» احتمالاً نشاندهندهٔ رابطهٔ آن با میرزاعبدالله است.[14]
نام برخی گوشههای مرتبط، نزدیک به هم است مثل گوشههای راک هندی، راک کشمیر و راک عبدالله در دستگاه ماهور که همگی از یک خانواده هستند.[15] در مقابل، برخی گوشههایی که نام نزدیک به هم دارند، با هم ارتباط موسیقایی زیادی ندارند، مانند گوشههای نیشابور و نیشابورک در دستگاه شور.[16]
برخی گوشهها، معمولاً پیش از گوشهای دیگر نواخته میشوند و به همین دلیل به صورت گوشهای مستقل با پیشوند «درآمد» یا «پیش» نامگذاری میشوند، مانند گوشههای «پیش سلمک» یا «درآمد خارا» در دستگاه شور. اما تمام مواردی که چنین پیشوندی دارند لزوماً گوشهای مستقل دانسته نمیشوند؛ مثلاً در ردیف سنتور ابوالحسن صبا، «درآمد رهاوی» یک گوشهٔ مستقل از رهاوی نیست و صرفاً قسمت اول همان گوشه است.[17]
اطلاعات بیشتر فهرست و شرح خلاصه از گوشههای موسیقی ایرانی, شماره ...
فهرست و شرح خلاصه از گوشههای موسیقی ایرانی |
شماره |
هفت ردیف دستگاهی |
پنج ردیف آوازی |
ماهور |
راستپنجگاه |
همایون |
شور |
چهارگاه |
نوا |
سهگاه |
ابوعطا |
بیات ترک |
اصفهان |
افشاری |
دشتی |
۱ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
درآمد∗ |
۲ |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
کرشمه |
بیدگانی∗ |
۳ |
نغمه |
نغمه∗ |
چکاوک∗ |
نغمه∗ |
نغمه |
نغمه |
نغمه |
رامکلی∗ |
نغمه |
رازونیاز∗ |
نحیب∗ |
چوپانی∗ |
۴ |
بستهنگار |
لیلیومجنون∗ |
لیلیومجنون∗ |
بستهنگار |
بستهنگار |
بستهنگار |
بستهنگار |
بستهنگار∗ |
شهابی∗ |
فرحانگیز |
بستهنگار |
دشتستانی∗ |
۵ |
حزین |
حزین |
منصوری∗ |
حزین |
منصوری∗ |
حزین∗ |
حزین |
خسرو و شیرین |
قرایی∗ |
حزین∗ |
قرایی∗ |
غمانگیز∗ |
۶ |
زنگوله |
زنگوله |
زنگوله |
رُهاب∗ |
زنگوله |
زنگوله |
زنگوله∗ |
حجاز∗ |
روحالارواح∗ |
رُهاب |
رُهاب∗ |
گیلکی∗ |
۷ |
شکسته∗ |
زنگ شتر∗ |
زنگ شتر |
سلمک∗ |
زنگ شتر∗ |
تخت طاقدیس∗ |
زنگ شتر∗ |
چهارباغ∗ |
دوگاه∗ |
جمله |
تخت طاقدیس |
کوچهباغی |
۸ |
دلکش∗ |
روحافزا∗ |
جامهدران∗ |
گلریز∗ |
پیشزنگوله |
گَردانیه∗ |
پیشزنگوله∗ |
سَیَخی∗ |
جامهدران∗ |
جامهدران |
جامهدران∗ |
گلریز |
۹ |
خسروانی∗ |
خسروانی∗ |
نیداوود∗ |
دوبیتی |
دوبیتی |
مسیحی∗ |
دوبیتی |
دوبیتی∗ |
خسروانی |
دوبیتی |
مسیحی∗ |
حاجیانی∗ |
۱۰ |
مثنوی |
زابل∗ |
زابل∗ |
مثنوی |
زابل∗ |
گَوِشت∗ |
زابل∗ |
مثنوی |
مثنوی∗ |
مثنوی∗ |
مثنوی پیچ∗ |
دیلمان∗ |
۱۱ |
حصار ماهور∗ |
عشاق |
عشاق |
صفا |
حصار∗ |
عشاق∗ |
حصار∗ |
بغدادی∗ |
مهربانی∗ |
عشاق∗ |
صدری∗ |
عشاق∗ |
۱۲ |
عراق∗ |
عراق |
راوندی∗ |
محمدصادقخانی |
پس حصار∗ |
عراق∗ |
پس حصار |
محمدصادقخانی |
محمدصادقخانی |
سوزوگداز∗ |
عراق∗ |
سَمَلی |
۱۳ |
چهارپاره |
بیات عجم∗ |
بیات عجم∗ |
رضوی |
مُعَربَد∗ |
بیات راجه∗ |
مُعَربَد |
شمالی |
مهدیضرابی |
بیات راجه∗ |
بیات راجه∗ |
|
۱۴ |
داد∗ |
طرز∗ |
طرز∗ |
بزرگ∗ |
مویه∗ |
شاهختایی |
مویه∗ |
گَبری∗ |
قطار∗ |
شاهختایی∗ |
شاهختایی∗ |
۱۵ |
فِیلی∗ |
نوروز عرب∗ |
نوروز عرب∗ |
زیرکش سلمک∗ |
مخالف∗ |
خجسته∗ |
مخالف∗ |
یت مک |
فیلی∗ |
|
|
۱۶ |
حاجیحسنی |
بحر نور∗ |
بحر نور |
قجر∗ |
حاجیحسنی |
ملکحسینی |
حاجیحسنی |
|
|
۱۷ |
طربانگیز |
نوروز خارا∗ |
نوروز خارا |
خارا∗ |
مغلوب∗ |
بوسَلیک∗ |
مغلوب∗ |
۱۸ |
نیشابورک∗ |
نوروز صبا∗ |
نوروز صبا |
پنجهکردی |
پنجهمویه∗ |
نیشابورک∗ |
پر پرستو |
۱۹ |
کوراوغلی |
قرچه∗ |
فرنگ∗ |
قرچه∗ |
حُدی∗ |
نُستاری |
حُدی |
۲۰ |
اصفهانک∗ |
اصفهانک |
شوشتری∗ |
شور بالا |
پهلوی∗ |
اصفهانک |
پهلوی |
۲۱ |
مجلسافروز∗ |
پنجگاه∗ |
موالیان∗ |
مجلسافروز |
حُزان |
رهاوی∗ |
حُزان |
۲۲ |
نیریز∗ |
نیریز∗ |
نیریز∗ |
شهناز∗ |
لِزگی |
نیریز∗ |
|
۲۳ |
شهرآشوب |
شهرآشوب |
شهرآشوب |
شهرآشوب∗ |
شهرآشوب |
مَجُسْلی∗ |
۲۴ |
مُحَیِّر∗ |
محیر |
دناسری∗ |
عقدهگشا |
رَجَز∗ |
محیر∗ |
۲۵ |
دوتا یکی∗ |
نفیر و فرنگ∗ |
باوی∗ |
حسینی∗ |
دوتا یکی |
حسینی∗ |
۲۶ |
راک∗ |
راک∗ |
موره∗ |
ملانازی∗ |
کهکیلویه |
عشیران∗ |
۲۷ |
نغمه راک |
نغمه راک |
میگلی∗ |
بیات کرد∗ |
شَلخو |
ناقوس∗ |
۲۸ |
آشور∗ |
آشور |
بختیاری∗ |
گریلی∗ |
مویه صغیر∗ |
آشور |
۲۹ |
راک هندی∗ |
راک هندی∗ |
عزال∗ |
عزال∗ |
حاشیه |
نهفت∗ |
۳۰ |
صفیر راک |
صفیر راک |
دلنواز∗ |
اوج |
متن |
|
۳۱ |
راک کشمیر∗ |
راک کشمیر∗ |
بیداد∗ |
ضرب اصول |
|
۳۲ |
ابوالچپ∗ |
ابوالچپ |
ابوالچپ∗ |
هشتری |
۳۳ |
راک عبداله |
راک عبداله |
مرودشتی∗ |
راح روح |
۳۴ |
طوسی∗ |
نفیر∗ |
نفیر∗ |
|
۳۵ |
نهیب∗ |
نهیب∗ |
بهبهانی |
۳۶ |
ساقینامه∗ |
سپهر∗ |
صوفینامه∗ |
۳۷ |
گشایش∗ |
چهارگاه |
چهارگاه∗ |
۳۸ |
آذربایجانی∗ |
مُبرقع∗ |
موالف∗ |
۳۹ |
حَربی |
حَربی |
|
۴۰ |
خاوران∗ |
زنگوله کبیر |
۴۱ |
سروش |
زنگوله صغیر |
۴۲ |
ماهور صغیر |
پروانه∗ |
۴۳ |
خوارزمی∗ |
ماوَراءُالنَهر∗ |
۴۴ |
نصیرخوانی |
|
۴۵ |
کشته |
۴۶ |
زیرافکند |
- |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
فرود∗ |
شرح |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
[∗][∗] |
منبع |
[18][19][20] |
[21][22][23] |
[24][25][26] |
[27][28][29] |
[30][31][32] |
[33][34][35] |
[36][37][38] |
[39][40][41] |
[42][43][44] |
[45][46][47] |
[48][49][50] |
[51][52][53] |
توضیحات:
- نامهای مشترکِ گوشههای هر دستگاه، در یک ستون افقی و هر کدام با یک رنگ خاص مقایسه شدهاست و گوشههای اختصاصی که نام مشترک با دیگر دستگاهها ندارند، سفید است.
- انتخاب رنگها فقط برای تشخیص مشترکات است و مفهوم خاصی ندارد.
- نام هر گوشهٔ مشترک با دیگر دستگاهها فقط در یک ستون افقی قرار دارد و در دیگر ستونهای افقی وجود ندارد.
|
شرح خلاصه از فهرست
گوشههای ردیف آوازی
ابوعطا
- ^ نغمه ابوعطا وابستگی بیشتری به شور دارد و با آنکه در فرود با شور مشترک است، اما فیگورهای ملودیکِ مستقل و مربوط به خودش را دارد.[263]
- ^ در ابوعطا گوشههای: سَیَخی • حجاز • چهارباغ • گبری، اهمیت بیشتری دارند و گوشههای: بستهنگار • دوبیتی • کرشمه، به صورت بداهه اجرا میشوند.[264]
- ^ گوشه درآمد از شش نت تشکیل میشود که شاهد آن نت چهارم شور، و فرود و ایست روی نت اول گام شور است.[265]
- ^ گوشه رامکلی متشکل از شش نت است. نت شاهد درجهٔ چهارم و نت ایست درجهٔ اول دستگاه شور است.[266]
- ^ گوشه بستهنگار مانند گوشهٔ بغدادی از گوشههایی است که به دستگاه شور فرود نمیآیند یا اصولاً فرود ندارند. درجهٔ پنجم گام شور، نت شاهد، ایست و پایانِ گوشه است.[267]
- ^ گوشه حجاز از اهمیت زیادی در دستگاه ابوعطا برخوردار است. نت شاهد درجهٔ پنجم و نت ایست درجهٔ اول دستگاه شور است.[268][269] روایتی دیگر: درجهٔ پنجم بالا هم نت شاهد و هم نت ایست است.[270]
- ^ گوشه چهارباغ آهسته و سهضربی است که با قافیهٔ شعری همراهی میشود. فرم واریاسیون از گوشهٔ حجاز دارد و بعد از آن اجرا میشود. نت شاهد درجهٔ پنجم، نت ایست درجهٔ اول دستگاه شور است و اگر در ماهور اجرا شود، به آن نصیرخوانی میگویند.[271][272][273]
- ^ گوشه سَیَخی در ردیف صبا ضربی است و در ردیف معروفی آوازی است. از نت دوم گام شور آغاز میشود. نت شاهد درجهٔ چهارم و نت ایست درجهٔ اول دستگاه شور است.[274]
- ^ گوشه دوبیتی از درجۀ ششم دستگاه شور آغاز میشود و به درجۀ اول آن فرود میآید.[275]
- ^ گوشه بغدادی مانند گوشهٔ بستهنگار از گوشههایی است که به دستگاه شور فرود نمیآیند یا اصولاً فرود ندارند. درجهٔ پنجم گام شور، نت شاهد، ایست و پایانِ گوشه است.[276]
- ^ گوشه گَبری دارای هفت نت از دستگاه شور و از نت سوم آن آغاز میشود. نت شاهد درجهٔ پنجم و نت ایست درجهٔ اول شور است.[277] تنها ویژگی این گوشه حرکت بالارونده از درجهٔ پنجم به هفتم است.[278]
- ^ فرود ابوعطا تفاوتی با دستگاه شور ندارد و دارای فرود مستقل نیست.[279]
بیات ترک
- ^ نغمه بیات ترک با آنکه از ملحقات شور محسوب میشود، اما به خاطر ساختار متفاوتی که در «درآمد» و «فرود» دارد، دارای استقلال بیشتری نسبت به دیگر ملحقات شور است.[280]
- ^ مهمترین گوشههای بیات ترک: دوگاه • روحالارواح • مهدیضرابی • قطار • قرایی.[281]
- ^ گوشه درآمد از نت سوم که نت شاهد است، شروع میشود و به نت هفتمِ بم (ایست) فرود میآید.[282]
- ^ گوشه شهابی از نت چهارم گام آغاز میشود و نت شاهد نیز محسوب میشود. نت ایست درجهٔ اول گام است.[283]
- ^ گوشه قرایی با یازده نت یکی از گستردهترین گوشههای بیات ترک است و از نت هفتم گام آغاز میشود که نت شاهد نیز محسوب میشود. قسمت اول این گوشه در اوج و قسمت دوم برای فرود اجرا میشود. نت ایست هفتم بم است و دارای سه نت متغیر در درجات دوم، سوم و ششم در قسمت بم است.[284] روایتی دیگر: در گوشهٔ قرائی درجهٔ پنجم شور نقشش را به عنوان نت شاهد و ایست بیات ترک از دست میدهد، تا راه برای فرود به نت ایست نهایی (نت خاتمه) فراهم شود.[285] روایت سوم: قرائی در اصل یکی از گوشههای آواز افشاری است که در بیات ترک هم قابل اجراست. شاهد آن، درجهٔ هفتم شور و نت ایست آن، درجهٔ چهارم شور (نت شاهد افشاری) است.[286]
- ^ گوشه روحالارواح گوشهای کوچک ولی مهم در آواز بیات ترک است. در این گوشه، نت آغاز و ایست از موقعیت اولیهاش (که نت زیرپایهٔ شور بود) به یک درجه بالاتر (نت پایهٔ شور) تغییر میکند. از این جهت، این گوشه بیات ترک را به فضای مدار اصلی دستگاه شور نزدیکتر میکند؛ اگر چه نت شاهد در آن کماکان ثابت میماند (و به نت شاهد شور که یک درجه پایینتر از شاهد بیات ترک است، تغییر نمییابد).[287]
- ^ گوشه دوگاه تفاوتی با درآمد بیات ترک ندارد. حرکت ملودیک در دانگ پایین گام از درجۀ چهارم است و تا درجۀ دوم بالا نیز ممکن است گسترش یابد.[288]
- ^ گوشه جامهدران از نت ششم گام شور آغاز میشود و وسعتی معادل هشت نت دارد. نت شاهد درجهٔ پنجم، نت ایست درجهٔ سوم و نت متغیر در اوج، درجهٔ دوم گام شور است.[289]
- ^ گوشه مثنوی که معمولاً در آواز افشاری طبقهبندی میشود و به اجرای آوازیِ اشعار مثنوی معنوی اشاره دارد، در بیات ترک نیز قابل اجراست.[290]
- ^ گوشه مهربانی از نت هفتم بم آغاز میشود. نت شاهد درجهٔ سوم و نت ایست درجهٔ اول گام شور است.[291]
- ^ گوشه قطار در ایلات کرد رواج دارد و بیشتر روی اشعار باباطاهر خوانده میشود. از نت هفتم گام شور آغاز و نت ایست نیز محسوب میشود. نت شاهد درجهٔ دوم و دو نت متغیر در درجات ششم بم و سوم شور دارد.[292][293] روایتی دیگر: قطار مهمترین گوشهٔ بیات ترک است و همیشه در اجرا گنجانده میشود و گسترهٔ آن در دانگ بمتر بیات ترک است. در این گوشه نیز مانند مهدیضرابی، درجهٔ دوم شور نقش مهمی پیدا میکند، ولی نت آغاز و ایست نسبت به درآمد بیات ترک تغییری نمیکند.[294] روایت سوم: شروع این گوشه با نت زیرپایهٔ شور است، و درجهٔ سوم شور نت شاهد آن است. نت پایهٔ شور در این گوشه نقش چندانی ندارد و محدودهٔ ملودی یک فاصلهٔ پنجم درست (از زیرپایهٔ شور تا درجهٔ چهارم شور) را تشکیل میدهد.[295]
- ^ گوشه فیلی روی درجهٔ هفتم شور تمرکز دارد (نت شاهد) و روی درجهٔ سوم شور توقف میکند (نت ایست) و به این ترتیب یک فاصلهٔ «پنجم درست» را پوشش میدهد که برپایهٔ نت شاهد بیات ترک بنا شدهاست.[296]
- ^ فرود بیات ترک ممکن است به نت پایهٔ شور برگشت نکند و در همان نت شاهد (درجۀ سوم شور) پایان یابد و ایست روی این درجه، تمایلی برای ورود به شور ایجاد نمیکند.[297]
اصفهان
- ^ نغمه اصفهان را بسیاری از موسیقیدانان، چون از درجه چهارم همایون شروع میشود، از ملحقات آن میدانند، برخی به عنوان دستگاهی مستقل میشناسند (به خاطر فرود مستقل از همایون)، و عدهای نیز آن را با گام مینور هارمونیک (به دلیل داشتن نت محسوس مشترک) مقایسه میکنند.[298]
- ^ بیات اصفهان گوشههای محدودی دارد که مهمترین آنها عبارتند از: جامهدران • بیات راجه • عشاق • شاهختایی • سوز و گداز.[299]
- ^ گوشه درآمد از نت اول که شاهد است، شروع شده و نت اول یا ششم ایست است و فرود روی نت اول و در موارد بسیاری روی نت ششم است.[300]
- ^ گوشه رازونیاز دارای دو نت ایست ( درجات سوم و هفتم) و دو نت متغیر (درجات اول و ششم) از گام اصفهان است.[301]
- ^ گوشه حزین تکرار کوچکی از یک ملودی است. از درجۀ چهارم گام اصفهان شروع شده و نت خاتمه درجۀ دوم است.[302]
- ^ گوشه مثنوی در اصفهان با یک پرش چهارم به بالا آغاز میگردد و همراه با اشعار مولوی است. نت شاهد و ایست درجۀ اول گام اصفهان است.[303]
- ^ گوشه عشاق برای مدگردی به شور و سپس بازگشت به اصفهان است. از نت سوم گام آغاز میشود. نت های متغیر درجات سوم و هفتم، و نت شاهد درجۀ پنجم اصفهان است.[304]
- ^ گوشه سوزوگداز از نت چهارم گام اصفهان آغاز می شود. توقف روی درجات اول و ششم دارد و ایست نهایی درجۀ ششم اصفهان است.[305]
- ^ گوشه بیات راجه بعد از درآمد مهمترین گوشۀ اصفهان است. نت ایست و شاهد درجۀ دوم گام اصفهان است.[306]
- ^ گوشه شاهختایی با پرش از درجۀ هفتم به درجۀ سوم بالا آغاز میشود و نت متغیر درجۀ پنجم است.[307] روایتی دیگر: از نت اول گام آغاز و نت ایست نیز محسوب میگردد و دارای سه نت متغیر است.[308]
- ^ فرود اصفهان بالا رونده، دارای «محسوس» و روی «تونیک» فرود میآید. درجاتِ مهم گام اصفهان عبارتند از درجهٔ یک (I)، پنجم نمایان (V) و درجهٔ ششم رو نمایان (VI) که «نتِ ایست» گام است و گاهی فرود اصفهان روی این درجه است.[309] ( بشنوید راهنما·اطلاعات)
افشاری
- ^ نغمه افشاری نیز مانند بیات ترک با اینکه از متعلقات شور محسوب میشود، ولی دارای ساختار مخصوص به خود نیز هست و به دلیلِ «فرود» اختصاصی، استقلال نسبی دارد. آواز افشاری علاوه بر مشترکاتی که با شور دارد، با آواز ابوعطا هم شباهتهایی دارد و این باعث میشود که این دستگاه را وابسته به شور بدانند.[310]
- ^ مهمترین گوشههای افشاری: بیات راجه • رهاب • مسیحی • نهیب • مثنوی پیچ.[311]
- ^ گوشه درآمد از نت پنجم (چهارم شور) گام که شاهد است، آغاز میشود و نت ایست درجهٔ اول (هفتم بم شور) است.[312]
- ^ گوشه نحیب از نت هفتم گام آغاز و نت شاهد نیز محسوب میشود. نتهای متغیر روی درجات سوم، چهارم و ششم است. نت ایست درجهٔ هفتم گام شور از طرف بم است.[313] روایتی دیگر: نت ایست درجهٔ پنجم گام است.[314]
- ^ گوشه قرایی از نت هفتم آغاز و نت شاهد نیز محسوب میشود. نت ایست درجهٔ پنجم گام شور است.[315]
- ^ گوشه رهاب در افشاری بیشتر از دستگاه شور و اصفهان مرسوم است و درجهٔ دوم افشاری (پایه شور) نقش ویژهای دارد.[316]
- ^ گوشه جامهدران از درجهٔ پنجم دستگاه شور آغاز و نت متغیر نیز محسوب میشود.[317]
- ^ گوشه مسیحی از درجهٔ اول دستگاه شور آغاز و نت شاهد نیز محسوب میشود. مرکز ملودی نتهای اول و دوم، نت ایست درجهٔ هفتم از طرف بم است.[318]
- ^ گوشه مثنوی پیچ از نت هفتم بم آغاز میشود. نتهای متغیر درجات سوم و ششم، نت شاهد و ایست درجهٔ چهارم گام شور است. مثنوی پیچ حالت و ریتمی مانند مثنوی در دیگر دستگاهها دارد و بهطور معمول روی اشعار مولوی خوانده میشود.[319]
- ^ گوشه صدری برای بازگشت به درآمد افشاری استفاده میشود.[320]
- ^ گوشه عراق در اوج افشاری اجرا میشود. نت شاهد درجهٔ هفتم گام شور است.[321]
- ^ گوشه بیات راجه از درجهٔ پنجم دستگاه شور آغاز و نت متغیر نیز محسوب میشود.[322]
- ^ گوشه شاهختایی از درجۀ بم آغاز میشود. نت شاهد درجۀ سوم و نت ایست درجۀ دوم گام است.[323]
- ^ فرود افشاری دارای الگوی مخصوص به خودش است و روی درجهٔ اول شور نمیایستد،[324] ولی در گوشههای پایانی به علت وجود نت متغیر (تغییر ربعپردهای درجه ششم افشاری به پایین که مشترک با درجهٔ پنجم شور است)، مدگردی شده و به شور فرود میآید. به همین دلیل افشاری را از متعلقات شور بهشمار میآورند.[325]
دشتی
- ^ نغمه دشتی فرودی مانند ابوعطا به شور دارد ولی در فیگورهای ملودیک با شور متفاوت است.[326]
- ^ به جز گوشهٔ عشاق، گوشههای: بیدگانی • چوپانی • دشتستانی • غمانگیز • گلریز • کوچهباغی، دارای تم و ملودی خیلی نزدیک و مشابهی با گوشهٔ درآمد هستند.[327]
- ^ گوشه درآمد از نت پنجم شور که نت شاهد و متغیر است، آغاز میشود و ایست آن، نت اول شور است.[328]
- ^ گوشه بیدگانی از درجۀ چهارم شور آغاز می شود. نت شاهد و متغیر درجۀ چهارم، و نت ایست درجۀ اول گام شور است.[329]
- ^ گوشه چوپانی از درجهٔ سوم آغاز میشود. نتهای شاهد درجههای چهار و پنج هستند و نت ایست درجهٔ یک گام شور است.[330]
- ^ گوشه دشتستانی از درجهٔ سوم آغاز میشود. نت متغیر و نت شاهد درجهٔ پنج و نت ایست درجهٔ یک گام شور است.[331]
- ^ گوشه غمانگیز از درجۀ سوم آغاز میشود. در این گوشه تاکید روی درجۀ دوم است و با درجۀ اول گام شور پایان میگیرد.[332]
- ^ گوشه گیلکی دارای هشت نت است. نت شاهد درجهٔ پنجم، نت ایست درجهٔ اول، نت متغیر درجات دو و پنج، و بهطور معمول همراه با اشعار باباطاهر اجرا میشود.[333]
- ^ گوشه حاجیانی شبیه درآمد دشتی است و بخشهای مختلفی دارد. نت شاهد درجۀ پنجم و نت ایست درجۀ اول گام شور است.[334]
- ^ گوشه دیلمان در اوج آواز دشتی اجرا میشود و روی درجات هفتم و هشتم شور متمرکز است و نهایتاً به درجهٔ پنجم شور (نت شاهد دشتی) فرود میآید.[335]
- ^ گوشه عشاق از درجۀ هفتم (قسمت اوج) آغاز میشود (ثابت نیست) و روی درجۀ اول گام شور پایان میگیرد. نت شاهد درجۀ چهارم و نت ایست ندارد.[336][337]
- ^ فرود دشتی در گوشههای مختلف و گام اصلی، به شور ختم میشود.[338]
|
بستن
این گوشهها عبارتند از: عجم عشیران (عشیران)، عراق، راحةالارواح (روحالارواح)، دلکش خاوران (خاوران)، بستهنگار، راست، ماهور، شورک (شور)، نکریز (نیریز)، فرحفزا (فرحانگیز)، طرز جدید (طرز)، رهاوی، صبا، عشاق، حجاز، اصفهان، حسینی، محیر، عجم (نوروز عجم)، شهناز، بوسلیک، سهگاه، چهارگاه، کردی (بیات کرد)، زنگوله، قجناز (قجر)، حزام (حزان)، مایه (مویه)، نهاوند.[5]
نام این گوشهها عبارتند از: یگاه (یکگاه)، شوقافزا، فرحناک، سازگار، پسندیده، سنبله نهاوند، دلنشین، حسینی گلعزار، نهاوند کبیر، باباطاهر، سوزناک، طرز نوین.[6]
گوشهها عبارتند از: دشتی، منصوری، سعیدبرقع (مبرقع)، شوشتری، افشار، نهفت، شاورک (نیشابورک)،صبا، همایون، زرافکند (زیرافکند).[7]
گوشهها عبارتند از: راست، چهارگاه، ماهور، عراق، حجاز، اصفهان، حسینی، بیاتی، سهگاه، عشیران.[8]
برخی از موسیقیدانان، تعداد گوشههای به جای مانده را ۲۲۸ عدد اعلام کردهاند.[11][12]