فهرست کنت‌های ادسا

این فهرستی است از کنت‌های ادسا که از سال ۱۰۹۸ تا ۱۱۴۴ بر کنت‌نشین ادسا فرمانروایی می‌کردند. در سراسر ۴۶ سال عمر این کنت‌نشین، چهار کنت حکومت می‌کردند که در زمان غیبت و اسارت آنها نایبی انتخاب می‌شد. کنت‌نشین ادسا در حین نخستین جنگ صلیبی و پس از فتح ادسا توسط بالدوین بولون به محوریت شهر ادسا تأسیس شد. این کنت‌نشین توانست ۴۶ سال، از ۱۰۹۸ تا ۱۱۴۴ باقی بماند تا آن که مرکز این دولت در سال ۱۱۴۴ توسط زنگیان تصرف شد. با سقوط ادسا توسط زنگیان، نخستین ضربه بزرگ به صلیبیون و اوترمر (به فرانسوی: Outremer‎) وارد شد و در نهایت باعث آغاز جنگ صلیبی جدید برای بازپس‌گیری و احیای این دولت صلیبی از دست‌رفته شد. تاریخ کوتاه‌مدت کنت‌نشین ادسا بیشتر در تقابل با نیروهای مسلمانان و به‌ویژه ترکان (سلاجقه، ارتقیان و زنگیان) صرف شد. با این حال در برهه‌هایی، به‌ویژه پس از ظهور زنگیان در شمال سوریه، کنت‌های ادسا با برخی دولت و امیرنشین‌های مسلمان برای حفظ قلمروی خود در مقابل زنگیان متحد می‌شدند.^[1][2]

کنت کنت‌نشین ادسا
نشان خاندان کورتنی و بولون
جزئیات
نخستین پادشاه	بالدوین یکم
واپسین پادشاه	ژوسلین دوم
آغاز پادشاهی	۱۰۹۸ میلادی
پایان پادشاهی	۱۱۴۴
سکونتگاه رسمی	ادسا
گمارنده	جانشینی ارثی انتخاب و انتصاب

کنت‌نشین ادسا، دربردارندهٔ یک ارباب‌نشین به مرکزیت قلعه تل باشر و شهرهایی همچون ملطیه، سامسات، سروج، دولوک، گارگار، کیلیس و بیرا بود. برخلاف دیگر دولت‌های صلیبی شکل‌گرفته در اراضی مقدس، کنت‌نشین ادسا در خشکی محصور بود. همچنین این کنت‌نشین به واسطه موقعیت جغرافیایی خود از سایر دولت‌های صلیبی (پادشاهی اورشلیم و کنت‌نشین طرابلس) دور بود و با نزدیک‌ترین همسایه خود، شاهزاده‌نشین انطاکیه، نیز روابط خوبی نداشت.^{[persian-alpha 1]} نیمی از شهرها و قلعه‌های این کنت‌نشین، از جمله مرکز آن، در شرق رود فرات واقع شده بودند که این مسئله این کنت‌نشین را در مقابل حملات مسلمانان از شرق آسیب‌پذیر می‌کرد؛ و بخش‌های غربی این کنت‌نشین از طریق قلعه تل باشر—که در بخش غربی فرات بود—کنترل می‌شد.^[3]

ساختار و سازمان‌های کنت‌نشین ادسا همچون ساختار و سازمان‌های فئودالی در غرب بود، به‌طوری که کنت ادسا از پادشاه اورشلیم تبعیت می‌کرد.^{[persian-alpha 2][2]} نظام جانشینی کنت‌نشین ادسا، در ابتدا «انتخابی و انتصابی» و پس از به قدرت رسیدن خاندان کورتنی «ارثی» شد. براساس ساختار فئودالی، افرادی تحت نظر کنت ادسا صاحب مناصبی بودند و به کنت در اداره کنت‌نشین کمک می‌کردند: «صدراعظم» (Chancellor) که قاضی (Chaplain) کنت‌نشین نیز بود، به امور داخلی و مدنی می‌پرداخت؛ «پاسبان» (Constable) که کارکردی نظامی داشت؛ و «مارشال» که فرماندهٔ نیروهای نظامی بود. همچنین براساس منابع و متون قرن ۱۲ میلادی، شوراهای شهر—که بیشتر متشکل از بومیان مسیحی بودند—نقش مهم و مؤثری در مسائل اجتماعی، مذهبی و سیاسی کنت‌نشین ادسا ایفا می‌کردند. درآمدهای کنت‌نشین که تحت اداره دبیرخانه یا دیوان بود، از راه املاک و مالیات‌های دریافتی و حق گمرگ مالیات‌های تاجران و اصناف تأمین و مهم‌تر از همه معادن مس و ضربه سکه تأمین می‌شد.^[4]

کنت‌های ادسا

کنت‌های حاکم

ردیف	نگاره	نام	پدر	خاندان	ز./م.	تاج‌گذاری	جانشین	نایب‌السلطنه	فرزند(ان)	همسر(ان)
۱		بالدوین یکم	اوستاس بولونی	خاندان بولون	ح. ۱۰۶۰ ۲ آوریل ۱۱۱۸	۱۰۹۸	بالدوین دوم	-	-	گادهیلد توسنی[persian-alpha 3][persian-alpha 4] آردا ارمنستان[persian-alpha 5] آدلاید دل واستو[persian-alpha 6]
	توضیحات: • یکی از رهبران شرکت‌کننده در نخستین جنگ صلیبی • جدا شدن از سایر نیروهای صلیبی و حرکت به سمت شرق و فتح تل‌باشر • کمک به توروس، ارباب ارمنی ادسا در مقابل حملات سلاجقه • شوریدن علیه توروس پس از انتخاب وی به عنوان پسرخوانده و جانشین خود • تأسیس کنت‌نشین ادسا، پس از کشته شدن توروس • تصرف سامسات، سروج و ملطیه • پس از مرگ برادرش، گادفری بوین، انتخاب به‌عنوان پادشاه اورشلیم[5]
۲		بالدوین دوم	هیو رتل	خاندان رتل	ح. ۱۰۷۵ ۲۱ اوت ۱۱۳۱	۱۱۰۰	ژوسلین یکم	تانکرد شاهزاده جلیل ریچارد سالرنو	ملیساند آلیس هودیرنا لاوتا	مورفیا ملیتنه
	توضیحات: • شرکت در نخستین جنگ صلیبی • رسیدن به کنت‌نشین ادسا پس از انتخاب بالدوین یکم به عنوان پادشاه اورشلیم • اسیر شدن توسط سکمان و جکرمش در جریان نبرد حران • درگیری با تانکرد و ریچارد پس از آزادی از اسارت بر سر کنت‌نشین ادسا[persian-alpha 7] • رها کردن و از دست دادن بخش‌های شرقی رود فرات پس از حملات مودود به شمال سوریه • متهم کردن ژوسلین، ارباب تل باشر به عدم حمایت از کنت‌نشین در مقابل حمله ترکان • محاصره ادسا توسط اتابک موصل[persian-alpha 8] اما رها کردن محاصره پس از شکست ترکان در نبرد سرمین • تصرف مناطق ارمنی‌نشین همچون رابان، کسون، بیرا و گارگار بین سال‌های ۱۱۱۵ تا ۱۱۱۷ • سفر به اورشلیم و پس از مرگ بالدوین یکم، انتخاب به عنوان پادشاه اورشلیم[6]
۳		ژوسلین یکم	ژوسلین کورتنی	خاندان کورتنی	ح. ۱۰۷۰ یا ۱۰۷۵ ۱۱۳۱	۱۱۱۸	ژوسلین دوم	بالدوین دوم	ژوسلین	بئاتریس ارمنستان ماریا سالرنو
	توضیحات: • شرکت در جنگ صلیبی ۱۱۰۱ • انتخاب به عنوان ارباب تل باشر توسط پسرخاله‌اش، بالدوین دوم • اسیر شدن نبرد حران به همراه بالدوین دوم ادسا • درگیری و اختلاف با بالدوین و عزل شدن از مقام خود • انتخاب به عنوان شاهزاده جلیل از جانب پادشاه اورشلیم، بالدوین یکم • پس از انتخاب بالدوین دوم به عنوان پادشاه اورشلیم، رسیدن به کنت‌نشین ادسا • حمله و تصرف مناطق شمالی حلب • اسیر شدن توسط بلک غازی در ۱۱۲۲[persian-alpha 9] • تلاش برای آزادی بالدوین، پادشاه اورشلیم و پسرش ژوسلین با کمک مورفیا، ملکه اورشلیم[persian-alpha 10] • شرکت در نبرد اعزاز و شکست آق سنقر در ۱۱۲۵ • درگیری با بوهموند دوم، شاهزادهٔ جوان انطاکیه، بر سر شاهزاده‌نشین انطاکیه[persian-alpha 11] • مجروح شدن پس از سقوط از برجی در جریان محاصره قلعه‌ای در نزدیکی حلب • مجبور کردن نیروهای سلطان سلجوقیان روم به رها کردن محاصره قلعه کیسوم در سال ۱۱۳۱[7]
۴		ژوسلین دوم	ژوسلین یکم ادسا	خاندان کورتنی	ح. ۱۱۱۳/۱۱۱۹ ۱۱۵۹	۱۱۳۱	برافتادن کنت‌نشین ادسا (۲۴ دسامبر ۱۱۴۴)	-	آگنس ژوسلین ایزابلا	بئاتریس سائونه
	توضیحات: • گروگان بودن از سال ۱۱۲۴ تا ۱۱۲۵ در دربار امیر ارتقی ماردین، به‌عنوان بخشی از توافق آزاد کردن بالدوین دوم اورشلیم • به قدرت رسیدن خاندان زنگی در موصل و شمال سوریه • اتحاد با شاهزاده‌نشین انطاکیه برای مقابله با زنگیان • شرکت در محاصره ناموفق شیزر در سال ۱۱۳۸ به همراه نیروهای بیزانس و انطاکیه • اتحاد امپراتوری بیزانس بعد از حضور ژان کمننوس، امپراتور بیزانس، در سوریه در سال ۱۱۴۲[persian-alpha 12] • اتحاد با آل ارتق و ارسال نیروهای خود به کمک آنها در مقابل نیروهای زنگی • حمله عمادالدین زنگی به ادسا و فتخ آن در غیاب ژوسلین در سال ۱۱۴۴ • تلاش وی برای فتح مجدد ادسا در سال ۱۱۴۶ پس از قتل عمادالدین زنگی اما شکست از نورالدین زنگی • اسیر شدن توسط نیروهای ترک در جریان سفر وی به انطاکیه • در زمان اسارت وی، تصرف مابقی قلمروی کنت‌نشین انطاکیه توسط سلطان سلجوقی روم، مسعود • مهاجرت خانواده ژوسلین به اورشلیم پس از سقوط کنت‌نشین ادسا[8]

کنت‌های اسمی و افتخاری

ردیف	نگاره	نام	پدر	خاندان	ز./م.	فرزند(ان)	همسر(ان)
۵		ژوسلین سوم	ژوسلین دوم ادسا	خاندان کورتنی	ح. ۱۱۳۹ بعد از ۱۱۹۰	بئاتریس آگنس	آگنس مایلی
	توضیحات: • مهاجرت به همراه با خانواده‌اش به پادشاهی اورشلیم و ازدواج خواهرش آگنس، با امالریک پادشاه اورشلیم • انتخاب به‌عنوان سنشال (مباشر) پادشاهی اورشلیم • تأسیس ارباب‌نشین ژوسلین سوم ادسا و اعطای آن به ژوسلین • حمایت از سیبلا و گی لوزینیان در مقابل ریموند سوم، کنت طرابلس • اعطای ارباب‌نشین تورون و هونین به وی پس از تاج‌گذاری سیبلا و گی لوزینیان • شرکت در نبرد حطین و فرار به صور • شرکت در محاصره عکا در جریان جنگ صلیبی سوم[9]
۶		بئاتریس	ژوسلین سوم ادسا	خاندان کورتنی	نامشخص بعد از ۱۲۴۵	-	ویلیام والنس اوتو فون بوتنلابن
	توضیحات: • فروش و واگذاری املاک و اراضی خود به شوالیه‌های تتونیک[10]

شجره‌نامه

خاندان بولون

اوستاس بولونی ۱۰۱۵-۱۰۸۷ -

ادا لورن ۱۰۴۰-۱۱۱۳ -

گی مونلری ؟-۱۰۹۵ -

هودیرنا ؟-۱۱۰۸ -

خاندان مونلری

گادفری بوین ۱۰۶۰-۱۱۰۰ ح.۱۰۹۹-۱۱۰۰

بالدوین یکم ۱۰۵۸-۱۱۱۸ ح.۱۱۰۰-۱۱۱۸

هیو رتل ۱۰۴۰-۱۱۱۸ -

ملیساند ؟-۱۰۹۷ -

الیزابت ؟-؟ -

ژوسلین کورتنی ۱۰۳۴-۱۰۶۹ -

خاندان رتل

بالدوین دوم ۱۰۶۰-۱۱۳۱ ح.۱۱۱۸-۱۱۳۱

بئاتریس ؟-۱۱۱۹ -

ژوسلین یکم ۱۰۷۰/۱۰۷۵-۱۱۳۱ ح.۱۱۱۸-۱۱۳۱

ماریا ؟-؟ -

خاندان کورتنی

فولک اورشلیم ۱۰۹۲-۱۱۴۳ ح.۱۱۳۱-۱۱۴۳

ملیساند ۱۱۰۵-۱۱۶۱ ح.۱۱۳۱-۱۱۵۳

بئاتریس ؟-۱۱۳۲/۱۱۳۳ -

ژوسلین دوم ؟-۱۱۵۹ ح.۱۱۳۱-۱۱۵۹

خاندان آنژو

امالریک یکم ۱۱۳۶-۱۱۷۴ ح.۱۱۶۳-۱۱۷۴

آگنس ۱۱۳۶-۱۱۸۴ -

ایزابلا ؟-؟ -

ژوسلین سوم ۱۱۳۹-۱۱۹۰ -

آگنس مایلی ؟-؟ -

خاندان مایلی

سیبیلا ۱۱۶۰-۱۱۹۰ ح.۱۱۸۶-۱۱۹۰

بالدوین چهارم ۱۱۶۱-۱۱۸۵ ح.۱۱۷۴-۱۱۸۵

ایزابلا ۱۱۷۲-۱۲۰۵ ح.۱۱۹۰/۱۱۹۲-۱۲۰۵

بئاتریس ؟-۱۲۴۵ -

آگنس ؟-؟ -

یادداشت‌ها

1. پس از اسارت بالدوین دوم، کنترل ادسا به تانکرد واگذار شد اما پس از آزادی با تانکرد که خواستار قبول حکومت وی بر کنت‌نشین ادسا شده بود، روبه‌رو شد که این مسئله منجر به اختلافات و درگیری میان طرفین دامن زد، به‌طوری که هرکس سعی در عقد قرارداد و پیمان با مسلمانان و ترکان داشت تا آن که این درگیری‌ها سرانجام با دخالت بالدوین یکم، پادشاه اورشلیم، به پایان رسید.
2. با این حال، این کنت‌نشین در زمان ژوسلین دوم، برای مقطع زمان کوتاهی در عوض اتحاد، از امپراتوری بیزانس تبعیت می‌کرد.
3. طی نخستین جنگ صلیبی درگذشت
4. برخی منابع اشاره می‌کنند که بالدوین از گادهیلد صاحب فرزند بوده‌است اما الن موری تأکید می‌کند که هیچ منبعی ابتدایی اشاره‌ای به فرزند داشتن بالدوین نکرده‌است
5. با دلیل تجاوز توسط دزدان دریایی، به اجبار بالدوین به صومعه حنای قدیس رفت
6. به دلیل داشتن دو زن، ازدواج از منظر پاپ نامشروع بود
7. این درگیری در نهایت با دخالت بالدوین یکم به پایان رسید.
8. آق سنقر برسقی
9. وی سرانجام توسط نیروهای ارمنی از زندان آزاد شد اما بالدوین در حین فرار بار دیگر توسط نیروهای ترک اسیر شد.
10. در عوض پرداخت فدیه سنگین و واگذاری اعزاز.
11. این درگیری و اختلاف سرانجام با دخالت پادشاه اورشلیم به پایان رسید. هرچند پس از مرگ بوهموند دوم، ژوسلین به دخالت‌های خود در امور انطاکیه ادامه داد تا آن که به عنوان نایب آلیس، بیوه بوهموند، انتخاب شد.
12. ژوسلین، برای تضمین وفاداری خود به امپراتور بیزانس، دخترش را به عنوان گروگان به نزد ژان کمننوس فرستاد.

پانویس

1. Murray و Others، «Edessa, County of»، The Crusades: An Encyclopedia، 379-383.
2. Balar 2016, p. 70–71.
3. Murray و Others، «Edessa, County of»، The Crusades: An Encyclopedia، 384-385.
4. Murray و Others، «Edessa, County of»، The Crusades: An Encyclopedia، 384-385.
5. Murray و Others، «Baldwin I of Jerusalem (d. 1118)»، The Crusades: An Encyclopedia، 132.
6. Murray و Others، «Baldwin II of Jerusalem (d. 1131)»، The Crusades: An Encyclopedia، 135.
7. Murray و Others، «Joscelin I of Courtenay (d. 1131)»، The Crusades: An Encyclopedia، 696-697.
8. Murray و Others، «Joscelin II of Courtenay (d. 1159)»، The Crusades: An Encyclopedia، 698.
9. Murray و Others، «Joscelin III of Courtenay»، The Crusades: An Encyclopedia، 698-699.
10. Murray و Others، «Joscelin III of Courtenay»، The Crusades: An Encyclopedia، 698-699.

منابع

• Balar, Michel (2016). The Papacy and the Crusades: Actes du VIIe Congrès de la Society for the Study of the Crusades and the Latin East. Routledge. ISBN 978-1-138-25159-5.
• Murray، Alan V.؛ Others (۲۰۰۶). The Crusades: An Encyclopedia. ABC-CLIO. شابک ۹۷۸۱۵۷۶۰۷۸۶۲۴.