زنبورک (جنگافزار)
From Wikipedia, the free encyclopedia
زنبورک یا زنبوره گونهای توپ سرپر کوچک و دستی بود. در میدان جنگ آن را معمولاً بر پشت چهارپایان و اغلب شتر حمل میکردند. اختراع این سلاح در ایران و در دوره صفویه اتفاق افتاد و تا پایان سلطنت رضا شاه پهلوی از جنگافزارهای رایج بود. این سلاح در هند و عثمانی نیز بهکار میرفت و ارتش امپراتوری بریتانیا در مستعمرات خود مانند هند و مصر از آن استفاده میبرد. به کسی که زنبورک را بکار میبرد «زنبورکچی» میگفتند. جای ساختن و نگاهداری زنبورکها «زنبورکخانه» نام داشت.
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Camel_gun_-_pg_18_-The_last_voyage_-_Annie_Brassey.jpg/320px-Camel_gun_-_pg_18_-The_last_voyage_-_Annie_Brassey.jpg)
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/LadySheil-page185.jpg/320px-LadySheil-page185.jpg)
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/A_Camel_Artilleryman.jpg/640px-A_Camel_Artilleryman.jpg)
تا قبل از ورود سلاح گرم، سلاح سرد به ویژه شمشیر جایگاه خاصی در میدانهای رزم داشت؛ اما با ورود این سلاح و توسعه و پیشرفت آنها، بهکارگیری سلاح سرد در جنگها کمرنگ شد و تنها هنگامی که جنگ مغلوبه میشد و نیز در نبردهای تن به تن از آنها استفاده میشد.
ارتش صفوی تا زمان شاه عباس از توپخانه بیبهره بود و استفاده از سلاح آتشین را در زمان شاه اسماعیل اول ناجوانمردانه میدانست، و در برابر بیگانه قدرتی که در پیش رو داشت یعنی امپراطوری عثمانی که مجهز به سلاح گرم بود و سازمان منظم و مرتبی که در ارتش خود داشت، عقب مانده بودند، به طوری که بهواسطه فقدان چنین نیرویی، شکستهایی نیز نصیب ارتش صفوی شد. تا این که در زمان شاه طهماسب، سربازان در میدان نبرد شمشیر، نیزه و تفنگ بکار بردند. «سربازان ایرانی مردان بلند قامت و نیرومندی هستند که معمولاً در میدان نبرد شمشیر و نیزه و تفنگ به کار میبردند… تفنگداران ایرانی مسلح به تفنگهایی هستند که عموماً شش وجب درازای لوله آنهاست.»(۱)
این مطلب نشان میدهد که قبل از ورود برادران شرلی و آوردن توپ و تفنگ به ایران، در جنگها از تفنگ استفاده میشده است. «خانبابا بیانی» اظهار میدارد که نخستین کسانی که به مشق و تعلیم ارتش ایران پرداختند، پرتغالها بودند. چراکه پرتغالیها سیاست نیرومند کردن ارتش ایران را دربرابر قدرت عثمانیان انتخاب نمودند: «پرتغالیهای مقیم هرمز بودند که نخستین تفنگداران ارتش صفوی را تربیت کردند.»(۲) و اما تهیه توپ و توپخانه در ایران مستلزم وقت و کوششی مضاعف بود و این رسته نیز با آمدن برادران شرلی در زمان شاه عباس به قوت رسید. زنبورک نوعی توپ کوچک بود که نخستین بار توسط افغانها ساخته شد و بعدها نادر شاه از آن به خوبی در رزم استفاده میکرد؛ و یکی از علتهای پیروزی نادر را میتوان بهکارگیری ماهرانه این سلاح دانست.
بعدها در دوره قاجاریه استفاده از زنبورک جنبه تشریفاتی یافت تا اینکه بهطور کلی ارزش نظامی خود را از دست داد. امروزه زنبورکها را تنها در موزهها میتوان یافت.